Vísbending - 03.02.1988, Blaðsíða 3

VISBKNDING
3
4) Dr. Ragnar Árnason_________________________________
Um þjóðhagsleg áhrif staðgreiðslukerfis skatta
Inngangur
Staðgreiðslukerfi skatta, sem nú
hefur verið tekið upp, felur í sér
veigamiklar breytingar á þeirri
efnahagslegu umgjörð, sem lands-
menn búa við. Óhætt er að ganga
að því vísu, að allir viðkomandi
aðilar, einstaklingar, fyrirtæki
ríki og sveitarfélög, munu laga
efnahagslegt atferli sitt að hinum
nýju aðstæðum. Breytingin frá
kerfi eftirágreiddra skatta yfir í
staðgreiðslukerfi getur því hæg-
lega haft umtalsverð áhrif á þróun
efnahagslífsins á komandi árum og
þar með lífskjör þjóðarinnar. í
þessu ljósi hlýtur það að teljast
sérkennilegt, svo ekki sé meira
sagt, að á vegum hins opinbera
hefur ekki farið fram nein athug-
un, svo vitað sé, á sennilegum
þjóðhagslegum áhrifum staðgreiðslu-
kerfísins
Umræðan um staðgreiðslukerfið
á síðastliðnu ári snerist fyrst og
fremst um áhrif hennar á skatt-
byrði einstaklinga og skatttekjur
ríkis og sveitarfélaga. Þó er næsta
augljóst, að áhrif staðgreiðslu
skatta á efnahagslífið eru miklu
víðtækari. Á meðal áhrifa stað-
greiðslukerfisins, sem mikilvæg
virðast í efnahagslegu tilliti en
hlotið hafa takmarkaða athygli til
þessa, má nefna eftirfarandi:
• Upptaka staðgreiðslukerfis
skatta felur í sér tilfærslu skatt-
byrði frá núverandi kynslóð
skattþegna yfir á herðar
komandi kynslóða.
• Upptaka staðgreiðslukerfis
skatta felur í sér tilfærslu óvissu
frá skattgreiðendum til skatt-
þeganna, þ.e. rtkis og sveitar-
félaga.
• Upptaka staðgreiðslukerfis
skatta gefur ríkisvaldinu kost á
nýjum hagstjórnartækjum og
skapar þar með tækifæri til ná-
kvæmari hagstjórnar.
• Upptaka staðgreiðslukerfis
skatta hefur áhrif á afstöðu
skattgreiðenda annars vegar og
ríkis og sveitarfélaga hins vegar
til verðbólgu.
• Upptaka staðgreiðslukerfis
skatta dregur að öllum líkind-
um úr framboði vinnuafls og
kann þannig að hafa um-
talsverð áhrif á þróun lands-
framleiðslunnar á komandi
árum.
í þessari grein er ætlunin að
íhuga í stuttu máli fjögur fyrstu of-
angreindra efnisatriða. Um síðasta
atriðið, líkleg áhrif staðgreiðslu-
kerfisins á vinnumarkaðinn og þar
með landsframleiðsluna, verður
fjallað í sérstakri grein, sem
væntanlega mun birtast í Vísbend-
ingu innan skamms.
Færsla skattbyrði á milli kyn-
slóða
í grein, sem ég ritaði í Vísbend-
ingu í nóvember sl. vakti ég m.a.
athygli á því, að breytingin yfir í
staðgreiðslukerfi skatta felur í sér
umtalsverðan flutning á æviskatt-
byrði frá núverandi kynslóð skatt-
þegna yfir á herðar komandi kyn-
slóða. Hér er í stórum dráttum um
að ræða eina ársgreiðslu beinna
skatta. Sé miðað við bæði tekju-
skatt og útsvar gæti sú upphæð
verið í námunda við 11 milljarða
króna á núgildandi verðlagi. Vera
kann, að þessi ávinningur ríkjandi
skattgreiðslukynslóðar, sem í dag-
legu máli gengur undir nafninu
”skattlausa árið”, sé ein af ástæð-
unum fyrir því, að hún hefur
reynst svo fús að veita stað-
greiðslukerfinu brautargengi til-
tölulega gagnrýnislaust.
Þessi tilfærsla á skattbyrði er
sérstaklega umhugsunarverð í ljósi
ríkrar tilhneigingar núverandi
kynslóðar til að velta fjárhagsleg-
um byrðum yfir á herðar komandi
kynslóða á öðrum sviðum. Þekkt-
ast í þessu efni eru vafalaust er-
lendar skuldir þjóðarinnar. Þær
endurspegla auðvitað eina aðferð
ríkjandi kynslóðar til að halda
uppi lífskjörum umfram fram-
leiðslu. Mismuninn verður
komandi kynslóð að greiða.
Annað dæmi er rekstur lífeyris-
kerfis landsmanna. Flestir lífeyris-
sjóðirnir hafa tekið á sig skuld-
bindingar, sem virðast langt
umfram fyrirsjáanlega greiðslu-
getu og margir þeirra hafa þegar
hafið greiðslur lífeyrisbóta í
samræmi við þessar skuldbinding-
ar. Greinilega er til þess ætlast, að
síðari kynslóðir standi við þessar
skuldbindingar lífeyrissjóðanna
með hærri iðgjöldum og/eða skött-
um. Upptaka staðgreiðslukerfis
skatta með þeim hætti, sem valinn
var, felur í sér lántöku núverandi
kynslóðar hjá kynslóðum fram-
tíðarinnar, sem er hliðstæð erlend-
um lántökum þjóðarinnar og
rekstri lífeyriskerfisins.
Tilfærsla óvissu
Önnur hlið staðgreiðslukerfis
skatta, sem ekki hefur hlotið
verðskuldaða athygli, er sú, að
hún eykur að öllum líkindum
óvissu opinberra aðila um beinar
skatttekjur. Þegar skattahlutföll
voru ákveðin í eftirágreidda kerf-
inu lágu jafnan fyrir allgóðar upp-
lýsingar um skattstofninn, þ.e.a.s.
liðnar tekjur skattþegnanna. Auk
innheimtunnar snerist óvissan um
skatttekjurnar því fyrst og fremst
um raungildi skattteknanna, þ.e.
verðbólguna á skattgreiðsluárinu.
Til viðbótar við óvissu vegna
verðbólgu og innheimtu er í stað-
greiðslukerfinu hins vegar einnig
um að ræða óvissu um tekjur
skattþegnanna á skattgreiðsluár-
inu. Af þessari ástæðu er óvissan
um raunvirði skatttekna hins opin-
bera að öllum líkindum meiri í
staðgreiðslukerfinu en í kerfi
eftirágreiddra skatta.
Á móti þessu kemur, að óvissa
skattgreiðenda um skattbyrði, þ.e.
hversu stórt hlutfall af tekjum fari
til greiðslu skatta ár hvert minnkar
verulega við upptöku staðgreiðslu-
kerfis. Þegar á allt er litið er óvissa
skattgreiðenda um ráðstöfunar-
tekjur minni í staðgreiðslukerfi
skatta en í kerfi eftirágreiddra
skatta.
Þannig sjáum við, að upptaka
staðgreiðslukerfisins felur í sér til-
færslu á óvissu um væntanlegar
ráðstöfunartekjur frá skattgreið-
endum til skattheimtuaðila, þ.e.