Vísbending - 21.09.1983, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Tór Einarsson:
Opinber fjármál og áhrif þeirra á peningakerfið
Inngangur
Ríkisfjármál eru ofarlega á
baugi um þessar mundir vegna
fjárlagageröar.en áhrifum opin-
berra fjármála á peningaþenslu
og verðbólgu er sjaldan gefinn
sá gaumur sem skyldi. Flestum
eru kunnar afleiöingar þess að
mæta ríkissjóðshalla með yfir-
drætti í Seðlabanka. Fleiri
seðlar eru prentaðir, grunnfé
eykst svo og peningamagn.
Þarflaust er að útlista þetta
frekar fyrir lesendum. í sjötta
tölublaði Vísbendingar var hins
vegar bent á að tölur um jöfnuð
á ríkisreikningi (þ.e. svonefnd-
um A-hluta) gætu gefið ranga
mynd af áhrifum ríkisrekstrar á
peningakerfið. Veigamiklar
framkvæmdir ríkisins væru
utan fjárlaga.
Opinber lánsþörf (OPL)
Áhrif hins opinbera á peninga-
kerfið má sameina í hugtak sem
á ensku er nefnt „Public Sector
Borrowing Requirement"
(PSBR). A íslensku mætti kalla
það „lánsþörf hins opinbera"
eða „opinbera lánsþörf". í
Bretlandi er hugtak þetta á allra
vörum og hefur stóru hlutverki
að gegna j efnahagsstefnu
stjórnvalda. íslenskar hagtölur
sama eðlis eru ekki handbærar,
en reynt verður að draga tölur
úr ýmsum áttum saman í eina
stærð sem ætti að nálgast þetta
hugtak.
Lánsþörf hins opinbera verður
til af því að skattheimta þess og
önnur gjaldtaka hrekkur ekki
fyrir útgjöldum. Lánsþörfinni
má mæta með tvennum hætti;
skuldabréfaútgáfu eða seðla-
prentun. Flér á landi hefur
seinni leiðin lengstum verið
farin, meðal annars með
erlendum lántökum. Þærfjölga
krónum í umferð, þótt um leið
sé safnað skuldum við önnur
lönd.
Eins og fyrr greinir þykir PSBR
ómissandi við stjórn opinberra
fjármála í Bretlandi. Markmið
stjórnarinnar er að minnka láns-
þörfina í 2% af þjóðarfram-
leiðslu en hún nemur nú 2,8 af
hundraði. Ríkisstjórn Thatchers
settist að völdum með þeim
ásetningi að lækka skatta. Til að
ná tökum á verðbólgunni (sem
var um 15-20% við upphaf
kjörtímabils, en er nú um 5%)
var þó lagt allt kapp á að draga
úr hallanum á opinberum
rekstri. Þetta tókst, en aðeins
að hluta með því að skera niður
ríkisútgjöld og selja hlutabréf í
eigu ríkisins. Því eru skattar
almennt hærri nú en fyrir stjórn-
arskiptin, ekki lægri. ( viðtali
sem birtist nýlega í Financial
Times segir Nigel Lawson,
fjármálaráðherra, að hann
stefni að skattalækkun á kjör-
tímabili því sem í hönd fer. Ofar
öllu er þó sú fyrirætlun að draga
enn úr opinberum hallarekstri.
Reynt er að komast nærri hinu
íslenska PSBR
Á mynd 1 er sýnd „opinber
lánsþörf" á árunum 1965 til
1982 í hlutfalli við grunnfé um
næstliðin áramót. A þetta má
líta sem bráðabirgðaútkomu í
þeirri viðleitni að leita hliðstæðu
PSBR í íslenskum hagtölum.
„Opinber lánsþörf" (hér eftir
skammstöfuð OPL til hægðar-
auka) er fengin með því að
leggja saman eftirtaldar stærð-
ir:
Tekjuhalla ríkissjóðs
+ ný lán hins opinbera,
tekin í útlöndum
- afborganiraf fyrri lánum
- innflutning til virkjana.
í því skyni að glöggva sig á
áhrifum OPL á peningakerfið
hefur hlutfallið milli OPL og
grunnfjár í ársbyrjun verið
reiknað.
Skylt er að taka fram, áður en
lengra er haldið, að ýmislegt
orkar tvímælis í reikningum
þessum. Með þeim er framar
öllu reynt að leiða í Ijós áhrif
opinbers búskapar á grunnfé
Seðlabankans og þar með
framboð peninga.
Þegar til lengdar lætur verður
ríkið að standa straum af
útgjöldum sínum með eigin
tekjum, einkum skattheimtu í
einni eða annarri mynd. Stór-
framkvæmdir verður annað-
hvort að kosta með gjald-
stofnum hlutaðeigandi fyrir-
tækja eða með styrkjum af
hallalausum fjárlögum. Sama
gildir um innflutning til þess
konar framkvæmda. Stærðin
OPL lýsir því m.a. áhrifum
Helmildlr: Buskapur hlns oplnbera 1945-1980. Þjóbhagsstofnun júnf 1983. Ársskýrslur Seðlabanka Islands, Hagtölur mánaftarlns.