Vísbending - 14.07.1995, Blaðsíða 2

V
ISBENDING
þorskveiði, var byggður á sandi og féll
brátt saman. Síðan gat framleiðsla
þjóðarbúsins ekki staðið undir þeim
kröfum sem þjóðin gerði varðandi
launakjör og neyslu. I kjölfarið sigldu
erfiðar aðhaldsaðgerðir og hálfgert
volæði sem allt varð til þess að tefja
raunverulegar framfarir í landinu.
Endurtekur sagan sig?
Það er mikið umhugsunarefni hvort
sagan frá 1986 sé að endurtaka sig eða
hvort efnahagsbatinn standi nú á bjargi.
Það er ljóst að framleiðsla og útflutningur
hafa aukist, en engar róttækar breytingar
hafa orðið, t.d. eru sjávarafurðir enn um
75% af vöruútflutningi. Almennur
útflutningsiðnaður kann að státa af
myndarlegri aukningu í prósentum talið,
en umsvif hans eru enn mjög lítil miðað
við heildina. Afgangi á viðskiptum við
útlönd á undanförnum árum er fullt eins
hægt að þakka lítilli neyslu innanlands
sem og árangri í útflutningi.
Það má sjá marga slæma fyrirboða.
Oþols gætir hjá þjóðinni, en vegna
langvinnar kreppu hafa Iaun og lífskjör
hérlendis dregist mjög aftur úr því sem
þekkist meðal nágrannaþjóða. Slíkt
verður vart þolað til lengdar, sérstaklega
Skilar veltuaukningin
einhverju til ríkisins?
Upphaflega var áætlað að virðisauka-
hlutfallið yrði aðeins eitt, 22%, en
undanþágur fáar eða engar. A þann hátt
væri skilvirkni mest og minnst hætta á
svikum. Þetta fór þó á annan veg.
Virðisaukahlutfallið var ákveðið 24,5%
og jafnframt var ákveðið að setja ýmsar
undanþágur og endurgreiðslur inn í
kerfið. T.d. var húshitun, menningar-
starfsemi og viðhaldsvinna við íbúðar-
húsnæði undanþegin og ákveðnar voru
endurgreiðslur á virðisaukaskatti ýmissa
lanþbúnaðarafurða.
Arið 1993 var undanþágum fækkað,
en jafnframt var útbúið nýtt 14% virðis-
aukaþrep. I það þrep steig t.d. húshitunar-
kostnaður, afnotagjöld Ríkisútvarps og
bækur. Arið 1994 var enn krukkað í
skattkerfið. Sum matvæli lækkuðu niður
í 14% skattþrepið og ferðaþjónustan steig
einnig upp í það þrep en hafði verið
skattfrjáls áður. Þannig, eins og sjá má
af töflu , hefur streymi virðisaukaskatts
til ríkisins sífellt minnkað frá 1991.
Athuga skal þó að þessar tölur eru eftir
reikningum virðisaukaskattsskrifstofu
Ríkisskaltstjóraáverðlagi apríl 1995. Þar
er ekki tekið tillit til endurgreiðslna til
sérstakra vöruflokka eða hvenær
skatturinn er innheimtur. Því eru tölurnar
lægri en lesa má í fjárlögum þar sem
einungis er skráð hreint tekjustreymi.
ekki þegar landshagur virðist vera að
vænkast. Enda er nú rnikill þrýstingur á
launahækkanir sem sífellt er erfiðara að
standa gegn, sem tíð verkföll sanna.
Útflutningsiðnaðurinn sem borið hefur
uppi batanerviðkvæmurfyrirkostnaðar-
hækkunum. Hagsældin getur hæglega
fokið út í veður og vind ef ei er að gætt.í
annan stað virðast ekki sérlega bjartar
horfur í sjávarútvegi. I næstu kvóta-
úthlutun verða aflaheimildir til veiða
margra fisktegunda skertar drjúgum og
hvergi auknar í neinni tegund.
Vandi er um slíkt að spá
Það er þó vandi að leggja þessa hluti
út á einn veg. Landslýður hefur
óneitanlega sýnt nokkra sjálfsafneitun frá
veltárunum miklu 1986-87. Bílaflotinn
hefur t.d. ekki verið endurnýjaður að
neinu marki í 8 ár. Einkenni áranna 1986-
87 var mikil þensla, en nú er
framleiðslugeta hagkerfisins ekki
fullnýtt. Atvinnuleysi er gríðarlegt,
verðbólgalítil ogvelta litlumeirienhún
var árið 1991. Það ár gat varla talist neitt
metár, en því miður eru engar veltitölur
til fyrir 1986-87.
