Vísbending - 30.03.1989, Qupperneq 2

VÍSBENDING
þegar allt kemur til alls að miklu leyti á
okkar valdi að ráða. Hér er stillt upp
dæmum með þremur mismunandi
forsendum.
Dæmi 1
Dæmi 1 gerir ráð fyrir talsvert
miklum launahækkunum á næstu 12
mánuðum, eða samtals 20%. Þar af
koma 8% fram á 2. ársfjórðungi, 3% á
þeim þriðja, 5% á þeim fjórða og 4% á
fyrsta ársfjórðungi 1990. Gangi þetta
eftir má auðvitað búast við miklum
þrýstingi á gengislækkun vegna
hækkunar raungengis. I þessu fyrsta
dæmi er einmitt gengið út frá því að
stjórnvöld lækki skráð gengi, svo að
raungengi á mælikvarða launa megi
haldast stöðugt. Er þá miðað við að
erlend verðbólga verði 1% á
ársfjórðungi. Óbreytt raungengi mælt
á þennan hátt krefst þá um 15%
gengislækkunar á næstu 12 mánuðum.
Verðbólgan í þessu dæmi verður 23%
á árinu 1989.
Dæmi 2
Dæmi 2 gengur út frá sömu
launaforsendum og dæmi 1, en nú er
gert ráð fyrir að stjórnvöld standist
þrýsting um gengislækkun og haldi
gengi stöðugu, þ.e. nafngengi.
Innflutningsverðlag breytist þá
einungis í takt við erlenda verðbólgu
og verðbólgan á öllu árinu 1989 verður
16%.
Dæmi 3
Dæmi 3 er ef til vill dæmi um það
sem stjómvöld hafa alla tíð í orði stefnt
að. Þetta er til dæmis það sem hefur
verið að gerast á hinum Norður-
löndununt undanfarin ár. í þessu dæmi
er reiknað með 6% launahækkunum á
næstu 12 mánuðum og að raungengi
verði haldið stöðugu. Það myndi
þýða um 2% gengislækkun á
tímabilinu. Verðbólga í þessu dæmi
yrði 7% skv. líkaninu.
Þess ber þó að geta, að hinum
Norðurlandaþjóðunum þætti þetta vera
mjög slakur árangur, sem gæfi tilefni til
strangra aðhaldsráðstafana. Norð-
menn höfðu 7,5% verðbólgu á árinu
1987, en hafa keyrt hana niður með
háum vöxtum, föstu gengi, hallalausum
ríkisbúskap og með hóflegum
launahækkunum. Laun hækkuðu þar
um 5-6% í fyrra í samræmi við
launastefnu stjómvalda og nú hafa
náðst samningar án afskipta stjórnvalda
um enn hóflegri launahækkanir. Danir
hafa einnig samið um mjög litlar
launahækkanir, enda ekki forsendur
fyrir öðru þar sem hagvöxtur er þar
nánast enginn.
Verðbólguvæntingar
Það skal ítrekað hér, að dæmunum
þremur er stillt hér upp með það í huga
að draga fram líklegar afleiðingar
ólíkra forsendna, sem eru á okkar valdi
að setja. Verðbólga á Islandi er ekki
náttúrulögmál og það er á valdi
stjórnvalda að móta skilyrði fyrir lægri
verðbólgu en hér hefur ríkt.
Forsendan um 20% launahækkanir er
samt sem áður ekki valin af handahófi.
Hún er í nokkru samræmi við
meðaltalsvæntingar manna um
verðbólgu á árinu 1989, eins og þær
birtast t.d. í úrtakskönnun Hagvangs og
greint er frá í Hagtölum mánaðarins í
febrúar s.l.. Samkvæmt könnuninni
reyndist vegið meðaltal sýna 26,3%
verðbólgu næstu 12 mánuði. Samt var
verðstöðvun í gangi þegar könnunin
var gerð í janúar.
