Vísbending - 15.08.1994, Qupperneq 3

V
ISBENDING
ágreining um ábyrgðarskuldbindingu
vegna skuldabréfs Hafsíldar hf. á árinu
1988. Ábyrgðarskuldbindingar vegna
fyrirtækja eru einnig mjög miklar íólafs-
vík og á Olafsfirði, en ábyrgðarskuld-
bindingar Dalvíkurbæjar minnkuðu
mikið eftir áramót.
Skuldir aukast ef tengd
fyrirtæki eru talin með
Nokkurt ósamræmi er í því hvað er
fært hjá bæjarsjóði og hvað er fært
sérstaklega. Peningastaða bæjarsjóðs
batnar til dæmis verulega þegar íbúða-
byggingar á vegum bæjarins eru færðar
úr bókhaldi hans. I Olafsvík var félags-
heimili tekið út úr bókhaldi bæjarsjóðs
1993, sem fyrr segir. Á Akureyri eru
félagslegar íbúðir enn hluti af bókhaldi
bæjarsjóðs. Bókfært verð íbúða í eigu
Akureyrarbæjar var 550 milljónir króna
um áramót, en það samsvarar rúmum
þriðjungi af skatttekjum bæjarins árið
1993. Bæjarsjóðir bera áfram ábyrgð á
skuldbindingum húsnæðisnefnda, þótt
þær séu færðar sérstaklega, og hið sama
má nefna um veitur, hafnir og önnur
bæjarfyrirtæki. Til þess að fá yfirsýn yfir
fjármál bæjannaer því gagnlegt að skoða
samstœðureikninga. Flestir kaupstaðir
leggja fram samstæðureikninga fyrir
bæjarsjóð og bæjarfyrirtæki. Yfirleitt er
peningaskuldin mun meiri á samstæðu-
reikningi en hjá bæjarsjóði einum. Hér
verður þó að gæta þess að yfirleitt koma
fasteignir á móti skuldunum, oft tals-
verðar. Oftast má gera ráð fyrir að veitur,
hafnir, og húsnæðisnefndir geti sjálfar
aflað sér tekna til þess að greiða skuld-
irnar og að bærinn þurfi ekki að greiða
þær með skatttekjum. Á þessu kunna þó
að vera undantekningar. Nokkrar hita-
veitur eru stórskuldugar, eins og belur
verður rakið á eftir. Óvíst er að kaup-
endurfyndust að mannvirkjum þeirra, ef
reynt væri að selja þau upp í skuldir. Þar
sem fólki fækkar kann jafnvel að reynast
erfitt að selja íbúðir í bæjareigu.
Hitaveitur skulda stórfé
Skuld á samstæðureikningi er nálægt
þreföldum skatttekjum á einu ári hjá
Akureyrarbœ og Vestmannaeyjabœ og
valda þar skuldugar hitaveitur miklu.
S taða Akraness ogBorgarness er s vipuð
ef skuldir Hitaveitu Akraness og Borgar-
fjarðar eru taldar með (þær koma ekki
fram í samstæðureikningi). Fyrir
nokkrunt árunt tók ríkissjóður á sig
nokkur hundruð milljóna skuld hita-
veitnanna. Jafnframt skuldbundu þær
sig til þess að hækka verð á vatni í
samræmi við byggingarvísitölu. Hita-
veilur hafa síðan vísað í samkomulagið,
þegar vatnsverð hefur hækkað, en áður
höfðu gjaldskrárnar jafnan verið
ágreiningsefni í bæjarstjórn.
Á Akureyri skuldar Hita- og vatns-
veitan rúmlega þrjá og hálfan milljarð
króna umfram peningalegar eignir.
Ríkissjóður hefur samþykkt að greiða
75% þeirra skulda sem kunna að verða
umfram 2,7 milljarða króna árið 2000,
rniðað við verðlag í upphafi 1994. Ef
ekkertsérstaktáfalldynuryfirætti veitan
þó sjálf að geta borgað skuldirnar. 1 Vest-
mannaeyjum skuldar hitaveitan um
helming af hreinni skuld á samstæðu-
reikningi, tæplega 650 milljónir króna.
Hilaveita Akraness og Borgarfjarðar
skuldaði um áramót tæplega 1900
milljónirkróna. Stel'nt erað þvíað báðar
þessar veitur borgi skuldir sínar sjálfar.
Sveitarfélög reisa íbúðir
þótt fólki fækki
Á Blönduósi og íBolungarvíker skuld
á samstæðureikningi hátt í þrefaldar
skatttekjurbæjarsjóðs. Á Blönduósi má
rekja rúman þriðjung hreinnar skuldar á
samstæðureikningi til félagslegra íbúða,
en hlutfall þeirra af húsnæði í bænunt er
hærra en víðast hvar annars staðar.
