Sunnudagur fylgirit Þjóðviljans - 31.05.1964, Blaðsíða 5

Hannes Jónsson frá Hleiðargarði:
ÞÁTTUR AF
ÞORSTEINI
í HÓLAKOTI
Maður hét Þorsteinn. Bjó
I hann á fyrri hluta síðustu ald-
ar í Hólakoti í Saurbæjar-
hreppi í Eyjafirði. Þorsteinn
var að mörgu leyti einkenni-
’ legur og skrýtinn karl. Talinn
var hann vel greindur. en
hrekkjóttur, og ekki allur þar
sem hann var séður. Var mælt,
að mjög gaman hefði hann af
að bekkjast til við „heldrl
menn“ svo sem prest sinn og
sýslumann. Fóru margar þess
konar sagnir um hann manna
á meðal, og skulu örfáar hér
sagðar.
Er Þorsteinn bjó í Hólakoti,
var prestur að Miklagarði Hall-
grímur Thorlacius. Voru þá
Hólar annexía þaðan. og mess-
aði hann þar annan hvom
sunnudag. Á þeim tímum vom
ekki síður til einkennilegir og
sérvitrir menn í embættis-
mannastétt, en meðal alþýðu.
Má því til sönnunar benda á
1 nafnkunnan prest á Suðurlandi,
1 sem var mikill neftóbaksmaður,
; en tók aldrei í nefið nema úr
sömu pontunni, og þáði ekki
1 tóbak hjá öðrum, nema það
væri sett áður í hans pontu.
! Ekki drakk hann heldur mjólk,
mema úr sömu könnunni. og
ekki heldur kaffi, nema úr
sama bolla. Hann þurfti ætíð
að hafa sömu rúmföt, og sofn-
[ aði ekki blund, ef út af því
var brugðið og margt fleira var
! af honum sagt.
Séra Hallgrímur var
einn af þessum undar-
legu mönnum. Hann geymdi
stundum peninga sína í veggj-
arholum í bænum. Vildi hann
helzt ekki mjólk, nema úr
vissri kú, er hann átti og svo
framvegis. Siðavandur var hann
með afbrigðum, og var svo
mælt. að stundum gengi hann
íneð ljós um fram-baðstofuna
til að ganga úr skugga um, að
engin ósiðsemi væri í frammi
höfð af vinnufólki hans, sem
jafnan var margt. Hið sama
var um öll embættisverk hans.
Fylgdi hann þar gömlum venj-
ium og siðum, og mátti þar í
engu breyta. Var það þá ein-
hverju sinni, að hann ræddi við
me^hjálpara sinn í Hólum um
það, að ekki sýndi söfnuðurinn
sér t.ilhlýðilega virðingu, væri
fói'- rápa út og inn meðan
á " ^ssu stæði og skipaði svo
fyrir að kirkjunni yrði læst um
leið og messa hæfist. Sagði
hann meðhjálpara. að fólk
væri svo „purrkunarlaust“ orð-
ið af þessu rápi, að hætt væri
það að hneigja sig og heykjast
í hnjáliðunum, er það gengi hjá
sér, meðan hann væri í stóln-
um en slíkt væri í mesta máta
vítavert. Væri því bezt að það
sæti kyrrt. í sætum sínum.
Þorði meðhjálpari ekki annað
en fara að skipan prests og
læsti kirkjunni. er messa fór
næ«t, fram. Var illur kurr í
messufólkinu yfir þessu, þvf að
sumir karlarnir í sókninni
höfðu bann sið að ganga einu
sinni eða tvisvar út. meðan á
mos«u stóð. til að súoa á vasa-
pelanum. Kom þá einhverjum
í hug að leita til Þorsteins í
Hólakoti, því að jafnan hafði
hann ráð undir rifi hverju.
Tók hann þessari málaleitan
vel og ekki ólíklega, og leið
svo fram til næsta messudags.
Þorsteinn settist, eins og vant
var. í sæti sitt í kórnum og
datt ekki af honum né draup.
