Vísbending - 05.09.1984, Síða 2

VÍSBENDING
2
Kauphallarviðskipti________________________________________________
Samband hlutabréfaverðs og annarra stærða í efnahagslífinu
Kauphallarviðskipti eru snarþáttur í
viðskiptalífi margra þjóða og oft eru
náin tengsl á milli verðs á hlutabréfum
í kauphölium og ýmissa annarra
stærða í þjóðarbúskapnum. Á íslandi
er enginn eiginlegur hlutabréfamark-
aður og Islendingum er óheimilt að
kaupa erlend hiutabréf sem og einnig
erlend skuldabréf. Hvort tveggja
stendur þó vonandi til bóta. I sérstöku
erlendu yfirliti sem birtist í Vísbendingu
mánaðarlega frá og með næsta mán-
uði verður brugðið upp mynd af breyt-
ingum hlutabréfaverðs í helstu kaup-
höllum í viðskiptalöndunum. Mark-
miðið er að auðvelda lesendum að
fylgjast með því helsta sem er að ger-
ast í kauphallarviðskiptum vegna
tengslanna við aðra þætti efnahags-
mála í viðkomandi löndum.
Hagnaður fyrirtækja og vextir
Þaö er engan veginn auðvelt að
hendareiðurásamhenginu á milli kaup-
hallarviðskipta og árferðis í þjóðarbú-
skapnum. Menn hafa lengi velt fyrir sér
þeirri spurningu hvort verð á hlutabréf-
um ráðist af umsvifum í viðskiptalífinu
eða hvort þessu sé öfugt farið, en ekk-
ert einfalt svar er til. Það er nokkurn
veginn víst að hlutabréfaverð ræðst af
veltu fyrirtækja, þjóðartekjum og hagn-
aði, en ekki öfugt. Hins vegar gætir
þess oft í kauphallarviðskiptum sem
menn halda að gerist í þjóðarbúskapn-
um á næstunni og þar með er hlut-
abréfaverð farið að breytast áður en
raunverulegar breytingar koma fram í
framleiðslu fyrirtækja eða hagnaði.
Einna auðveldast er að rekja sam-
band hagnaðar og hlutabréfaverðs. Ef
talið er að hagnaður fyrirtækis sé að
aukast þá vex eftirspurn eftir hlutabréf-
um í fyrirtækinu og verðið fer hækk-
andi. Sambandið á milli vaxta og hluta-
bréfaverðs er flóknara. Á góðum fjár-
magnsmarkaði geta þeir sem fjárfesta
valið á milli skuldabréfa með föstum
vaxtagreiðslum og hlutabréfa með arð-
greiðslum. Síðarnefndu greiðslurnar
ráðast af arðsemi fyrirtækja; ef vel árar
eru arðgreiðslur háar en lágar eða
engar þegar afkoma er slök. Vaxta-
lækkun veldur hins vegar því að
skuldabréf gefa minna af sér. Það er
þvf engin tilviljun að á undan flestum
kröftugum uppsveiflum í kauphallar-
viðskiptum er að finna tímabil með
lágum vöxtum og vaxandi hagnaði
fyrirtækja.
Hlutabréfaverð sem hagvísir
Bandaríska viðskiptaráðuneytið
(Commerce Department) gefur út sér-
stakan hagvísi mánaðarlega en ætl-
unin er að þessi vísitala gefi til kynna
hvert stefnir í þjóðarbúskapnum. Vfsi-
talan nefnist á ensku „composite index
of leading economic indicators". Sem
dæmi má nefna að 0,9% lækkun á
hagvísinum í júní sl. var talin gefa til
kynna að heldur væri farið að draga úr
framleiðsluaukningunni - sem einnig
getur þýtt að hagvaxtarskeiðið vari
lengur án vaxandi verðbólgu eða
vaxtasprengingar.
