Vísbending - 22.02.1990, Side 2

VÍSBENDING
sem hlýzt af frjálsum fjármagns-
viðskiptum í markaðsbúskap vest-
rænna ríkja. Efnahagslífið í Austur-
Evrópu er eins og slitin vél, sem er að
verða olíulaus.
Þróunarlöndin hafa sem betur fer ekki
fallið í þessa gryfju, þegar á heildina
er litið, eins og myndin sýnir. Ríkis-
stjórnir þeirra hafa yfirleitt góðan
skilning á gildi verzlunar og þjónustu í
þjóðarbúskapnum og leggja áherzlu á
áframhaldandi uppbyggingu margvís-
legrar þjónustustarfsemi. Mörg þróun-
arlönd hafa umtalsverðar gjaldeyris-
tekjur af þjónustuúlflutningi. Það hafa
Austur-Evrópuþjóðirnar reyndar líka,
einkum af skipaflutningum og ferða-
þjónustu, þótt þær hafi vanrækt
innlenda þjónustu.
Við íslendingar getum lært af þessu.
Við eigum ekki að einblína á frum-
framleiðslu eins og Marx og Lenín,
þegar við leggjum á ráðin um þróun
atvinnulífs í landinu á komandi árum.
Við megum ekki iáta ofuráherzlu á
‘ ‘ undirstöðuatvinnuvegina’ ’ byrgja
okkur sýn. Að sjálfsögðu hljótum við
að vísu að binda miklar vonir við
frekari uppbyggingu iðnaðar og
orkubúskapar í framtíðinni, en við
eigum að taka verzlun og þjónustu
með í reikninginn. Vaxtarbroddur
atvinnulífsins í Vestur-Evrópu og
Norður-Ameríku er einmitt iðnaður,
verzlun og þjónusta. Sama á við um
hagvaxtarundrið í Asíu. Hví ekki hér
líka?
Landbúnaður og stjórnsýsla
Við íslendingar getum lært ýmislegt
fleira af óförum Austur-Evrópu-
þjóðanna í efnahagsmálum. Tvennt af
því, sem umbótasinnar þar eystra lcggja
mesta áherzlu á þessi misserin, er
sérstaklega umhugsunarvert fyrir
íslenzk stjórnvöld nú. Fyrra atriðið
varðar landbúnað. Þar eystra eins og
hér og víðar í Vestur-Evrópu hefur
framleiðslukostnaður í landbúnaði
verið rofinn úr samhengi við markaðs-
verð afurðanna í skjóli óhóflegrar
niðurgreiðslna auk annars. Umbóta-
sinnar í Austur-Evrópu leggja því
mikið kapp á það nú, að bændur verði
knúnir til hagræðingar með aukinni
samkeppni á búvörumarkaði og minni
ríkisafskiptum. Síðara atriðið varðar
stjórnsýslu. Austur-evrópskir umbóta-
sinnar leggja ríka áherzlu á nauðsyn
þess, að stjórnvöld dragi úr afskiptum
af rekstri fyrirtækja og hætti að velja
dygga flokksmenn til opinberra
stjórnsýslustarfa án tillits til þess, hvort
þeir hafi aflað sér reynslu og þekkingar
á viðkomandi vettvangi. Hljómar þetta
ekki kunnuglega?
UM
ARÐSEMI
/
I
SJÁVAR-
UTVEGI
Dr. Ásgeir Daníelsson
Það er augljóst mál að vegna mjög
auðugra fiskimiða í kringum landið,
þá er ísland mjög hentugt til fiskveiða.
Það eru þessi fiskimið í kringum
landið og nýting þeirra sem er
undirstaðan undir velferð fólks í
landinu. Það er einnig ljóst að þótt
þeir sem starfi beint við fiskveiðar og
fiskiðnað telji tæplega 15% af öllu
vinnuafli í landinu, þá eru það sveiflur
í íslenskum sjávarútvegi sem ráða
sveiflunum í íslenskum þjóðarbúskap.
Af þessum staðreyndum er oft
freistandi að álykta sem svo að sjávar-
útvegur hljóti að vera sérstaklega
arðvænleg atvinnugrein á Islandi, langt
umfram aðrar greinar. En er það svo?
