Vísbending - 23.11.1983, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Porskveiðar við ísland:
Áhrif þorskaflans á þjóðarbúskapinn
Álit Hafrannsoknarstofnunar á
aílahorfum 1984
í skýrslu Hafrannsóknarstofnunar til
sjávarútvegsráðherra, sem birt var í
upphafi þessa mánaðar, kemurfram
að takmarka þyrfti þorskafla á árinu
1984 við um 200 þúsund tonn til að
heildarstofn þorsksins og hrygning-
arstofn minnki ekki. Gert er ráð fyrir
um 290 þúsund tonna þorskafla í ár
og því verður um verulegan samdrátt
að ræða bæði í ár og næsta ár, ef afl-
inn er takmarkaður við 200 þúsund
lestir næsta ár. Allt frá árinu 1950
hefur afli íslendinga aðeins þrisvar
sinnum farið niður fyrir 200 þúsund
tonn, árin 1950, 1951 og 1967. En
afli íslendinga hefur heldur ekki farið
yfir 300 þúsund tonn nemaá árunum
1977 til 1982, eftir að útlendingar
hættu þorskveiðum að mestu hérvið
land. Auk þess stækkuðu bæði
heildarstofn þorsksins og hrygning-
arstofn á árunum 1977 til 1981, að
hluta vegna stóra árgangsins frá
árinu 1973. Heildarþorskafli á ís-
landsmiðum hefur að vísu verið yfir
300 þúsund tonn allt frá árinu 1950
og oftyfir 400 þúsund tonnum, en afli
útlendinga hafði ekki bein áhrif á
efnahagslíf hér og er því ekki til
umfjöllunar.
Hægari vöxtur og slakir árgangar
Ljóst er að verulega hefur dregið úr
vaxtarhraða þorsksins hér við land
og eru kuldi sjávar og minni fæða
taldar meðal helstu skýringa. Þannig
er álitið að í ár verði landað um 87
milljónum þorska og að þungi þeirra
verði um 290 þúsund tonn. ( skýrslu
Hafrannsóknarstofnunar kemur fram
að þyngd þorskaflans hefði orðið um
380 þúsund tonn ef vaxtarhraði
stofnsins væri jafn nú og á árunum
1977 til 1979.
Jafnframt er talið að nýliðun þorsk-
stofnsins hafi verið „verulega slök að
jafnaði allt frá árinu 1977“. Nýliðun
nefna fiskifræðingar þann fjölda
hvers árgangs, sem bætist við stofn-
inn við þriggja ára aldur, en meðalár-
gangur er talinn um 225 milljónir ný-
liða. Talið er að árgangarnir 1978 og
1981 séu slakir eða um 150 til 200
milljón nýliða, en árgangarnir frá
árunum 1979 og 1982 „ með afbrigð-
um lélegir" eða um 100 milljónir
nýliða.
Árgangurinn frá 1976 var löngurn tal-
inn mjög sterkur, en er nú talinn um
280 milljónir nýliða. Horfurnar næstu
ár eru því ekki góðar.
Mikilvægi þorskins í þjóðarbúskapnum
Til eru greinargóðar tölur um afla á
íslandsmiðum eftir fisktegundum og
einnig eru til hagtölur um framleiðslu
og útflutning sjávarafurða eftir
vinnsluaðferðum og tegundum
afurðafremuren eftireinstökumfisk-
tegundum. Þannig fara hinar ýmsu
tegundir botnfisks í svipaða vinnslu
og ekki auðvelt að greina þátt
þorsksins sérstaklega eftir útgefnum
tölum. Til að meta hlut þorsksins í
myndun þjóðartekna þarf að reikna
þau verðmæti sem skapast með
veiðum, vinnslu og sölu á þorski.
Þetta verðmætishugtak, sem nefnt
er vinnsluvirði, fæst með því að
draga hráefniskaup fyrirtækja frá
tekjum. Nánar tilgreint er til dæmis
vinnsluvirði í sjávarútvegi, veiðum
og vinnslu, reiknað með því að draga
aðföng (hráefni, rafmagn og olíu,
veiðarfæri, umbúðir, viðhald o.fl.) frá
tekjum (skilaverðmæti útflutnings,
innlandssala afurða og aðrar tekjur).
Með nokkurri einföldun mætti segja
að þjóðarframleiðsla væri summan af
vinnsluvirði allrafyrirtækja, þ.e. verð-
mæti brúttóframleiðslu að frádregn-
um aðföngum.
Þjóðarframleiðsla er því nettóhugtak.
Útflutningur er hins vegar brúttóhug-
tak. Það er því strangt til tekið ekki
rétt að bera saman útflutning og
þjóðarframleiðslu, þvl að fyrri
stærðin er „brúttó", en hin síðari
„nettó". En sé reiknað þannig munu
útfluttar þorskafurðir vera um 12-
15% af þjóðarframleiðslu. Þriðjungs
samdráttur í sölu þorskafurða leiðir
því til um 4-5% minni þjóðarfram-
leiðslu, eins og fram kom í viðtali við
forsætisráðherra á dögunum. Þá á
eftir að taka tillit til þess kostnaðar
sem sparast bæði við veiðar og
vinnslu á um 100 þúsundum tonna af
þorski. Enginn veit ennþá hvernig til
tekst með þennan sparnað, en þar
vegur vafalaust þyngst hve mörgum
veiðiskipum verður lagt.
Draga verður úr tilkostnaði eins og
frekast er unnt
Eftirfarandi dæmi er eingöngu ætlað
til skýringar og því frjálslega farið
með tölur. Vinnsluvirði í sjávarútvegi
(veiðum og vinnslu) var 40,77% af
tekjum árið 1981 (sjá „Þjóðarbú-
skapinn", rit Þjóðhagsstofnunar,
ágúst 1983, bls. 123). Ef vinnsluvirði
í veiðum og vinnslu þorskafurða er
41% af heildartekjum (100%) og
þær lækka um þriðjung (í 67%), þá
þyrfti kostnaður að lækka úr 59% af
tekjum í (67 - 41 = ) 26% af tekjum
til að vinnsluvirði héldist óbreytt við
aflasamdráttinn. Þetta er auðvitað
ekki raunhæft, endadæmið settfram
til.skýringar, eins og fyrr segir. Það
má þó ætla, að minnkun þjóðartekna
yrði miklu minní en 4-5% við þriðj-
ungs samdrátt í þorskafla, ef hægt
yrði að draga verulega úr kostnaði
við veiðar og vinnslu.
Vinnsluvirði, Aðföng, Tekjur í sjávarútvegi 1981,7947 milljónir króna, alls.
kr. 3240 milljónir kr. 4707 milljónir Þús. tonn
Heimildir: Ástand nytjastofna á íslandsmiöum og aflahorfur 1983, Hafrannsóknastofnunin 1983. Þjóðarbúskapurinn, yfirlit 1982 -
framvindan og horfur 1983, Þjóöhagsstofnun 1983.