Vísbending - 30.03.1989, Page 3

VÍSBENDING
NOKKUR
ORÐ
UM
VERÐ-
BÓLGU-
LÍKÖN
Dr. Helgi Tómasson
íslendingar hafa búið við óvissu og
spennu í verðlagsmálum um áratuga
skeið, sem kallar á spá um þróun
verðlags. Ymsar aðferðir hafa verið
reyndar en sú aðferð sem hvað best
hefur gefist (á íslandi og annars staðar)
er að spá verðbreytingum út frá
breytingu launa og breytingu inn-
flutningsverðs. Slíkar aðferðir duga
vel til að útskýra liðnar verðbreyt-
ingar, þ.e. þegar breytingar þessara
stærða eru þekktar. Vandinn við að
nota þessa aðferð felst því að hluta í
að spá launahækkunum og inn-
flutningsverðbreytingum. Þetta á við
um spár til skamms tíma, þ.e. yfir
minna en 2 ára tímabil. Ef spáð er til
lengri tíma verður að hafa í huga aukna
framleiðni, breytta samsetningu
hagkerfisins o.s.frv..
Áhrif gengisbreytinga.
Innflutningsverð er margfeldi
erlends verðs og gengis íslensku
krónunnar. Gengisbreytingar á Islandi
eru algengar og vel þekktar í tengslum
við “efnahagsaðgerðir”. Okkar
gengisbreytingar hafa undanfarna
áratugi verið miklu stærri en erlend
verðbólga og því ráðandi í verðþróun
innflutnings til landsins.
Vísbending um væntanlegar
gengisbreytingar í náinni framtíð er
þróun raungengis, þ.e. þróun innlends
verðlags miðað við erlent verðlag.
Við gengisfellingu lækkar raungengi
og samkeppnisstaða þeirra greina sem
keppa við innflutning batnar. Síðan
hækkar gjarnan verðlag og launa-
kostnaður umfram erlent verðlag, sem
þýðir hærra raungengi. Þetta þrýstir á
frekari gengislækkun. Tímasetning
gengisfellingar getur síðan einnig
ráðist af tísku í efnahagsstjórn.
Áhrif launabreytinga.
Við gerð launaspár ræður almenna
(sjálfvirka) prósentan í kjarasamningum
ásamt flæði “nýrra peninga” inn í
kerfið. Með nýjum peningum er hér
átt við auknar tekjur útflutnings, aukin
erlend lán og seðlaprentun. Ahrif
þessara stærða í launamyndun eru mjög
vandmetin.
Sem dæmi um erfiðleika við að spá
launum má minna á launaspár eftir
kjarasamninga 6. desentber 1986. Þá
voru lágmarkslaun hækkuð um ca. 25%
og gert ráð fyrir ca 7% hækkunum á
árinu. Þetta kölluðu menn að verið
væri að “færa taxta að greiddu kaupi”
og ekki væri nema um ca. 3% hækkun
að ræða. A þessu reistu menn síðan
verðbólguspár sem reyndust allt of
lágar. Þegar upp var staðið í árslok
1987 höfðu laun hækkað um ca. 40%.
Þessum 40% hefði mátt spá með
eftirfarandi skilningi: 25% hækkun
lágmarkslauna fer upp eftir öllum
launastiganum, 7% áfangahækkanir til
viðbótar á árinu og vegna þessara
miklu almennu launahækkana fer fram-
færsluvísitalan fram úr “rauðum
strikum” í alntennum kjarasamningum.
Af þeim sökum er því nauðsynlegt að
bæta við hækkun upp á 5%.
Miðað við fyrri forsendur um
launahækkanir hefði líkan það er hér
er notað spáð um það bil 10%
verðbólgu á árinu 1987. Hins vegar
miðað við þá launaþróun sem
raunverulega átti sér stað hefði
líkanið spáð 30% verðbólgu. Raunin
varð 24% verðbólga.
Skyndiaðgerðir stjórnvalda.
Við spár til mjög skamms tíma (3-6
mánaða) skipta “skyndiaðgerðir”
stjórnvalda máli. Með “skyndi-
aðgerðum” er átt við breytingar á
sköttum, breytingar á niðurgreiðslum,
íhlutun um verðlag o.s.frv.
I Vísbendingu frá 8. júní 1988 voru
birtar nokkrar verðbólguspár. Á þeim
tímapunkti var algjörlega óljóst hvað
gerast myndi með haustinu.
Hugsanlega mátti vænta stórkostlegrar
gengisfellingar, aukinna niður-
greiðslna, lögbindingu launa, verð-
stöðvunar eða einhvers annars.
Reyndin varð, miðað við íslenskar
aðstæður hófleg gengisfelling,
launafrysting og verðstöðvun. Þetta
sýnir að litlu er að treysta um nána
framtíð þegar íslenskt efnahagslíf er
annars vegar.
En hver voru áhrif verðstöðvunar
haustið 1988? Líkan það sem hér er
notað spáði að meðaltal 4.
ársfjórðungs yrði u.þ.b. 5% hærra en
meðaltal 3. ársfjórðungs. Raunin varð
u.þ.b. 2%. Hér skakkar 3%, sem
undirritaður eignar að hálfu verð-
stöðvuninni.
Meðaltal 1. ársfjórðungs 1989
verður u.þ.b. 4% hærra en meðaltal
4. ársfjórðungs 1988. Líkanið spáði
hins vegar u.þ.b. 1,5%. Hér munar
2,5% sem að hluta má skýra með
"röfðum" verðhækkunum vegna verð-
stöðvunar. Skyndiaðgerði stjórnvalda
virðast því Éytja verðbólgu milli
ársfjórðunga.
Til langs tíma virðast skyndi-
aðgerðir stjórnvalda ekki hafa mikil
áhrif.
Einfalt verðbólgulíkan
Hægt er að hugsa sér einfalt haglíkan
til að skýra verðlagsþróun:
1) Verðlag háð laununt og
innflutningsverði
2) Laun háð kjarasamningum
og flæði “nýrra peninga”
3) Gengi háð raungengi og
pólitískum vindum
(innflutningsverð=gengi x erlent
verð)
Nákvæmni í spám sem þessum fer
eftir tölfræðilegum “gæðum” þess
líkans sent notað er. En hafa ber í huga
að til að ná góðum árangri er
nauðsynlegt að hafa góðar mælingar.
Þ.e. réttar breytur rétt mældar.
Undirritaður telur að mat á
launahækkunum hafi innbyggða
ntæliskekkju með staðalfrávik u.þ.b,.
1%.
Við gerð þess líkans sent hér er
notast við voru notuð gögn frá
tímabilinu 1968-1988. Samkvæmt
þeint virðast kauphækkanir og
gengisfellingar skila sér út í verðlagið
á um það bil hálfu ári.