Það er ekki ótrúlegt að það sem býr
á bak við væntingar fólks um
verðbólguþróunina næsta árið sé sú
trú, að stjórnvöld hafi ekki breytt þeim
forsendum sem skipta máli. En hverjar
eru þessar forsendur?
Ríkisfjármálin
í fyrsta lagi skiptir meginmáli hvort
tekst að rétta af hallann á ríkissjóði. A
síðasta ári brugðust fyrirheit um
hallalausan ríkisbúskap mjög
hrapalega, og aukið peningainnstreymi
vegna hallans á seinni hluta síðasta árs
á eftir að hafa áhrif á verðbólgu-
þróunina eitthvað fram í tímann. Þá
eins og nú var lofað hallalausum
ríkisbúskap og því ekki að undra að
fólk sé vantrúað á að markmiðið
takist á þessu ári.
Aukið peningainnstreymi þýðir
meiri framkvæmdagleði og aukna
eftirspurn eftir vinnuafli, sem aftur
hækkar launin. Við það eykst
framleiðslukostnaður og tiltölulega
auðvelt reynist að velta honum út í
verðlagið.
Þetta samhengi á milli peninga-
innstreymis og launahækkana er
nokkuð sem mjög erfitt hefur reynst
að meta tölfræðilega og þess vegna
hafa menn þurft að grípa til grófra
ágiskana. í reynd hafa menn sjálfsagt
til viðmiðunar stöðu útflutningsgreina
og afkomu ríkissjóðs og reynslu
undangenginna ára fremur en fyrirheit
stjómvalda.
Gengið
Það er líka annað sem grefur undan
trú manna á fyrirheit stjómvalda um
lægri verðbólgu. Með endurteknum
gengisfellingum, þrátt fyrir yfirlýsingar
um stöðugt gengi, hafa stjórnvöld
fyrirgert trúverðugleika slíkrar stefnu.
Fólk getur beinlínis reiknað með því
að gengið verði fellt um leið og
kostnaðarhækkanir reynast útflutnings-
fyrirtækjum um megn. Um leið er
horfið frá því aðhaldi með launa-
samningum sem trúverðug yfirlýsing
um stöðugt gengi getur veitt.
Gefi peningainnstreymi og
launasamningar tilefni til 20%
launahækkana á næstu 12 mánuðum
skal engan undra þótt gengið verði
þess vegna fellt um a.m.k. 15%, sem
þýðir óbreytt raungengi á mælikvarða
launa. En þá getum við líka reiknað
með rúmlega 20% verðbólgu
Vextirnir
Þriðja forsendan sem stjórnvöld geta
haft áhrif á er vaxtastigið. I þróuðum
ríkjum, þar sem frjáls fjármagns-
markaður er lil staðar, geta stjórnvöld
haft áhrif á vaxtastigið eftir ýmsum
óbeinum leiðum. Til dæmis með því
að hækka eða lækka vexti á lánum
sem seðlabanki veitir viðskipta-
bönkum, með hækkun eða lækkun
innlánsbindingar og með því að kaupa
eða selja skuldabréf á verðbréfa-
markaði. En það er tæplega hvergi
nema hér á landi sem stjómvöld grípa
til þess ráðs að lækka vexti til að draga
úr verðbólgu.
I næstum öllum helstu viðskipta-
löndum okkar hefur verðbólga verið á
uppleið seinustu misserin og alls
staðar hefur verið gripið til sömu
ráða, þ.e. vaxtahækkana. Ef til vill eiga
yfirlýsingar stjórnvalda um vaxta-
lækkanir sinn þátt í almennum
verðbólguvæntingum og skyldi engan
undra.
Einnig mætti hafa þá staðreynd í
huga að verðbólga hefur þrátt fyrir allt
verið um þriðjungi lægri að meðaltali
á árunum eftir að vaxtaákvörðun var
gefin frjáls samanborið við næstu ár á
undan.