Vísbending - 08.08.1985, Síða 2

VÍSBENDING
2
Peningamál
Vaxandi sparnaður veldur minni veltuhraða og aukningu peningamagns
Ánægjuleg þróun eða
uggvekjandi?
Tölur um aukningu peningamagns
á fyrri hluta þessa árs liggja nú fyrir og
hljóta viö fyrstu sýn að skjóta
mönnum skelk í bringu. Tafla 1 sýnir
aukningu peningamagns Ml, M2 og
M3 á fyrri árshelmingi 1984 og 1985
og eru tölurnar reiknaðar til árshraða.
M 1 er þrengsta skilgreining peninga-
magns sem notuð er í íslenskum
peningamálatölum og á við seðla og
mynt í umferð. Til að fá M2 er bætt
við almennu sparifé (óbundnum inn-
lánum banka og sparisjóða og velti-
innlánum) en M3 er víðasta skil-
greining peningamagns, og á við seðla
og mynt í umferð, og sparifé, bundið
sem óbundið.
Þrátt fyrir að stjórnvöld hér á landi
hafi einatt sett sér markmið við stjórn
verðlags- og gengismála hafa enn sem
komið er ekki verið sett markmið um
vöxt peningamagns, svo að kunnugt
sé, þannig að fylgst sé með aukningu
peningamagns frá mánuði til mánaðar
og gripið til viðhlýtandi ráðstafana ef
eitthvað fer úrskeiðis. Utan land-
steinanna er leit að því landi þar sem
ekki eru sett opinber markmið í
peningamálum og a.m.k. reynt að
bregðast við ef vöxtur peningamagns
fer út fyrir tilskilin mörk. Hitt er svo
annað mál að árangurinn við pen-
ingastjórn hefur verið upp og niður og
allvíða hefur borið á því að aukning
peningamagns síðustu árin hafi orðið
lang umfram markmið án þess að
merkjanleg áhrif hafi sést á verð-
bólgu.
Ef svokallaður veltuhraði peninga
er nokkurn veginn þekktur eða unnt
að áætla hann t.d. eftir breytingum
tekna og raunvaxta er um að ræða
allnáið samband á milli peninga-
magns í umferð og framleiðslu og
verðlags. Veltuhraði peninga er
hlutfallið á milli peninga í umferð í
þjóðarbúinu og þjóðarframleiðsl-
unnar. í nágrannalöndunum flestum
hefur veltuhraðinn minnkað talsvert
á árunum frá 1980 en á því skeiði
hefur orðið veruleg hækkun á raun-
vöxtum. Tafla 2 sýnir veltuhraða
peningamagns Ml, M2 og M3 hér á
landi á árunum 1980 til 1985 (eftir
áætluðum tölum þessa árs). Þar
kemur fram að mjög hefur hægt á
veltuhraða peninga, hver mælikvarð-
inn sem notaður er, og ísland því að
þessu leyti ekki frábrugðið viðskipta-
Iöndunum. Ef svo fer sem horfir að
veltuhraðinn í ár verði enn minni en í
fyrra merkið það peningamagn getur
vaxið nokkuð umfram verðbólgu og
hagvöxt á þess að hafa í för með sér
hættu á aukinni verðbólgu. Minni
veltuhraði peninga merkir að fólk og
Tafla 1
Breyting peningamagns á fyrri
árshelmingi
1984 og 1985
Árshraði, %
Breyting 1.1. -30.6.
1984 1985
M1 44,5 33,9
M2 49,8 76,6
M3 38,3 63,3
Lánskjaravisitala. 13,9 43,2
Tafla 2
Veltuhraði peninga á árunum
1980 til 1985
Ar M1 M2 M3
1980 ........ 16,4 6,0 4,0
1981 ........ 15,6 5,4 3,7
1982 ........ 16,8 5,2 3,4
1983 ........ 18,2 5,4 3,0
1984 ........ 15,2 4,4 3,0
1985*......... 14,8 3,8 2,7
* Áætlun.
fyrirtæki hafi meiri peninga handbæra
en áður, þ.e. í seðlum eða mynt eða á
bankareikningum. Tölurnar um
mikla aukningu peningamagns á fyrri
helmingi þessa árs eru því vafalaust
ekki eins ógnvekjandi og þær virðast
við fyrstu sýn þótt tæpast geti þær
kallast góðar.
