Dagblaðið - 20.10.1981, Qupperneq 17

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1981.
17
Samvizku-
fangavika
Amnesti
Inter-
national
1981
Mannréttindasamtökin Amnesty
International starfa að því að fá
leysta úr haldi rúmlega fjögur þúsund
samvizkufanga víða um heim. Það er
talið aðeins litið brot allra samvizku-
fanga i heiminum. I samvizkufanga-
viku Amnesty er að þessu sinni vakin
athygli á málum nokkurra samvizku-
fanga.Örlög þeirra endurspegla örlög
þúsunda annarra.
Samvizkufangar eru þeir sem eru
fangelsaöir, hafðir í haldi eða beittir
þvingunum vegna stjórnmála- eða
trúarskoðana sinna, kynþáttar eða
kynferðis, litarháttar eða tungu, að
viðbættu því að þeir haft hvorki beitt
ofbeldi né hvatt til þess.
Hér verður greint frá eþíópískum
samvizkuföngum, GUDINA
TUMSA og konu hans, TSEHAI
TOLESSA.
Vopnaðir menn rændu séraGudina
Tumsa, fimmtiu og eins árs, fram-
kvæmdastjóra Eþíópísku evangelísku
Mekane Jesús kirkjunnarEEMYCog
eiginkonu hans Tsehai Tolessa fyrir
utan aðalstöðvar safnaðarins í Addis
Ababa 29. júlí 1979. Kona kirkjuleið-
togans var strax látin laus í útjaðri
borgarinnar. Ekkert hefur hins vegar
spurzt til Gudinas.
Þaö er almennt álitið aö mannræn-
ingjarnir hafi verið borgaralega
kiæddir öryggisverðir ríkisstjórnar-
innar. Eþíópíska stjórnin hefur enga
yfirlýsingu birt um málið. En yfiriýs-
ingar háttsettra embættismanna
stangast á. Haft er eftir einum
ráðherra að séra Gudina Tumsa sé í
haldi og séfulltrúum erlendra ríkja
heimilt að he;msækja hann. Enginn
hefur þó til þessa fengið heimsóknar-
leyfi. Aörir embættismenn neita því
að presturinn séí haldi.
EEMYC er að frátöldum ortódox-
söfnuðinum Ijölmennasti söfnuður
kristinna manna í Eþíópíu og er í
Lúterska heimssambandinu. Safnað-
arfélagar eru flestir af Oromoætt-
kvíslinni í suðurhluta landsins.
Engar upplýsingar að
fá um afdrif fóiksins
Andstaða Oromomanna við her-
stjórnina í Addis Ababa er töluverð
og ein samtök, Frelsissamtök Oromo
OLF, segjast ráða svæðum i sunnan-
verðu landinu. Margir Oromomenn,
sem grunaðir eru um stuðning við
OLF, hafa verið fangelsaðir í Addis
Ababa og öðrum borgum. Gudina
Tumsa var handtekinn tvisvar sinn-
um, í október 1978 og júní 1979, áður
en honum var rænt í júlí 1979. Hann
hefur ætíð neitað öllum tengslum við
Frelsissamtök Oromo. Margir aðrir
félagar i EEMYC-söfnuðinum hafa
verið handteknir undanfarin þrjú ár,
sakaðir um að vera „gagnbyltingar-
menn" og „þröngsýnir þjóðernis-
sinnar”. Samt hefur söfnuðurinn
reynt aö gegna hlutverki i bylting-
unni, en hefur þó haldið áfram að
gagnrýna það sem úr hófi þykir keyra
og gert er i nafni byltingarinnar.
Annan febrúar 1980 var Tsehai
Tolessa, eiginkona kirkjuleiðtogans,
handtekin og margir aðrir Oromo-
menn i Addis Ababa. Hún hefur
síðan verið í haldi án ákæru og án
þess að vera leidd fyrir rétt. Fregnir
herma aö hún og margir aðrir haft
verið pyndaðir.