Hagvísir þessi er, eins og fram
kemur í enska nafninu, samsettur úr
um tólf vísitölum og meðal þeirra er
vísitala hlutabréfaverðs. Aðrar vísitöl-
ur í hagvísinum eru t.d. atvinnuleysis-
bætur í hverri viku, pantanir og samn-
ingar um smíði nýrra verksmiðja og
tækja, veiting byggingarleyfa og víð-
asta skilgreining peningamagns (M3).
f Bandaríkjunum eru tvær vísitölur
hlutabréfaverðs algengastar. Hin víð-
tækari nær til hlutabréfa 500 fyrirtækja
og er í daglegu tali kölluð Standard &
Poor’s 500 (eða S & P 500). Sú einfald-
ari nær til hlutabréfa 30 fyrirtækja og er
kennd við Dow Jones. í raun er afar lít-
ill munur á þessum tveimur vísitölum
þannig aðbreytingaráverði hlutabréfa
30 helstu fyrirtækjanna breytist nokk-
urn veginn eins og verð á hlutabréfum
500 fyrirtækja. Nákvæmur saman-
burður á mikilvægi hverrar vfsitölu í
hagvísinum hefur leitt í Ijós að vísitala
hlutabréfaverðs (S & P 500) er sá
hluti hagvísins sem hvað áreiðanleg-
astur var talinn.
Eiginleikar S & P 500 sem hagvísis
sjást einnig af eftirfarandi. f banda-
rískum þjóðarbúskap hafa verið átta
samdráttarskeið á árunum eftir stríð. í
öll skiptin nema einu sinni hafði vísi-
tala Standards og Poors lækkað veru-
lega mörgum mánuðum áður en
hægja tók á framleiðslu. Eina skiptið
sem þetta gerðist ekki var stutta sam-
dráttarskeiðið 1980 sem raunar var
afbrigðilegt að mörgu levti.
leiddi sú breyting til um 2% hækkunar
á verði erlends gjaldeyris (til viðbótar
við 3% hækkuninn a sem varð 31.
ágúst sl.) Yrði lækkun meðalgengis
samt innan þeirra marka, sem sett hafa
verið, þ.e. um 5% á yfirstandandi ári.
En gengi dollarans færi hátt í kr. 33,00.
Peningamál, gengi, verðlag
Línuritin á bls. 1 sýna vísitölu lána
og endurlána bankakerfisins frá árs-
byrjun 1982 til miðs árs 1984 (janúar
1982=100), vísitölu meðalgengis og
lánskjaravísitölu. Innfellda myndin
sýnir tólf mánaða breytingar þessara
stærða. Á fyrsta stigi efnahagsstefnu
núverandi ríkisstjórnar voru launataxt-
ar lögbundnir og gengi krónunnar var
bundið fast. Ekki er þó hægt að stjórna
gengi krónunnar gagnvart öðrum
gjaldmiðlum lengi með þeim hætti; til
lengdar ræðst gengi af fjölgun króna i
umferð í samanburði við vöxt gjald-
miðla í viðskiptalöndunum. Tekjur í
landinu hafa ekki minnkað að raungildi
neitt nærri því sem lækkun kaupmáttar
kauptaxta gefur til kynna. Ástæðan er
m.a. að innstreymi erlends lánsfjár
hefur veriö afar mikið. Þjóðin hefur eytt
um efni f ram eins og kemur fram í 10%
viðskiptahalla í fyrra og ef til vill 4-5%
viðskiptahalla í ár.
Á öðrum áfanga í efnahagsáætlun
stjórnvalda hefur orðið vaxtahækkun
með frelsi innlánsstofnana til vaxta-
ákvarðana, og rekstur ríkissjóðs
gengur betur en áætlað hafði verið.
Mikil aukning útlána ógnar þó enn
þeim árangri í verðbólgumálum sem
náðist í vetur. Minni verðbólga og þar
með minni veltuhraði peninga og einn-
ig hærri vextir stuðla að því að hand-
bært fé (raungildi peningamagns)
getur aukist án hættu á meiri verð-
bólgu. Enginn veit þó hversu mikið.
Það er burðarásinn í efnahagsstefnu
stjórnvalda að halda meðalgengi krón-
unnar stöðugu og frá því ber ekki að
hvika. Tíminn leiðir í Ijós hvort það
tekst að hægja nægilega á vexti pen-
ingamagns áður en alvarlegt misvægi
skapast vegna þess að gengið er of
hátt skráð.