Vísbending - 24.10.1984, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Skilmálar á peningamarkaði
Æ algengara að réttur til breytinga á samningstímanum sé áskilinn
Optionir á íslandi
Svokallaðar optionir eiga sér nú
sívaxandi vinsældum að fagna í
peningalegum viöskiptum. í skulda-
bréfaviðskiptum hér á landi kemur
réttur til breytinga á samningstím-
anum hugsanlega fyrst til sögunnar
með nýjasta flokki spariskírteina
ríkissjóðs, svokölluðum skiptiflokki,
eða öðrum flokki 1984. Lánstíminn í
þessum flokki er allt að fjórtán árum
en bæði kröfuhafi og skuldari (eig-
andi spariskírteinisins og ríkissjóður)
hafa rétt til að rifta samningnum (þ.e.
innleysa spariskírteini/kalla til inn-
lausnar) að þremur árum liðnum.
Þegar annar samningsaðili áskilur
sér slíkan rétt gagnvart hinum þarf
að jafnaði að greiða sérstaklega fyrir
réttinn. Nýjasti flokkur spariskírteina
ber 8% ársvexti umfram verðbólgu
og því er eölilegt að ríkissjóður vildi
áskilja sér rétt til að endurgreiða og
endurfjármagna ef vextir fara lækk-
andi á næstu árum. Hins vegar kom
ekki til verðlagningar á þessum rétti
vegna þess að eigendur hafa sama
rétt — þ.e. rétt til innlausnar eftir þrjú
ár. Kröfuhafi og skuldari hafa þannig
sama rétt og því fellur kostnaður
niðurábáða bóga.
Öryggi eöa óöryggi?
Segja má að innlausnar/upp-
greiðslurétturinn dragi úr öryggi
beggja aðila. Ríkissjóður gæti átt á
hættu að þurfa að greiða upp allan
flokkinn og endurfjármagna á hærri
vöxtum eftir þrjú ár og þannig fengju
sparifjáreigendur enn betri ávöxtun.
Á sama hátt eiga eigendur spari-
skírteina á hættu að ríkissjóður kalli
flokkinn til innlausnar ef unnt er að
endurfjármagna á lægri vöxtum.
Tvöföldunartími skuldar með 8%
vöxtum umfram veröbólgu er níu ár
en á fjórtán árum þrefaldast skuldin
næstum því.
Ríkissjóður hefur með rétti þess-
um markað spor í sögu íslenskra
verðbréfaviðskipta. Á íslenskum
peningamarkaði eru ekki til breyti-
legir vextir eða markaðsvextir sem
hægt er að miða útgáfu skuldabréfa
við. Eðlilegt er að útgefendum
skuldabréfa hrjósi hugur við að gefa
út skuldabréf með 7%, 8% eða 10%
vöxtum umfram verðbólgu; ávöxt-
unarkrafa á verðbréfamarkaði um
þessar mundir er um 14% umfram
verðbólgu. Réttur til skuldbreytingar
(sjá neðar) kann að sínu leyti að
minnka fjármagnskostnað og gera
viðskiptin eðlilegri og gæti þannig
stuðlað að lengri lánstíma.
Optionir í hlutabréfaviöskiptum
Optionir urðu fyrst til á hrávöru-
markaði og má rekja sögu þeirra
margar aldir aftur í tímann. Hrá-
vöruverð hefur löngum verið afar
sveiflukennt og því leituðust inn-
flytjendur hráefna við að tryggja sig
gegn tapi vegna verðhækkana með
því að kaupa sér rétt til tiltekinna
viðskipta á föstu verði eftir ákveðinn
tíma. Upphaflega voru optionir því
réttur kaupmanns til að kaupa eða
selja ákveðna hrávörutegund á til-
teknum degi í framtíðinni á því verði
sem ákveðið var þegar samningur-
inn var gerður. Síðar breiddist
kaupa- og söluréttur út I viðskiptum á
hlutabréfamarkaði. í kauphöllinni í
London hefur í meira en heila öld
verið unnt að kaupa eða selja
hlutabréf fram í tímann á föstu verði
— þ.e. hafi verið unnt að finna
mótaðila sem vildi selja eða kaupa
verðbréf fram í tímann.