Einn starfshópur mannréttinda-
nefndar Sameinuðu þjóðanna er aö
kanna „hvarf” séra Gudinas
Tumsas og fimmtán annarra Eþíó-
piumanna. Eþíópíska stjórnin hefur i
svari við fyrirspum um þá sagt aö
heimildir um þá séu ,,úr lausu lofti
gripnar og rakalausar”. Fullyrðingar
um að fólkið hefði „horfið” væru
„uppspuni”. Fulltrúar stjómarinnar
gátu ekki útvegað upplýsingar um af-
drif fólksins.
Þaö gleymir honumeng-
inn sem kynntist honum
—segir séra Bernharður Guðmundsson um Gudina Tumsa, stóra manninn með
miklu hugsjónirnar, en þeir störfuðu saman við útvarpsstöð í Eþíópíu
JÓHANNA t
ÞRÁINSDÓtTIR
Séra Bernharður Guðmundsson,
blaðafulltrúi biskups, dvaldi ásamt
fjölskyldu sinni í Eþíópíu á árunum
1973—’77 og urðu þau því vitni að
byltingunni:
— Þetta var átakanlegur tími, segir
séra Bernharður. — Iðulega urðum við
vitni að því að stórum bílförmum af
ungum námsmönnum var ekið til af-
töku. Þeir kölluðu til vegfarenda að
þeir vissu að dauðinn biði þeirra, en
aðrir yrðu að halda baráitunni áfram.
Örlög einstaklinga sem urðu bylting-
unni að bráð snertu okkur ekki síður
djúpt. Eins og örlög Ke' Gudina, eða
séra Gudina, en í Eþíópíu eru ekki not-
uð nein ættarnöfn, heldur ganga allir
undir skírnarnöfnum sínum eins og
hér. Sá maður gleymist mér seint.
— Hann var í stjórnarnefnd út-
varpsstöðvar sem ég vann við og rekin
var af Lúterska heimssambandinu, en
hún hefur nú verið lögð niður. Kes Gud-
ina lagði mikla áherzlu á notkun fjöl-
miðla til. að upplýsa þjóð sína. Hann
kom því til leiðar að útvarpað var á 5
tungumálum, en í Eþíópíu eru töluð á
annað hundrað tungumál og mállýzkur
og eiga sum jafnvel ekkert ritmál.
— Kes Gudina var afar hávaxinn,
tæpir tveir metrar á hæð, sannarlega
stór maður með miklar hugsjónir. Og
það stafaði af honum þvílíkri hlýju að
það gleymir honum enginn sem átti því
láni að fagna að fá að kynnast honum.
Hlátur hans og kímnigáfa afvopnuðu
fólk svo gjörsamlega að með það eitt
að vopni tókst honum oft að skera á
hina fíóknustu hnúta á fundum.
Dóttir hans var pynduð
til dauða, sonur hans
„fórst" í bílslysi
— Sem dæmi um persónutöfra hans
má nefna að hann hlaut ungur styrk til
náms við prestaskóla í Minneapolis í
Bandaríkjunum og hann hafði þar slík
áhrif á bekkjarfélaga sína að 7 af 30
gerðust síðar trúboðar í Eþíópíu.
Kes Gudina var framkvæmdastjóri
lútersku kirkjunnar Mekane Yesu, eða
Húsið þar sem Jesús býr, en stofnun
hennar má rekja til trúboðs Norður-
landa, Þýzkalands og Bandarikjanna í
Eþíópíu. Eftir byltinguna ferðaðist
hann víða um land til að útskýra það
sem gerzt hafði í afskekktum byggðar-
lögum. Hann tók ekki afstöðu gegn
nýju stjórninni, en vildi halda sjálf-
stæði kirkjunnar. Ofsóknir á hendur
kristnum mönnum voru mismunandi
eftir fylkjum. Sums staðar var allt fólk
sem vogaði sér að sækja guðsþjónustu
handtekið, annars staðar létu yfírvöld
sér nægja að beita það „minni” refs-
ingum, eins og t.d. að svipta það at-
vinnu sinni.
Lengi vel þorðu stjórnvöld ekki að
hrófla við Kes Gudina, til þess var hann
of þekktur maður. En þau tóku dóttur
hans, Miriam, sem gísl og pynduðu
hana til dauða. Einnig lézt einn sona
hans í bílslysi, en margir draga í efa að
það hafi í rauninni verið slys. Á þessum
tíma var það mjög algeng aðferð að
hún tók, eftir því sem eþíópískar konur
geta, virkan þátt í kvennahreyfingu
kirkjunnar. Þau hjónin áttu stóran
barnahóp, mig minnir að þau hafi verið
átta.