Er prestur var kominn í stól-
inn, og eitthvað fram í ræð-
una, stóð Þorsteinn á fætur og
gekk fram gólfið. Hneigði hann
sig djúpt, er hann gekk fram
hjá presti og heykti sig vel í
hnjáliðunum. Hélt hann svo á-
fram að kirkjudyrum. Margt
fólk var við messu, því að ein-
hvem veginn hafði það síazt
út, að eitthvað óvanalegt mundi
koma fyrir. Varð úr hark
nokkurt f kirkjunni, þvi
margir stóðu upp úr sætum
sínum til að sjá betur hvað
gerðist, því að allir þóttust
vissir um, að nú ætlaði karl að
gera einhverja glennu. Sumir
fóru jafnvel úr sætum sínum
og gengu á eftir honum fram
til dyra. Er Þorsteinn kom að
hurðinni, tók hann að rjála við
hana. Reyndi hann fyrst með
hægð að opna hana, en er það
dugði ekki, fór hann að taka
fastar á, og það svo, að braka
tók og hrikta í henni. Héldu
sumir að hann ætlaði að brjóta
hana, en svo var þó ekki, þvf
allt í einu sneri hann sér við.
og sagði svo hátt að heyrðist
um alla kirkjuna og yfirgnæfði
alveg rödd prests: „Hvað er
þetta. Ég get ekki opnað hel-
vítis kirkjuna!“. Lagði hann
sérstaklega áherzlu á orðið
„hel 'íti“. Gekk hann svo aft-
ur til sætis síns og hneigði sig
eða heykti ekkert fvrir presti.
Séra Hallgrímur hespaði mess-
una af í skyndi, tók hest sinn
og reið heim. Eftir þetta lét
hann aldrei læsa Hólakirkju
meðan á messu stóð.
Svo hefur verið sagt, að séra
Hallgrímur hafi verið matrnað-
ur mikill og það svo, að o£t
þyrfti hann að fá sér bita milli
máltíða. en þá borðaði fólk þó
jafnan þrímælt. Af þessum
sökum lét prestur flytja dá-
litla kistu fram að Hólum. Lét
hann kistuna standa í kói’bekk
f kirkjunni og geymdi í henni
soðið hangikjöt, magála, og
fleira hnossgæti; fékk hann sér
jafnan bita úr kistunni eftir
messugerð og lét meðhjálpara
sinn, sem var trúnaðarmaður
hans, standa vörð á meðan
hann snæddi, því ekki vildi
hann láta söfnuðinn vita að
hann væri matgírugur. Samt
vissu allir þetta, og höfðu gam-
an af. Var það þá eitt sumar
eftir fráfærur, að einn af sauð-
um Þorsteins fylgdi jafnan
kvíám hans. og lá ætíð á kvía-
vegg meðan mjólkað var. Kom
þetta stundum fyrir um sauði,
og voru þeir kallaðir „kvía-
skítir". Leið svo fram til
gangna, en þá hvarf kvíaskít-
urinn allt í einu, og fannst
hvergi, enda ekki mikið leitað,
því að haldið var að hann hefði
slangrað burt með öðru geld-
fé. en um síðustu (3.) göngur
rakst einhver á hann í fjárhús-
kró þar á túninu. Hafði hann
tekið pest, (bráðasótt) dregizt
inn í fjárhús og drepizt þar.
Var skrokkur hans hinn ferleg-
asti, grænn og blár í gegn.
Vildi kona ÞorsteinS láta grafa
hann, eins og hann kom fyrir,
en það aftók karl með öllu.
Sagði hann, að úr þessu mætti
gera höfðingja-mat. Mun hon-
um þá hafa dottið í hug það,
er hann framkvæmdi sfðar.
Tók karl stóran magál af
skrokknum, lagði fyrir konu
sína að hleypa hann vel og
hengja síðan í eldhús og reykja
vel. Sjálfur tók hann kjötið og
hengdi upp í eldhúsrótina.
