Vísbending - 27.06.1984, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Verðbólga í Bandaríkjunum____________________
Nokkur óvissa ríkir og spár eru allt frá 5 til 10%
Háar og lágar spár
Verðbólguspár valda nokkrum heila-
brotum í Bandaríkjunum um þessar
mundir og er misvægið í þjóðarbúskap
Bandaríkjamanna án efa helsta orsök
óvissunnar í verðlagsmálum þar.
Opinberar spár hljóða upp á 5 til 6%
verðbólgu undir lok ársins og regluleg
könnun meðal tæplega fimmtíu hag-
fræðinga hefur staðfest að þeir eru
sama sinnis (að meðaltali). Spá þeir
5,5% verðbólgu í árslok 1984og 6,5%
í árslok næsta ár. Aðrar spár benda til
þó nokkuð meiri verðbólgu, næstum
7% í ár og 8,5% undir árslok 1985 og
eru t.d. hagfræðingar Citibank í New
York meðal þeirra sem aðhyllast hærri
tölurnar. Röksemdir fyrir háum og lág-
um spám verða nú raktar í stuttu máli^.
Helstu röksemdir
Spárnar um 5-6% eru aðallega
reistar á kostnaðarskýringum. Launa-
hækkanir hafa verið litlar síðustu mán-
uði. Laun hækkuðu með 6% árshraða
á fyrsta ársfjórðungi í ár en framleiðsla
á mann jókst um 3,5%. Launakostnað-
ur að teknu tilliti til framleiðslu jókst því
aðeins um 2,4% m.v. heilt ár á fyrsta
ársfjórðungi í ár. Til samanburðar má
geta þess að í fyrra jókst launakostn-
aður á framleidda einingu um 2,3%.
Önnur rök þeirra sem spá lítilli aukn-
ingu verðbólgu eru að verðbólga hefur
farið minnkandi og því ólíklegt að hún
aukist skyndilega þegar aðeins er eitt
og hálft ár liðið frá byrjun uppsveiflu.
Peningahagfræðingar eru margir á
annarri skoðun, einkum harðlínumenn
í þeirra hópi. Þeir benda á að ekkert töl-
fræðilegt samband sé á milli launa-
kostnaðar nú og verðlags síðar.
Launagreiðslur eru að vísu stór hluti
framleiðslukostnaðar en fremur virðist
sem laun hækki í kjölfaraukinnarverð-
bólgu. Peningahagfræðingar benda á
Raunvextir
muni haldast enn um sinn, þ.e. hán
verð á fjármagni og lágt verð á vinnu-
afli.
Á síðustu tólf mánuðum hefur breyt-
ing i þessa átt einnig átt sér stað á ís-
landi. Kaupmáttur launa hefur lækkað
verulega miðað við árin á undan og
raunvextir hafa hækkað eins og fram
kemur í töflunni. Ólíklegt virðist að
jafnvægi geti náðst í þjóðarbúskapn-
að mikil aukning varð á peningamagni
fyrir um það bil tveimur árum en sam-
kvæmt mælingum eftir bandarískum
hagstærðum líða oftast um tvö ár á
milli bráðrar aukningar peningamagns
og hækkunar verðlags. Reynslan frá
tveimur síðustu hagsveiflum sýnir að
verðbólga getur aukist skyndilega eftir
að hafa verið stöðug alllengi. Um mitt
ár 1978 breyttist hraði verðhækkana
t.d. á skömmum tíma úr 6-6,5% í 9%
og lækkaði ekki niður fyrir 8% aftur fyrr
en í samdrættinum 1982.
Friedman og Galbraith spá
10% verðbólgu
Bandarisku hagfræðingarnir Milton
Friedman og John K. Galbraith hafa
löngum verið á öndverðum meiði í
efnahagsmálum en nú bregður svo við
að báðir spá 10% verðbólgu í árslok
1984 - sem er næstum helmingi meiri
verðbólga en flestir aðrir spá. Að báðir
hafi komist að sömu niðurstöðu mun
þó einskærtilviljun: „Two random lines
in space will occasionally intersect",
um hér á landi ef hlutfallið milli launa og
vaxta raskast á nýjan leik á næstunni.
Hlutfallsleg hækkun launa getur leitt til
þess að útflutningsvörur verða ekki
samkeppnisfærar á erlendum mark-
aði. Lægri raunvextir draga úr sparn-
aöarhneigð og auka hættu á viðskipta-
halla. Lækkun á hlutfallinu milli fjár-
magnskostnaðar og launa gæti þegar
í stað stofnað í hættu þeim árangri
sem náðst hefur í verðbólgumálum.
svo að vitnað sé til orða Friedmans
sjálfs.
Báðir eru þó einnig sammála um að
breytingar launa hafi hverfandi áhrif á
verðlag á næstunni. Friedman reisir
spá sína á röksemdum peningahag-
fræðinnar. Peningamagn jókst hratt
frá öðrum ársfjórðungi 1982 til þriðja
ársfjórðungs 1983 og nú eru liðin um
þaö bil tvö ár frá upphafi þessa tíma-
bils.
Galbraith telur hins vegar hallann á
fjárlögum Reaganstjórnarinnar helstu
orsök þess að verðbólga muni brátt
fara vaxandi. Fjárausturinn vegna hall-
ans verði annaðhvort til þess að gripið
verði til aðhaldsaðgerða í peningamál-
um til að draga úr spennu - eða til þess
að verðbólgan aukist. Hið síðarnefnda
virðist þó sennilegra á ári forsetakosn-
inga.
Nýtt spátæki
Ekki munu margir á sama máli og
Friedman og Galbraith en þó greinir
Wall Street Journal frá því að Geoffrey
Moore hafi f;omist að sömu niðurstöðu,
en hann er forstöðumaður Centre for
International Business Cycle Re-
search við Columbiaháskóla í New
York. Moore hefur sett saman líkan
með þremur hagvísum til að spá fyrir
um verðbólgu. Þessir hagvísar eiga að
sýna nú hvernig verðlag breytist síðar
(leading indicators), en þeir eru 1)
aukning útlána til einstaklinga og fyrir-
tækja, 2) eftirspurn eftir vinnuafli, og 3)
verð á hráefnum til iðnaðar. Síðast-
nefnda stærðin hefur hækkað svolítið
undanfarið en hinar tvær hafa þotið