Vísbending - 16.11.1983, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3
ísraelska peningakerfid:
Var Aridoráætlunin reist á sandi?
Það er sagt að munurinn á þjóðhag-
fræði og ýmsum raunvísindagrein-
um sé að í fyrrnefndu greininni sé
ekki hægt að gera tilraunir til að
prófa kenningar. Þess vegna verða
menn að láta sér nægja líkön til
prófana. Um daginn komust ísra-
elsmenn þó nærri því að gera allrót-
tæka breytingu á peningakerfi sínu
með áætlun Aridors, fyrrverandi
fjármálaráðherra, um að tengja
shekelinn við dollara. Ekkert varð
þó úr, en ráðherrann varð að segja
af sér. Árangur þessarar tilraunar
sér því aldrei dagsins Ijós, svo að
vangaveltur peningahagfræðinga
um niðurstöðurnar verða að duga.
Forsaga þessa máls hefur að
nokkru verið sögð í Vísbendingu
(sjá 15.1 og 16.1), en hér koma
frekari skýringar, sem að hluta hafa
birst í Financial Times í grein eftir
Nicholas Colchester.
Höfundar tillagnanna voru þeir Ari-
dor, þáverandi fjármálaráðherra, og
Þlessner, aðstoðarseðlabanka-
stjóri. ( ársbyrjun 1984 átti að fella
gengi shekelsins þannig að 100
shekelar væru í dollara, og um leið
yrði bandaríkjadollari að heima-
mynt í ísrael. í þessari myntbreyt-
ingu átti að felast að í stað shekels
á reikningum, bankainnistæðum,
skuldabréfum, o.s.frv. kæmi eitt
bandarískt sent. Til að tryggja
breytinguna átti að fá að láni í
bandaríska seðlabankanum 1,5
milljarða dollara, þannig að grunn-
fé ísraelska seðlabankans tvöfald-
aðist. Eftir skiptin yfir I stöðugan
gjaldmiðil (dollara) átti að fella niður
alla vísitölubindingu í landinu, en
um leið afsalaði stjórnin sérforræði
í peningamálum. Þetta tfmabil
skyldi standa í hálft ár og á meðan
mátti ekki verða meiri halli á ríkis-
sjóði en hægt yrði að fjármagna
með lánum í dollurum (ekki hægt
að prenta).
Að þessum tfma loknum átti að taka
upp nýshekel, en gengi hans átti að
miðast við myntkörfu. Peninga-
prentun til að fjármagna halla á
ríkissjóði yrði bönnuð meö lögum.
Skiptin yfir í nýshekelinn yrðu
einnig lögbundin og svo virðist sem
gert hafi verið ráð fyrir verulegum
gjaldeyrishöftum á nýjan leik.
Höfundarnir rökstuddu tillögur
sínar með tvennum hætti. Þeir
sögðu verðbólgu (fsrael eingöngu
peningalegs eðlis. Jafnframt álitu
þeir að afnám vísitölubindingar á
öllum sviðum væri eina leiðin út úr
verðbólguvandanum. En til að
drepa alveg niður alla verðbólgu-
væntingu væri ekki nóg að binda
gengi shekelsins við dollarann, til
þess þyrfti sjokkið af því að nota
dollara í hálft ár og af myrítbreyting-
unni eftir það.
Þótt tillögur þessar hlytu ekki
hljómgrunn hjá seðlabankastjóra
ísraels, dr. Mandelbaum, flugu
höfundarnir til Bandaríkjanna og
ræddu tillögurnar við Regan, fjár-
málaráðherra Reagans forseta, og
við McKinnon, virtan prófessor (
peningahagfræði við háskólann í
Stanford.
McKinnon var fljótur að koma auga
á veilur í hagfræði þeirra Aridors og
Plessners. Hann taldi óvíst að
verðbólgan f ísrael væri eingöngu
peningalegs eðlis og að stjórnvöld
nytu í engu ávaxtanna af peninga-
sláttunni og væru henni alveg
óháð. Allar stjórnir í verðbólguríkj-
um hafa verulegar tekjur af mynt-
sláttu. Af þessum ástæðum taldi
McKinnon óvíst að hægt yrði að
draga svo úr hallanum á rekstri
ríkissjóðs að lán ! dollurum dygðu
til að fjármagna hann (þ.e. eftir að
ríkið hefði misst tekjurnar af pen-
ingaprentuninni).
En höfundarnir halda því hins vegar
fram að ríkissjóður í ísrael tapi á
verðbólgunni og hafi alls ekki
hreinar tekjur af henni. Beinar
tekjur og gjö'd eru vísitölutryggð og
eru því ekki mjög háð verðbreyting-
um. Tap vegna óverðtryggðra lána
ríkissjóðs til fyrirtækja og einstak-
linga er meira en tekjur af
myntsláttunni. Niðurstaðan er því
að ríkissjóður tapar álíka á þessum
lánum til einkagcirans og einka-
geirinn tapar á peningaeign sinni
(þ.e. handbæru fé).
Beenstock, prófessor í City Uni-
versity í London, tekur í sama
streng og McKinnon og dregur í efa
að engar nettótekjur séu af mynt-
sláttu í Israel. Jafnframt telur hann
vafasamt að skella allri skuld á vísi-
tölukerfið. „Ef ekki er fyrir hendi
pólitískt þor til að skera niður opin-
bera lánsþörf og halda gengi fljót-
andi á sama tíma, dugir heldur ekki
sú brella að festa gengið eða skipta
yfir í dollara".
Það er margt líkt með megrunarkúr
og aðgerðum til að lækna verð-
bólgu. Það erfiðasta er ekki að ná af
sér nokkrum kílóum, heldur hitt, að
bæta þeim ekki á sig aftur. Það er
dýrt spaug að gera tilraunir á eigin
hagkerfi og taka þá áhættu sem
fylgir. En umræðan sem spunnist
hefur vegna hugmynda Aridors og
Plessners hefur orðið til að varpa
Ijósi á ýmsar hliðar verðbólguvand-
ans sem stundum verða út undan
hérá landi.
Gengi shekelsins
shekel/$
100
50-
25
lógariþmaskali f

i I I l I i i i l I i i ! I i ll l l I II i II l I
1982
1983
1984
* Gengi dollarans um næstu
áramót og fram eftir næsta ári ef farið
hefði verið eftir tillögum Aridors og
Plessners, 100 shekelar pr. dollara
eða einn shekel pr. US. cent.
Á íslandi var myntbreyting um ára-
mótin 1980/81.
Gengi krónunnar var fest miðað við
dollara, en sfðar miðað við myntkörfu.
Ekki var þó dregið úr opinberri láns-
þörf að marki eða aukning peninga-
magns hindruð með öðrum hætti.