Stjórn peningamála
I næstsíðasta hefti breska tímarits-
ins The Ecomist er fjallað um stjórn
peningamála í Bandaríkjunum, Bret-
Iandi, Þýskalandi og Japan og vitnað
til síðustu ársskýrslu Bank for Inter-
national Settlements. Þar segir að
þrátt fyrir misjafna reynslu af stjórn
peningamála í mörgum ríkjum virðist
samt ekki um skárri kosti að velja en
að miða við einhvers konar markmið
um aukningu peningamagns. Slík
markmið þjóni ekki síst þeim tilgangi
að draga úr hættunni á að menn fari
að búast við annarri þróun en stefnt er
að - og að gera stjórnvöld ábyrgari
fyrir áætlunum sínum og gerðum.
(Þrátt fyrir að Seðlabankinn hafi nú
birt spá sem felur í sér 10,4% hækkun
á erlendum gjaldeyri á þessu ári
(Hagtölur mánaðarins, júlí 1985)
hafa stjórnvöld enn ekki birt annað
markmið í gengismálum á þessu ári en
það sem fól í sér 5% gengissig).
í ljósi þess að setning marka um
vöxt peningamagns hefur gefið mis-
jafna raun bendir The Economist á
þrjár leiðir sem hugsanlegt er að fara
við stjórn peningamála. í fyrsta lagi er
að sjá sem gengi gjaldmiðilsins sé nú
notað sem vísbending um ástand á
peningamarkaði í nokkrum löndum,
t.d. í Bretlandi og Bandaríkjunum.
Hátt gengi merkir þá að aðhaldssamri
stefnu sé fylgt í peningamálum þjóð-
arinnar en lækkandi gengi gjald-
miðilisins að of mikillar þenslu gæti.
Gengið eitt er þó ekki talið full-
nægjandi mælikvarði á markvissa
peningamálastjórn nema í smærri
ríkjunum - ef gjaldeyrisviðskipti eru
þá nokkurn veginn frjáls.
1 öðru lagi er hugsanlegt að setja
markmið um vöxt þjóðarframleiðsl-
unnar sjálfrar - á verðlagi hvers
mánaðar. Gallinn við þetta er að tölur
um þjóðarframleiðslu birtast aðeins
ársfjórðungslega (hér eru aðeins
reiknaðar árstölur um framleiðslu) og
oftast nokkrum mánuðum eftir lok
viðkomandi ársfjórðungs. Nákvæm
markmið um vöxt þjóðarframleiðslu á
verðlagi hvers mánaðar leysir því ekki
þörfina á annarri stærð til að miða
vöxt peningamagns við meðan beðið
er nýrra talna um framleiðslu. í þriðja
lagi eru svo peningamagnsmarkmiðin
sjálf - þau hin sömu og til þessa hafa
verið notuð með misjöfnum árangri.
Telur The Economist að í reynd sé
skást að beita þeim áfram en með
opnu hugarfari og með hliðsjón af
öðru þáttum svo sem hagvexti, verð-
bólgu og gengi. Umfram allt er því
beint til seðlabankamanna allra landa
að óþarft sé að fullkomin leynd hvíli
yfir peningastjórn. Bandaríski seðla-
bankinn er til fyrirmyndar á þessu
sviði en hann birtir jafnan fundar-
gerðir „Open Market Committee"
um stjórn peningamála og reynir á
annan hátt að skýra markmið og
fyrirætlanir stjórnvalda á þessu sviði.
Aukning peningamagns á íslandi
Til þessa hefur mátt rekja óhóflega
aukningu peningamagns hér á Iandi
einkum til þriggja þátta - til skulda-
aukningar ríkissjóðs við Seðlabanka á
fyrri helmingi hvers árs, til versnandi
lausafjárstöðu innlánsstofnana við
Seðlabanka og til mikilla gjaldeyris-
kaupa Seðlabankans vegna hækkandi
útflutningstekna eða mikils inn-
streymis erlendra lána. Á síðustu
árum hefur ekki komið til mikils
búhnykks í útflutningsgreinunum og