Vísbending - 09.02.1995, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
9.
febrúar
1995
6. tbl. 13. árg.
/
Utgjalda-
vandi eykur
fjárþörf
sveitarfélaga
Sveitarfélög hafa sótt mjög á inn-
lendan skuldabréfamarkað síðustu
misserin. Seðlabankinn hefur nýlega
áætlað að kaupstaðir og hreppar hafi aflað
um 5,9 milljarða króna lánsfjár á árinu
1994 með útgáfu skuldabréfa á almennum
markaði, aðallega í lokuðum úlboðum.
Sambærileg tala á árinu 1993 var um 3
milljarðar króna, en fyrir þann tíma voru
skuldabréfaútboð á vegum þessara aðila
nær óþekkt í einhverjum mæli. Hvati að
þessari þróun hefurm.a. verið sú almenna
vaxtalækkun sem varð í kjölfar aðgerða
ríkisstjómarinnar síðla árs 1993 og ýmsar
breytingar sem átt hafa sér stað í fjár-
magnsviðskiptum hér á landi upp á
síðkastið. Ekki síst hefur mjög versnandi
fjárhagsstaða sveitarfélaga valdið stór-
aukinni lánsfjárþörfþeirraogekki verður
séð að úr henni muni draga umtalsvert á
næstunni.
Umskipd í afkomu á síð-
ustu árum
Afkomasveitarfélagahefurgjörbreyst
til hins verra á síðustu árum. A árinu 1990
voru þau samanlagt rekin með tekju-
afgangi, en síðan hefur stöðugur og
vaxandi halli verið viðvarandi í rekstri
þeirra. Á árinu 1993 voru sveitarfélögin
rekin með um 4,7 milljarða króna tekju-
halla og hafði afkoman ekki mælst verri á
þeirri hálfu öld sem uppgjör Þjóðhags-
stofnunar um afkornu þeiiTa nær til. Á
síðasta ári áætlar stofnunin að hallinn hafi
numið um 4,9 milljörðum króna, eða sem
nemur tæplega 15% af tekjum þess árs.
Afkoma einstakra kaupstaða og hreppa
hefur rey ndar verið nokkuð mismunandi,
en allt hefur þó hneigstti I sömu áttar. Árið
1991 vart.d. þriðjihverkaupstaðurrekinn
með halla, en á árinu 1993 var afkontan
neikvæð hjá tveimur kaupstöðum af
hverjum þremur.
Raunútgjöld og -tekjur sveitarfélaga á mann
1985-1995'
140
135
130
125
120
115
110
105
100
1 Á verðlagi 1990. Áætlun Þjóðhagsstofnunar fyrir árið 1994 og spá
Vísbendingar fyrir árið 1995.
/A™;/M:Þjóðhagsstofnun/JóhannRúnarBjörgvinsson.
Útgjaldavandi
Það er athyglisvert
að skoða afkomu-
þróunina í nánara
ljósi. Á meðfylgjandi
mynd má sjá þróun
raunútgjalda- og
tekna sveitarfélaga á
mann frá árinu 1985
og eru tölurnar á bak
við hana unnar upp úr
erindi sem Jóhann
Rúnar Björgvinsson,
hagfræðingur hjá
Þjóðhagsstofnun,
flutti á ráðstefnu um
fj ármál sveitarfélaga í lok nóvember 1994.
Eins og sést hefur hvort tveggja gerst að
tekjur sveitarfélaganna á hvem íbúa hafa
minnkað og gjöld aukist frá árinu 1990.
Nánari skoðun leiðir í ljós að á síðustu
fjórum árurn hafa rauntekjur á rnann
dregist lítillega saman, eða unt tæp 2%,
en gjöld hafa hins vegar aukist um 15% á
sama tíma. Versnandi afkomu sveitarfél-
aga rná því fyrst og fremst rekja til
útgjaldavanda, en síður til minnkandi
tekna vegna deyfðar í efnahagslífi.
eltir Vilhjálm Þ. Vilhjálmsson, formann
Sambands íslenskra sveitarfélaga, kemur
fram að ónýttir tekjustofnar sveitarfél-
aganna haft numið um 3 milljörðum króna
á síðasta ári. Telur hann ástæðu þessa
einkum þá að sveitarstjómarmenn hafi
veigrað sér við því að auka álögur vegna
skattahækkana ríkisins.
Viðvarandi lánsfjárþörf
Ónýttirtekjustofnar
Ef grannt er skoðað sést á myndinni
veruleg útgj aldasveifla í kringum sveitar-
stjórnarkosningar, en árin 1990 og 1994
voru kosningaár eins og kunnugt er. Mörg
sveitarfélög hafa ráðist í umfangsmiklar
framkvæmdir á undanförnum árurn í
skóla- og leikskólamálum og með bygg-
ingu íþróttamannvirkja og stofnana fyrir
aldraða. Þetta starf hefur ekki einungis
kallað á aukin framkvæmdaúlgjöld
hcldur, og ekki síður, mikinn vöxt í
almennum rekstrarútgjöldum. Hlutfall
almennra rekstrarútgjalda af heildarút-
gjöldum sveitarfélaga hefur verið að
aukast jafnt og þétt og fór það t.d. úr um
78% á árinu 1992 í 85% á síðasta ári.
Versnandi atvinnuástand hefur einnig
hafl sitl að segja, en vegna þess hefur
framkvæmdum verið flýlt og verulegunt
fjárhæðunt verið veitl til atvinnuátaks-
verkefna. Enn fremur hefur félags'eg
þjónusta verið stóraukin, en nærri lætur
að fjárhagsaðstoð sveitarfélaga til ein-
staklinga hafi tvöfaldasl frá árinu 1992.
Þrátt fyrir stóraukin útgjöld og
minnkanditekjurvegnaefnahagsástands-
ins hafa sveitarfélögin ekki nýtt sértil fulls
þá tekjustofna sem þau hafa. I nýlegri grein
Það segir sig sjálft að vegna þeirrar
afkontuþróunar sem átt hefur sér stað á
síðustu árum hafa skuldir sveitarfélaga
vaxið hröðum skrefum. Á milli áranna
1988 og 1994 tvöfölduðust skuldirnarog
námu um 30 ma.kr. í lok síðasta árs, eða
ámóta upphæð og skalttekjur eins árs.
Ljóst er, miðað við fjárhagsáætlanir
sveitarfélaga á þessu ári, að víða verði
dregiðúrútgjöldum. Alltbendirþótilþess
að mörg þeirra verði áfram rekin með halla.
Sveitarfélögin eiga nú mun erfiðara nteð
að lækka útgjöld en áður og kernur þar
bæði tilað „sjálfvirk" útgjöld, eins og fjár-
magnskostnaður, hafa aukist og hlutdeild
almennra rekstrarútgjalda hefur stækkað,
en oft hefur reynst auðveldara að draga úr
framkvæmdum en skerða þjónustu sem
þegar er komin á. Þá hefur atvinnuástand
ekki batnað þrátt fyrir efnahagsbata. Af
þessurn sökunt má gera ráð fyrir að
1 ánsfj árþörf s ve i tarfél aga verði umtalsverð
á næstunni og ntunu þau því, ef að líkum
lætur, heyja áframhaldandi samkeppni við
ríkissjóð um sparifé landsmanna.
• Fjárhagur sveitarfélaga
• Slys hjá Metallgesellschaft
• Magnesíumframleiðsla