Vísbending spáir því að velta aukist
um 10% á þessu ári sem sjá má í töflu hér
Minnkandi velta árin 1992 og 1993
var því eðlileg orsök minnkandi skatt-
tekna. Arið 1994 jókst veltan en skatt-
kerfisbreytingar urðu til þess að minnka
skattanna. Hins vegar bregður svo við á
fyrri hluta árs 1995 að þótt skattskyld
velta ykist um 11,5 milljarða eða 9%
minnkaði virðisaukaskattur um 0,5%.
Ástæðan fyrirþessu er að innskatturjókst
um 13% en útskattur aðeins um 8%.
Fy rirtækin virðast hal'a key pt birgðir eða
búnað. Þó bendir margt til þess að dæmið
muni snúast við þegar líður á haustið og
almenn neysla eykst, þannig að ríkis-
sjóður gætu átt einhverja fjármuni í
vonum. Spá Vísbendingargerirráð fyrir
því að virðisaukaskattur aukist um 7% á
þessu ári vegna 10% aukningu í veltu.
Þá vekur athygli hversu stór hluti af
veltu fellur nú utan 24,5% virðisauka-
skattsþreps. Árin 1990-92 var um 70%
að neðan. Það er þó 1 íklega fremur varlega
áætlað, og ef sú spá rætist verður það alls
ekki til að bylta hagkerfinu. Og eins og
áður segir ná gögnin aðeins 5 ár aftur í
tíman. Hins vegar skyldi taka allan vara
á því að hengj a sig á tæknilegar forsendur
þegar velta er annars vegar. Hér skiptir
hugarástand þjóðarinnar a verulegu máli.
En eins og dærnið frá 1991 sýnir geta
smáar breytingar í umhverfi leitt til
gerbrey ttrar hegðunar hj á ney tendum sem
fyrirtækjum. Auk þess skipta aðgerðir
stjórnvalda máli. En nú þegareyðslan er
komin á skrið kann að líða nokkur tími
þar til hún hægist aftur, e.t.v. eitt ár.
Það virðist skýrt að hagkerfið er brátt
að komast á topp upps veiflu og því meira
sem það er þanið umfram raunverulegar
efnahagsforsendur, þeim mun dýpri
verður niðursveiflan, sem hlýtur að vera
óhjákvæmileg. Sá árangur sem þegar
hefur náðst í útflutningi stendur ekki
undir stórkostlegum breytingum á launa-
kjörum og neysluháttum þjóðarinnar.
Innlend eftirspurn kann að valda mikilli
veltuaukningu á þessu ári, en vafamál er
hvort útflutningsgreinarnar hafi bolmagn
til þess að fylgja henni eftir á næsta ári.
Þetta er þó ekki svartagallsraus, aðeins
þarf kapp með forsjá. S vo efnahagsbatinn
glutrist ekki niður af misgáningi.
afveltu íþvíþrepi,en 1994varhlutfallið
komið niður ítæp 53%. Loks, nr.v. tölur
fyrir 4 fyrstu mánuði þessa árs, virðist
velta í 14% virðisaukaskattsþrepi aukast
mun hraðar en velta í 24,5% skattþrepi.
Súfyrrijókstum 14% en sú síðari aðeins
um 9%. Margt sem ber 14% VSK, s.s.
matvæli og orkusala, ættu að veranokkuð
stöðugt, en einhver aukning gæti hafa
orðið í ferðamannaiðnaði sem einnig er
í þessu þrepi. I annan stað gæti sá grunur
vaknað að þetta væri afleiðing þess að
hafa mörg skattþrep og víðtækar undan-
þágur. Einhverjar vörur gætu oltið ámilli
skattþrepa af misgáningi, sérstaklega ef
fyrirtæki höndla með bæði þrepin í einu.
Eða þá álagning hafi aukist hlutfallslega
meira á vörum með 14% VSK en þeim
nteð 24,5% VSK. Vísbending spáir því
að hlutfall veltu 14% VSK muni aukast
um 1% af heildarveltu á þessu ári.
Velta og virðisaukaskattur11990 -1995 (milljónir króna)
Breyt. Breyt. Skipting veltu
Velta m. ára VSK m. ára á milli skattþrepa
24,50% 14% 0%
1990 674.086 47.162 68,67% 0,00% 31,33%
1991 704.355 4,5% 50.312 6,7% 69,91% 0,00% 30,09%
1992 649.160 -7,9% 48.055 -4,5% 70,15% 0,00% 29,85%
1993 639.410 -1,5% 47.456 -1,3% 69,12% 1,65% 29,23%
1994 665.309 4,0% 46.616 -1,8% 52,58% 18,36% 29,06%
1995* 731.800* 10,0% 49.800* 7,0% 51,60% 19,40% 29,00%
’Fœrt ú verölug apríl 1995 miðað við framfœrsluvísitölu
*Spá Vísbenamgarfyrirárið 1995
V Heimild: Virðisaukaskattskrifstafa Ríkisskattstjóra
2