Nokkuð hefur verið byggt af lelagslegu
húsnæði á Blönduósi undanfarin ár þrátt
fyrir að íbúum hafi fækkað um 3% frá
1990. I Bolungarvík hefur bæjarfélagið
reistþjónustufbúðirfyriraldraðaáundan-
lornum árum, þó að íbúum l'ari heldur
fækkandi. Ekki gengur vel að selja þær.
Hrein peningaleg skuld húsnæðisnefndar
var 123 milljónir króna um áramót en
það er nteira en 90% af skatttekjum
bæjarins á einu ári.
Gjaldeyrismarkaðir:
Dr. Sverrir Sverrisson
Gjaldeyrismarkaðir hafa verið afar
sveiflukenndirþað sem aferþessu ári og
oftar en ekki þróast í öfuga ált við
væntingar sérfræðinga. í upphafi árs
reiknuðu l.a.m. flestir (þ.á.m. undir-
ritaður) með því, að dollarinn rnyndi
styrkjastgagnvarthelstu myntum á árinu
cn jenið myndi að sama skapi veikjast.
Þá var almennt reiknað nteð styrkingu
pundsins á öðrum ársfjórðungi en það
hafði veikst nokkuð á fyrstu mánuðum
ársins. Eins og kunnugt er hefur enginn
þessaraspádómagengiðeftir. Jenið náði
sögulegu hámarki lyrr ísumar, dollarinn
hefur fallið svo til samfleytt frá byrjun
febrúarþartil um miðjan síðasta mánuð
(frá 1,7685 í 1,5160 gagnvart þýsku
marki), og slaða pundsins hefur farið
versnandi þar til alveg nýverið.
Titringurinn náði hámarki í kringum
leiðtogafund sjö stærstu iðnríkjanna í
byrjun júlí sl. þegar í ljós kom að engin
samstaða ríkli meðal þátttakendanna um
stefnu í gjaldeyrismálum. Það var ekki
fyrr en eftir ört fall dollarans í kjölfar
fundarins að samræmdar yfirlýsingar
bárust frá fjármálaráðherrum og seðla-
bankastjórum stærstu ríkjanna, þess el'nis
að styrking dollarans væri nauðsynleg til
að viðhalda stöðugleika á gjaldeyris-
mörkuðum og vegna stöðu dollarans sem
alþjóðagjaldmiðils. Ekki var gripið til
samræmdra stuðningskaupa á dollar, ef
til vill vegnaslæmrarreynslu frá 24. júní
sl. þegar seðlabönkunum mistókst að
hækka gengi dollars með kaupunt. Þess
í stað var hann nú „talaður upp“.
Nokkur ró hel'ur l’ærst yfir gjaldeyris-
ntarkaði síðan, og dollarinn styrkst tölu-
vert. Það var sérstaklega mikilvægt að
bandarísk stjórnvöld gáfu nú í fyrsta sinn
afdráttarlausar yfirlýsingar unt að allt y rði
gert á þeim bæ til að styrkjadollarann, en
markaðurinn var l'arinn að efast um vilja
Clinton-stjórnarinnar í þeim málum.
Markaðurinn hefur þó enn ekki náð fyrri
stöðugleika og töluverð hætta er á að
gengi dollars sígi niður á við á ný. Þá er
ljóstaðgrundvallarbreytingarhafaorðið
á hegðun markaðarins að undanförnu og
má einkum rekja þær til aukinnar
samtengingar markaða um allan heini.
Hagfræðingarávilligötum
Ef finna á skýringar á því hvers vegna
erfitt hefur verið að spá fyrir um þróun á
gjaldeyrismarkaði undanfarið, er
nauðsynlegt að líta á hvaða þættir hafa
áhrif á gengisntyndun. Hagfræðingar
telja að elnahagsforsendur ákvarði
gengisþróunina, sérstaklega þegar til
lengri tíma cr litið. I hefðbundnum hag-
fræðikenningum eru það þættir eins og
verðbólga, raunvextir, ríkishalli, við-
skiptajöfnuðurog þjóðarframleiðsla sem
skipta máli. Þegar til skamms tíma er
litið, og á tímum óvissu og umróta, eru
það væntingar og sálfræði markaðarins
sem ráða þróun á gjaldeyrismarkaði. í
þessu sambandi hefur hlulverk
tæknigreiningar aukist til muna á
undanförnum árum. Hún er notuð af
gjaldeyriskaupmönnum og byggist á að
spá urn gengisþróun með því að lesa út
úr línuritum með ákveðnum aðferðum.
Sálfræði markaðarins er oft illskiljanleg
og stundum gjörsamlega órökrétt. Scm
dænti um það má nefna aðstæður þegar
gjaldmiðill fellur í verði hvort sem birtar
eru jákvæðar eða neikvæðar fréttir um
elnahagsþróun í viðkomandi landi.
Væntingar um gengisþróun gjaldmiðla
Ostöðugleikinn
í sögulegu
samhengi
3