Vísbending - 14.04.1994, Qupperneq 2

ISBENDING
Kjörstaða
lausafjár og
arðsemi
Arni Tómasson
Þrátt fyrir að hagnaður íslenskra fyrir-
tækja hafi verið lítill á síðustu árum
samanborið við erlend fyrirtæki, fjölgar
þeim félögum sem náð hafa að byggja upp
góða eiginfjár- og lausafjárstöðu. I fram-
haldi af því vaknar sú spuming hvernig er
háttað samhenginu milli kjörstöðu lausa-
fjárog arðsemi.
Kjörstaða lausafjár
Fyrirtæki þurfa tiltekið fjármagn og
lausafjárstöðu til þess að geta nýtt þá
möguleika sem rekstrarumhverfíð býður
upp á. Með kjörstöðu lausafjár er átt við
það lausafé sem nauðsynlegt er til að sinna
meginstarfsemi félagsins. Þegar laust fé
safnast fyrir umfram grunnþarfir, dregur
oftast nær úr arðsemi, því framtíð íy rirtækis-
ins byggist á því að frumstarfsemin gefi
meira af sér en fá má með almennri ávöxtun
lausafjár. Þetta má orða á annan veg þannig
að gefi ávöxtun lauss fjár til lengri tíma
litið meira af sér en það fjármagn sem
bundiðerífrumstarfsemifélagsins,erveru-
leg ástæða til að staldra við og íhuga að
leggja starfsemi þess niður, því ljóst má
vera að öðrum tekst betur til við ávöxtun
fjárins.
Kostir sterkrar lausafjár-
stöðu
En víkjum aftur að lausafjárstöðunni.
Allir kannast við kosti sterkrar lausafjár-
stöðu, en minna hefur farið fyrir umræðu
um uppsöfnun lausafjár. Einnigerathyglis-
vert að hugleiða að það getur verið jafn
krefjandiaðhafamjögsterkalausafjárstöðu
eins og mjög veika. Hugum nánar að
þessum atriðum.
Kostirsterkrarlausafjárstöðu eru einkum
eftirfarandi:
1. Vanskilhverfaogtilheyrandikostnaður.
2. Sveigjanleiki vex og möguleiki skapast
til að gripa góð tækifæri.
3. Stjórnunbatnar,tími stjómendaferekki
lengur í að leysa vandamál frá degi til
dags og unnt er að huga að stefnumótun
og framtíðarskipulagi.
Það er óumdeilt, samanber ofangreinda
kosti, að sterk lausafjárstaða hefur allt til
að bera umfram vanskilastöðu eða slaka
lausafjárstöðu, einkum eftir að verðbólga
hjaðnaði og möguleikará viðunandi ávöxt-
un lausafjár bötnuðu. Því er erfitt að átta
sig áþeirn stjórnendum, sem búið hafa við
langvarandi vanskil, en nýta svo ekki upp-
sveiflu til að greiða niður skuldir og koma
sér út úr vanskilum. Stundum virðist það
vera þeirra mesta kappsmál að koma sér í
vanskil aftur, ogerfljótvirkastaleiðin sú að
ráðast í gríðarlegar fjárfestingar, í flestum
tilvikum mun meiri en starfsemin fær staðið
undir nemaað til komi sérstakir happdrættis-
vinningar í anda veiðimannaþj óðfélagsins.
Þessum stjómendum fækkar ört, enda fer
saman að stjórnunarhættir sem þessir
orsaka oftar en ekki gj al dþrot og ný ky nslóð
betur menntaðra stjórnenda, sem alisthefur
upp í nýju viðskiptaumhverfi, leysir þáeldri
af hólmi.
Vandi samfara uppsöfnun
á lausu fé
Þrátt fyrir að margt gott megi segja um
þá stjómendur semhafa lagað sig aðbreyttu
rekstrarumhverfi, virðist mér skorta á aga
þeirra gagnvart lausafjárstjórnun. Eins og
rakið hefur verið hér að framan er sterk
lausafjárstaða afar mikilvæg, en að sama
skapi er uppsöfnun lausafjár veikleika-
merki. Jafnframt hefur reynslan leitt í ljós
að þaðþarft sterk bein ti 1 að búa við sterka
lausafjárstöðu,ekki síðuren vanskilastöðu.
Eftirfarandi þættir eiga við í tengslum við
uppsöfnun lauss fjár:
1. Alla jafna næst ekki sama arðsemi af
uppsöfnuðu lausafé og af frumstarfsemi
félagsins, ef ytri aðstæðureru eðlilegar.