Hafði hann njósnir á hvenær
næst yrði komið með mat frá
Miklagarði f kirkjukistuna. og
er hann vissi að svo var, lædd-
ist hann inn í kirkjuna oghafði
meðferðis pestarmagálinn og
eitthvað af kjötinu. Tókst hon-
um að komast f kistuna á þann
hátt að losa f jöl úr botni henn-
ar. bví að harðlæst var hún,
og gevmdi nrestur sjálfur lykl-
ana. Tók karl það. er í henni
var, en lét pestarmðtuna í
staðinn. Næsta sunnudag, et
prestur messaði í Hólum, sagði
Þorsteinn konu sinni frá því.
hvað hann hafði aðhafzt; fékk
henni mat prests og bað hana
að hafa hann tilreiddan. því
að eftir messu ætlaði hann að
bjóða honum til matar heima
í Hólkoti. Nú er að segja frá
Hallgrími. Eftir embættisgjörð-
ina hugðist hann fá sér góðan
bita að vanda, og opnaði kist-
una. Réðist hann fyrst á mag-
álinn, en ekki hafði hann tugg-
ið fyrsta bitann lengi, er hann
hrækti honum út úr sér á
kirkjugólfið. Tók hann sér þá
bita af kjötinu, en allt fór á
sömu leið. Kallaði hann þá á
meðhjálpara, sem stóð á verði
að vanda. og sagði: ..Heyrðu
maður", en það var orðtak
hans, „nú hefur Ólöfu minni
orðið á í messunni“, en hún
var kona prests. „Það er. mað-
ur, allt óætt, maður. í kistunni.
Taktu það, maður, og feldu
það. en láttu. engan vita, já
þegi þú maður.”
Er prestur kom úr kirkju,
gekk Þorsteinn á tal við hann,
og spurði hvort hann vildi vera
svo lítillátur að koma heim
með sér og borða. Sagðist karl
vel geta skilið það, að hann
mundi vera matarþurfi eftir
langa ferð til kirkjunnar og
embættisgjörðina. Hefði hann
beðið konu sína. að hafa eitt-
kvað ætilegt tilbúið, er hann
kæmi heim. Varð prestur glað-
ur við. og gekk heim með Þor-
steini, en örstutt er milli bæj-
anna. og liggja tún þeirra
saman. Bar kona karls begar
fyrir þá magál og hangikjöt, og
tóku þeir hraustlega til mat-
ar síns. Fór hið bezta á með
þeim, og skildu með hinni
mestu vinsemd
Á það var áður minnzt. að
Þorsteinn hafði haft það til að
erta sýslumann sinn. Ein sag-
an um það er þessi. Sýslumað-
ur var að halda venjulegt
manntalsþing í Saurbæ. Var
Þorsteinn mættur þar ásamt
mörgum öðrum. Settist hann
utarlega á bekk og lét lítið á
sér bera. Sýslumaður, skrifarl
hans og hreppstjóri sveitarinn-
ar sátu við borð innar í þing-
salnum. Lásu þeir upp nöfn
og þinggjöld manna. Á þeim
árum var lftið um peninga í
landinu, og var það þá oft. að
sýslumenn tóku ýmsan vaming
hjá bændum upp f þinggjöld-
in, svo sem vaðmál. prjónles,
reipi og jafnvel knappheldur.
Er nafn karls var kallað upp
stóð hann upp og gekk inn að
borðinu. Heilsaði hann þeim
við borðið með mikilli kurteisl
og hneigði sig djúpt fyrií
sýslumanni. Hann bar „mussu'*
mikla yzt fata, var hún með
stórum vösum. Þorsteinn seild-
ist niður í annan mussuvasann.
og dró upp úr honum gríðar-
stóra nautsbuddu og lagði hana
með hægð á borðið fyrir fram-
an sýslumannn. Buddan var
verkuð með ágætum, nauðrök-
uð, tvídregin og þræl-elt, svo
að hún var lungamjúk. „Þetta
Framhald á bl. 113.
SUNNUDAGUR — 209