Ber starfið
árangur?
— Við sem erum svo lánsöm að
búa við mannréttindi getum ekki tekið
því þegjandi þegar þau eru svo áþreif-
anlega brotin á öðrum. Það er siðferði-
leg skylda okkar að reyna að hjálpa.
Við sem stöndum að Amnesty Internat-
ional erum ekki að halda því fram að
starf okkar leysi þessi vandamál. En
við vitum að starf okkar er einn af
dropunum sem hola steininn. T.d. var
nú nýlega látinn laus fangi sem einn
starfshópurinn innan Amnesty Int-
ernational á íslandi hefur barizt fyrir.
Séra Bernharöur Guðmundsson.
Kes Gudina Tumsa.
rómur komst á kreik að hann sæti illa
pyndaður i fangelsi. En enginn vdt
með vissu um afdrif hans, eða hvort
hann eryfirleitt á lífi.
Kona hans var handtekin 1980, en
taka börn eða aðra nána ættingja and-
ófsmanna sem gíslalil aðneyða þáiil að
láta af gagnrýni sinni — eða koma i veg
fyrir að þeir flýðu land.
Kes Gudina hvarf 1979 og sá orð-
Dropinn sem holar steininn...
Handtekinn fyrír aö stofna
nemendafélag í menntaskóla
— Fangi sem íslenzkur starfshópur hefur barizt fyrir er nú laus úr haldi í Argentfnu
— Já, það er rétt að við fengum
nýlega staðfestingu á því að fanginn
sem við börðumst fyrir er laus og
sloppinn úr landi, sagði Bergljót
Guðmundsdóttir, læknaritari á Landa-
kotsspítala, er blaðamaður DB innti
hana um málið.
— Fanginn okkar er Argen-
tínumaður, Eduardo Gmtský að
nafni. Hann var handtekinn 1974, þá
18 ára að aldri, og var honum gefið að
sök að hafa gert tilraun til að stofna
nemendafélag í menntaskóla. Það fóru
aldrei fram nein réttarhöld í máli hans
og hann var sannadega pyndaður.
Starfshópurinn okkar tók að berjast
fyrir því að Grutský yrði látinn laus
1975, þá undir stjórn Ásgeirs Ellerts-
sonar, yftrlæknis á Grensásdeild Borg-
arspítalans, en ég tók svo við
formennsku fyrir tveimur árum.
Baráttuaðferð okkar er m.a. sú að
skrifa ótal bréf tU yfírvalda með á-
skorunum um að fanginn sé látinn laus
með tilvísun til mannréttindaskrár
Sameinuðu þjóðanna. Yfirldtt
skrifum við ekki föngunum sjálfum,
þeir mega ekki fá nema ákveðinn bréfa-
Bergljót Guðmundsdóttir læknaritari.
fjölda og bréf frá okkur gæti því svipt
hann bréfi frá ástvini. En þeir vita samt
oftast að verið er að berjast fyrir þá og
oft er sú vitneskja það eina sem heldur í
þeim voninni um að sleppa.
Við ætlum okkur ekki þá dul að
halda því fram að það sé eingöngu
okkar starf sem frelsaði Grutský úr
fangelsinu, en við vonum að við höfum
átt þátt í því. Grutský hefur enn ekki
haft persónulegt samband við okkur,
en samkvæmt bréfi frá aðalstöðvum
Amnesty International i London,
hefur hann nú fengið landvistarleyfi í
ísrael. Við viljum gjarnan styrkja hann
áfram ef hann þarf á því að halda og
bíðum nú eftir því að okkur verði út-
hlutaður nýr fangi til að berjast fyrir.
Fólk er hvatt til þess að skrifa yfir-
völdum og skora á þau að láta
samvizkufangana lausa. í þessu tilviki
ber að skrifatil:
Lieutenant-Colonel MENGISTU Hailc
Mariam
Head of the Provisional Military Gov-
ernment of Socialist Ethiopia
Provisional Military Administrative
Council
PO Box 5707
Addis Ababa
Ethiopia.