2. Stjórnendur verða værukærir því sá
beitti agi sem kjörstaða lausafjár kallar
á er ekki lengur fyrir hendi. Aðhald
minnkar, nýting fjármagns versnar,
kostnaður fer úr böndum og arðsemi
lækkar.
3. Þrýstingur á hvers konar þátttöku í
fjárfestingum vex, fjárfestingum sem
þjóna fyrst og fremst þörfum annarra.
4. Hætta eykst á að félagið fari að eigin
fmmkvæði út í fjárfestingarþar sem það
nýtur ekki þekkingar sinnar og reynslu
eða m.ö.o.; félagið einbeitir sér ekki
lengur að því sem það kann best. I þessu
sambandi eru þekkt dæmi þess að eigin-
hagsmunirstjómendameðtilliti lil valda
og áhrifa gangi fyrir þörfum stórs hóps
hluthafa.
Viðbrögð við uppsöfnun
lausafjár
En hvað skal gera þegar uppsöfnun
lausafjárhefst? Erfitteraðgefaeinhlítsvör
við því. Það fer t.d. eftir ytri aðstæðum og
vaxtarmöguleikum á því sviði sem félagið
sérhæfir sig í. Hins vegar finnst mér of ofl
horft fram hjá þeim möguleika að greiða
það fé sem losnar á hverjum tíma til hlut-
hafanna. Með þeim hætti er stjórnendum
sífellt haldið við efnið, þeir einbeita sér að
því að bæta þann rekstur sem félagið hefur
byggst upp á og líkurnar aukast á að
hámarksávöxtun haldi áfram. Vert er að
hafa í huga í þessu sambandi að ekkert
tryggir stöðu stjórnenda betur en góð
ávöxtun á því fjármagni sem þeim er trúað
fyrir. Það kemur þá til kasta hluthafanna að
finna fjármagninu farveg, væntanlega í
fyrirtækjum sem einbeita sér að nýjum
verkefnum. Til að forðast misskilning vil
ég leggj a áherslu á að ekki er verið að mæla
með að þurrausa fyrirtækin lausafé og
fjármagni, þannig að þau standi berskjöld-
uð komi til niðursveiflu, heldur er verið að
ræða um uppsafnað lausafé umfram trausta
lausafjárstöðu. I Bretlandi og Bandaríkjun-
um er ekki óalgengt að sjá fjárhæð sem
nemur öllum hagnaði ársins greidda til
hluthafa. Möguleikar þarlendra félaga til
að ná sér í nýtt fj ármagn með hl utafj árútboði
eru þó mun rýmri en hér á landi.
Eiga hluthafarnir að vera
afgangsstærð?
Sú röksemd hefur oft verið notuð gegn
verulegum arðgreiðslumhér á landi aðþær
séu andstæðar skattalegum hagsmunum
hluthafa. Það komi í flestum tilvikum betur
út fyrir þá að haldafjármagninu inni í fyrir-
tækjunumog innleysahagnaðinn meðsölu
bréfanna, fremur en með arðgreiðslum.
Mér hefur fundist umræða sem þessi vera
of einhlít og bera þess vott að stjómendur
íslenskra fyrirtækja leyfi sér allt of oft að
líta áhluthafa sem afgangsstærð, en einbeita
sér ekki að því að greina þarfir þeirra.
Þannig virðist mér of oft gengið út frá því
sem vísu að hluthafar séu einstaklingar og
fullyrðingar um skattamál taki mið af þvf.
Sífellt fyrirferðanueiri hópur hluthafa eru
íýrirtæki,fjárfestingasjóðiroglífeyrissjóðir,
sem hafa í mörgum tilvikum allt annað
viðhorf til arðgreiðslna en einstaklingai'.
Þó að þessir hluthafar hafi almennt ekki
látið mikið fyrir sér fara hingað til, er það
einungis eitt sem tryggir áframhaldandi
áhuga þeirra á fjárfestingum í hlutabréfum
og það er arðsemi.
Breyttar aðstæður
Smám saman eru að skapast hér
aðstæður sem kalla á að stjórnendur hugi
betur að kjörstöðu lausafjártil aðtryggja
hámarksarðsemi. Þessa sjónarhorns hef
ég saknað í umræðunni hér á landi og
eins þess að stjórnendur hugi betur að
samsetningu hluthafahópsins og geri sér
grein fyrir að þarfir þeirra eru mismun-
andi. A þetta er minnst hér vegna þess að
mestahættan semíslenskumfyrirtækjum
og stjórnendum er búin, er sorglega lág
ávöxtun hlutabréfa á síðustu árum í
samanburði við aðra fjárfestingarval-
kosti.
Höfundur er löggiltur endurskoðandi
og einn eigenda Löggiltra endurskoð-
enda hf.
2