Vísbending - 27.06.1984, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3
Er tímabært aö bregðast gegn samdrættinum
upp. Hækkaði vísitala Moores um
22% í maí og dregur hann af því þá
ályktun að verðbólgan kunni að verða
á bilinu 9-10% seint á þessu ári eða
snemma á næsta ári.
Sérstaöa Bandaríkjanna
Bandarískt efnahagslíf er einstakt
vegna stærðarinnar. Þar gilda að vissu
leyti önnur lögmál við efnahagsstjórn
en í mörgum smærri ríkjum. Launa-
hækkanir hafa ekki áhrif á verðlag því
að framleiðendur geta ekki hækkað
verð nema næg eftirspurn sé fyrir
hendi. M.ö.o. hækkun á framleiðslu-
kostnaði er ekki velt út í verðlagið
nema þegar samkeppnisaðstæður
leyfa. Líklega mun óhætt að fullyrða að
ekkert annað ríki gæti búið við eins hátt
gengi eins lengi og Bandaríkjamenn
hafa gert síðan 1980-^81. Ekkert ríki
gæti heldur ráðið við eins hratt vaxandi
viðskiptahalla eins og nú er í Banda-
ríkjunum. Sérstaða Bandaríkjanna
stafar að sjálfsögðu einnig af því að
dollarinn er notaður í viðskiptum og
sem varasjóðsgjaldmiðill víða um
lönd.
Hlutfallsleg stærö ríkja
Áhrif af hlutfallslegri stærð ríkja er
áhugavert svið innan hagfræðinnar
þótt fremur litlar rannsóknir virðist hafa
verið gerðar. ísland er meðal smæstu
ríkja í heimi með sjálfstætt efnanhags-
kerfi og sjálfstæða mynt. Hér er mark-
aður það smár að venjulega leiðir
hækkun framleiðslukostnaðar fljótlega
til hærra verðlags nema hækkunin sé
þeim mun minni. Óhugsandi virðist að
hér væri hægt að horfa upp á viðskipta-
halla vaxa eins hratt og í Banda-
ríkjunum án þess að grípa til afdrifa-
ríkraaðgerða. Aukning peningamagns
hér hefur önnur áhrif en í Bandaríkj-
unum og tafirnar eru allt aðrar. Að lok-
um má benda á að raungengi krón-
unnar hefur hækkað mikið á síðustu
tólf mánuðum og er nú svipað og það
var að meðaltali á árinu 1982 - en þá
var hallinn á viðskiptum við útlönd um
10% af VÞF og þorskafli um 382 þús-
und tonn. Hvort núverandi raungengi
reynist of hátt og hve lengi verður hægt
að halda því háu verður ekki Ijóst fyrr
en niðurstöður þeirrar hagstjórnartil-
raunar sem nú stendur yfir liggja fyrir.
1985-86?
Hagvöxtur í vestrænum ríkjum hefur
jafnan verið nokkuð sveiflukenndur.
Skref fyrir skref hefur framleiðsla þó
vaxið því að hvert vaxtarskeið hefur
meira en bætt upp framleiðslutapið í
síðustu lægð. Á árunum eftir stríð urðu
sveiflurnar minni og jafnari en áður og
sveiflutíminn varð fjögur til fimm ár.
Eftir olíuverðsskellinn 1973 hafa
lægðirnar orðið dýpri og einnig er eins
og tíminn á milli toppa hafi lengst. Frá
þvf að framleiðsla var mest 1973 til
næsta tinds 1979 liðu sex ár. Ef tíðnin
breytist ekki er þess aö vænta að fram-
leiðsla nái hámarki á næsta ári og taki
þá að dragast saman aftur. Standa því
þeir sem ábyrgð bera á hagstjórn
andspænis þeim vanda hvort grípa
skuli til örvandi aðgerða nú þegar þar
sem 12 til 24 mánuðir geta liðið þar til
áhrifin taka að segja til sín. Þessar
hugmyndir eru samkvæmt hinum fornu
kenningum um eftirspurnarstjórn í
anda Keynes.
Auk framleiðslutapsins vegna hugs-
anlegs samdráttar 1985-86 veldur það
sérstökum áhyggjum ráðamanna að
atvinnuleysi í mörgum Evrópulöndum
er yfir 12% jafnvel þótt framleiðsla sé
nú talin farin að nálgast hámark í
þessari sveiflu. Bandaríkjastjórn hefur
dregið á langinn að grípa til ráðstafana
vegna geigvænlegs fjárlagahalla og
aðhaldsaðgerðir eftir forsetakosning-
arnar í nóvember n.k. gætu því valdið
meiri samdrætti í viðskiptalöndum
þeirra en ella á árunum 1985-86. Auk
þess er nú vaxandi ótti við verðbólgu í
Bandaríkjunum og svo kynni að fara
að bandaríski seðlabankinn yrði að
gæta enn frekara aðhalds í peninga-
málum eftir kosningar. Það er því ekki
að furða þótt stjórnvöld í Evrópuríkjum
og Japan velti því fyrir sér hvað sé í
vændum 1985-86.
í tveimur skýrslum um efnahagsmál
sem nýlega hafa komið út er mælt með
því að þjóðir utan Bandaríkjanna, eink-
um þó Bretland og Þýskaland, auki
ríkisútgjöld til að örva atvinnulífið.
önnur skýrslan fjallar um efnahagsmál
í löndum EBE og frá henni var stutt-
lega greint I Vísbendingu þann 30.
maí s.l. Hin er eftir James Tobin, pró-
fessor, og kom út á vegum Council on
Foreign Relations í New York.
Til mótvægis við þau rök sem
höfundar álitsgerðanna setja fram er á
það að líta að atvinnuleysi nú stafar af
fleiru en lítilli framleiðslu þar sem
hámark framleiðslu í hagsveiflunni
kynni að nást í ár eða næsta ár. At-
vinnuleysið stafar m.a. af því að vinnu-
afl er ekki nægilega sveigjanlegt, þ.e.
fólk fæst ekki til að flytja sig á milli at-
vinnugreina og landshluta og sækja
vinnu þangað sem hana er að fá.
Tækniframfarir hljóta einnig að teljast
hluti af skýringunni. Og jafnvel þótt
laun hafi víða lækkað mikið hlutfalls-
lega virðast þau enn fremur of há. í
svipinn munu því ekki horfur á að
stærstu ríki utan Bandaríkjanna auki
ríkisútgjöld (og fjárlagahalla) til að
glæða framleiðslu.