Þessar fornu optionir eru nú á
undanhaldi í kauphallarviðskiptum
og munu fáir verðbréfasalar stunda
þau viðskipti sérstaklega nú. Þæreru
venjulega til þriggja mánaða í senn
en aðeins er unnt að kaupa eöa selja
fyrstu tíu dagana. í staðinn eru
komnar optionir sem geta sjálfar
gengið kaupum og sölum sem
verðbréf (“traded options"). í gömlu
optionunum felst samningur á milli
tveggja aðila og í lok samningstím-
ans eru viðskipti þeirra gerð upp.
Nýju optionirnar eru eiginlega verð-
bréf (samningur um kaup eða sölu)
sem seld eru á markaðinum á til-
teknu verði. Verðið er breytilegt frá
degi til dags og ræðst af mismun-
inum á milli verðsins sem fram kemur
í bréfinu (bréfið kveður á um rétt til
kaupa eða sölu á því verði) og
raunverulegs skráðs verðs í kaup-
höllinni á þeim flokki hlutabréfa sem
samningurinn á við.
Vísitöluoptionir
Þær optionir sem gengið geta
kaupum og sölum sem eiginleg
verðbréf fela í sér rétt til kaups eða
sölu á tilteknum flokki hlutabréfa á
föstu verði á vissum tíma. Enn nýrri
eru svokallaðar vísitöluoptionir. í
þeim viðskiptum koma engin hluta-
bréf við sögu heldur er í raun verið að
veðja á vísitölu hlutabréfaverðs í
kauphöllinni. Viöskipti með slík bréf
hófust í LIFFE í London (London
International Financial Futures Ex-
change) í maí sl. og erFTSE 100
vísitalan lögö til grundvallar I við-
skiptunum. Sú vísitala mælir verð-
gildi hundrað stærstu fyrirtækjanna
sem skráð eru í kauphöllinni I
London. Vísitöluviðskiptin gegna
tvíþættum tilgangi. Þeir sem eiga
mikið af hlutabréfum (t.d. lífeyris-
sjóöir, tryggingafélög o.fl.) og eiga
þannig mikið undir því að vissar
verðbreytingar verði ekki (verð-
lækkun á bréfum sem þeir eiga eða
hækkun á flokkum sem þeir eiga
ekki) geta tryggt sig fyrir slíkum
verðbreytingum með vísitöluopti-
onum. Aðrir stunda svo vísitöluvið-
skiptin eingöngu með hagnaðarvon í
huga, þ.e. sem sþákaupmennsku.
Optionir á gjaldeyrismarkaði
Réttur til að kaupa eða selja
gjaldeyri á föstu verði í tiltekinn tíma
(“currency options“) varð til sem
trygging í erlendum viðskiptum. Með
gjaldeyrisrétti er hægt að tryggja sig
gegn gengistapi en jafnframt halda
gengishagnaði verði óvæntar breyt-
ingar á gengi á þann veginn. Sem
dæmi má taka þýskt fyrirtæki sem
kaupir hráefni í Afríku en greiðir fyrir í
dollurum. Gengi dollarans er DM
2,90 þegar samningurinn er gerður
en afhending og greiðslur fara fram
eftir þrjá mánuði. Þýska fyrirtækiö
óttasthækkun á gengi dollaransog til
að tryggja sig fyrir henni kaupir það
rétt til að kaupadollara á DM 2,90 í
næstu þrjá mánuði. Ef hækkun
verður á gengi dollarans á þessum
þremur mánuðum getur fyrirtækið
notað sér rétt sinn og keypt doll-
arana á DM 2,90. Ef lækkunverður á
gengi dollarans gagnvart þýsku
marki (niður fyrir DM 2,90) notar
fyrirtækið sér ekki réttinn heldur
kaupir dollarana á lægra verði á
gjaldeyrismarkaði.
Optionir á skuldabréfamarkaöi
Á erlendum fjármagnsmarkaði
færist nú í vöxt að samningar feli í sér
rétt til endurskoðunar með ein-
hverjum hætti á samningstímanum.
Þessa þróun má án efa rekja til þess
að vextir hafa farið hækkandi sí úustu
ár og menn óttast að festast með
hávaxtalán til langs tíma og verða
fyrir tapi ef vextir lækka aftur. Einnig
hafa óvenju miklar sveiflur í vöxtum