Vísbending - 23.03.1988, Blaðsíða 2

VISITOLU-
BINDING
LAUNA-
KOSTIR OG
GALLAR
Dr. GuðmundurMagnússon
Við höfum langa reynslu af vísitölu-
bindingu launa á íslandi. Eðlilega telja
launþegar sig vera að tryggja kaupmátt
launa með þessum hætti. Flestum er
ljóst að verðtryggingin er aldrei full-
komin , því að verðbætur eru reiknaðar
út og greiddar eftir á. Auk þess er oft
samið um nokkra frádráttarliði, eins og
vissar tegundir skatta, áfengi og tóbak,
launalið bónda í verðlagsgrundvelli
landbúnaðarafurða o.s.frv. Hins vegar
er skellt skolleyrunum við því hvort vís-
itölubindingin hefur áhrif á þjóðarfram-
leiðslu og atvinnustig. Það er þess vegna
engin tilviljun að ríkisvaldið, sem telur
sig bera ábyrgð á þessu, hefur iðulega
gripið til þess ráðs að skerða umsamdar
verðbótagreiðslur eða banna þær um
stundarsakir.
Við skulum skoða þessi mál svolítið
betur.
Skiptirverðtrygging
launa máli?________________________
Ég minnist þess að fyrir tíu árum eða
svo voru margir þeirrar skoðunar að
vísitölubinding launa hefði fleiri kosti
en galla, eða hefði jafnvel ekkert að
segja. Rökstuðningurinn var sá - og er
enn - að án hennar yrði samið öðru vísi,
þ.e. um hærri krónutöluhækkun launa
og til skemmri tíma. Þess vegna gæti
kaupmáttartrygging stuðlað að því að
slá á væntingar um vaxandi verðbólgu
þegar hún væri í rénun vegna aðgerða
stjórnvalda. (Þessu hefur t.d. verið
haldið fram af Milton Friedman). Þetta
er að vísu rétt en með því er ekki nema
hálf sagan sögð. í fyrsta lagi bindur slíkt
vísitölukerfi hendur stjórnvalda. í öðru
__________VÍSBENDING________________
lagi er dregið úr sveigjanleika efnahag-
skerfisins til að aðlaga sig breyttum
aðstæðum.
Þegar betur er að gáð er mikill munur
á því hvort um eftirspurnarþenslu er að
ræða eða framboðsbrest. Vísitölu-
tryggð laun tákna ósveigjanleg raun-
laun en breytileg nafnlaun, en óverð-
tryggð laun merkja ósvegjanleg raun-
laun. Vegna þess að það eru raunlaunin
sem ráða eftirspurninni eftir vinnuafli
er það þetta atriði sem ræður úrslitum
um útkomuna. Eða hvers virði er kaup-
máttartrygging atvinnulausum manni?
Rétt er að taka fram að við erum ekki
einir um að hafa beitt verðbótum á
launagreiðslur. Vissar tryggingar
þekkjast mjög víða, en ég held að fáir
eða engir hafi gengið eins langt í því að
reyna að hafa verðlagsuppbæturnar
sem fyllstar, svo sem á þriggja mánaða
fresti, og um tíma var meira að segja
greiddur sérstakur verðbótaauki til að
bæta mönnum það að bæturnar komu
eftir á. Líklegt er að vísitölubinding sé
algengari í ríkjum með þráláta verð-
bólgu og því ekki óháð henni, sbr.
ísland, ísrael og Brasilíu. Þess vegna er
ekki hægt að kenna verðtryggingu launa
um alla hluti sem aflaga fara.
til skamms tíma. Öll breytingin kemur
fram í verðlaginu og verðbólga gæti
orðið mikil, en samkvæmt forsendu er
stöðugt verðlag ekki frummarkmið eins
ogframleiðslan (atvinnustigið).
Framboðsbrestur
Sé hins vegar um aflabrest eða olíu-
skell að ræða, eins og þeir gerðust á átt-
undan áratugnum, getur vísitölubinding
launa magnað sveiflur í bæði fram-
leiðslu og verðbólgu. Það er áreiðan-
lega engin tilviljun að þau lönd sem
bjuggu við vísitölubindingu launa lentu
í miklu meiri verðbólguógöngum en
önnur á þessum tíma. Nægir hér að
nefna annars vegar ísland og ísrael, þar
sem verðbólgan var orðin um eða yfir
100%, þegar gripið var til róttækra mót-
aðgerða, og Bandaríkin hins vegar þar
sem hrina með 10-20% verðbólgu stóð
aðeins skamma hríð. Þetta er einfald-
lega vegna þess að olíuskellirnir breyttu
verðhlutföllum og í kerfi með sveigjan-
legum raunlaunum hjaðnar verðbólga
aftur þegar verðlagshækkunin er gengin
yfir, sbr. grein mína nýlega í Vísbend-
ingu um “verðlag og verðbólgu".
Ég tel að það sé eðlismunur á verð-
tryggingu launa og fjárskuldbindinga,
en ósveigjanleg verðtrygging launa við
framboðsskelli getur haft sömu ókosti
og vísitölubinding launa.
Eftirspurnarbensla
Gefum okkur að aðalmarkmið okkar
sé að hafa sveiflur í þjóðarframleiðslu á
raunvirði - og þar með sveiflur í atvinnu
- sem minnstar. Sé eftirspurn örvuð t.d.
með auknu peningaframboði og lægri
vöxtum veldur slík truflun í hagkerfinu
ekki breytingu á framboði, a.m.k. ekki
í efnahagsaðgerðunum við stjórnar-
skiptin hér á landi 1983 var afnám vísit-
ölubindingar á laun snar þáttur. Verður
að telja það mikla framför í hagstjórn
að síðan hefur ekki verið samið um
“fullar“ verðbætur á kaup, enda þótt
“rauð“, “gul“ og “græn“ strik getið
valdið nokkrum usla.
Atvinnustigið hefur haft algjöran for-
gang
Ef við lítum á meðfylgjandi mynd
sést að atvinnustigið hefur lítið breyst
hér á landi síðasta hálfan annan áratug-
2