Samanburður á arðsemi.
Vissulega eru mörg dæmi unt
einstaklinga sem hafa hagnast vel á
sjávarúlvegsfyrirtækjum, en þcgar
afkomutölur sjávarútvegsfyrirtækja eru
bornar saman við afkomulölur fyrir
aðrar greinar, þá kemur ekki í Ijós sú
mynd sem við hefði mátt búast, eins
og vel sést á mynd 1. Myndin sýnir
afkomu sjávarútvegs annars vegar og
‘annarra’ greina hins vegar. Með
sjávarútvegi er hér átt við fiskveiðar
og fiskvinnslu, en með ‘öðrum’
greinum er átt við allar greinar
framleiðslu og þjónustu nema opinbera
þjónustu, landbúnað, slátrun, mjólk- og
kjötiðnað, ál- og kísiljárnframleiðslu,
og þjónustu við bandaríska herinn og
erlend sendiráð. Opinberri þjónustu er
sleppt vegna þess að sú starfsemi hefur
ekki arðsemi að markmiði og þjónusta
við bandaríska herinn og erlend
sendiráð er að mestum hluta til vinna
einstaklinga sem þeir fá laun fyrir. Ál-
og kísiljárnframleiðslunni var sleppt
vegna þess að þessi fyrirtæki hafa
algjöra sérstöðu og áhrif þeirra á aðra
hluta hagkerfisins eru takmörkuð.
Landbúnaði, slátrun, mjólk- og
kjötiðnaði var sleppt vegna þess að
þessar greinar hafa um margt sérstöðu,
sérstaklega þegar þær eru bornar saman
við aðrar greinar sem hafa arðsemi
sem markmið.
Þær tölur sem myndin byggir á eru
fengnar úr þjóðhagsuppgjörum út frá
framleiðsluhlið sem Gamalíel Sveins-
son hefur unnið að hjá Þjóðhags-
stofnun. Eg hef einungis áætlað hlut
eigendalauna í því sem telst til rekstrar-
hagnaðar í framleiðsluuppgjörunum
og fært þann hluta til launa.
Rekstrarhagnaður er hér sá hluti af
hreinum þáttatekjum greinarinnar sem
ekki fer til að greiða laun eða launa-
tengd gjöld, en hluti af þessurn hagnaði
af starfseminni sem slíkri fer í að
greiða raunvexti af áhvílandi lánum,
hluti fer í beina skatta til hins opinbera
og hluta halda fyrirtækin eftir sem
hreinum hagnaði eftir skatta.
Arðsemi er hér reiknuð sem hlutfall
rekstrarhagnaðar af framleiðslutekjum
greinanna og mynd 1 sýnir arðsemi,
þannig reiknaða, í prósentum fyrir árin
1973-1986. Þetta hlutfall er auðvitað
ekki fullkominn mælikvarði á þá arð-
semi fjármagnsins sem við vildum geta
mælt, en nokkuð öruggt er að þessi
mælikvarði sýnir réttilega breytingar á
raunverulegri arðsemi, auk þess sem
ótrúlegt er annað en að oft sé hægt að
lesa mismun á raunverulegri arðsemi
tveggja greina út úr hlutfalli rekstrar-
hagnaðar af framleiðslutekjum.
Minni arðsemi - Meiri sveiflur.
Það er þrennt sem vekur strax athygli
þegar mynd 1 er skoðuð. I fyrsta iagi
er það augljóst að arðsemi í sjávar-
útvegi er verulega niikið lægri en
arðsemi í ‘öðrum’ greinum og er þessi
mismunur meiri en svo að sennilegt sé
að aðrir og betri mælikvarðar á
arðsemi gefi aðra niðurstöðu varð-
andi tiltölulega arðsemi sjávarútvegs.
Á þeim 14 árum sem athugunin nær til,
þá var meðalarðsemi í sjávarútvegin-
um 1,1%, en í ‘öðrum’ greinum var
hún 8,7%. Ef til vill er hægt að skýra
nokkurn hluta af þessum mun á fyrri
hluta tímbilsins með því að sjávar-
útvegurinn hafi fengið stærri verð-
bólgu-tilfærslur en aðrar greinar á þeim