Vísbending - 01.09.1995, Blaðsíða 3

V
ISBENDING
Mynd 1. Samningsferli og þættir sem hafa áhrif á samningaviðræður
Fyrirtækið Heimaland
Markmið Markmið
Utanaðkomandi áhrif 1) Hagnaður 2) Styrking markaða 3) Hráefnisöflun 1) Auknartekjur 2) Iðnaðarþróun 3) Aukin atvinna Utanaðkomandi áhrif

Astand innan fyrirtækis Innri hvöt 1) Framboð af ódýru hráefni 2) Nýirmarkaðir 3) Pólitískur stöðugleiki og stuðningur Innri hvöt 1) Aðgangur að fjármagni 2) Aðgangur að tækni 3) Aðgangur að mörkuðum 4) Margfeldiáhrif í aðrar iðngreinar Innan- lands ástand
y v y y
Frumskilyrði 4) Aðrir kostnaðarlækkandi þættir Frumskilyrði
Samningaviðræður
Fyrri reynsla A iú ' -A Fyrri reynsla A
Engin Qárfesting Fjárfesting á sér stað
Samningsferli og
erlend fjárfesting
Jón Björn Skúlason
Hér verður fjallað um
samningsferli (e. bargaining
process) sem er undanfari
stóriðjusamninga og áhrif þess á
staðsetningu iðjuvera.
Samningsfeiii -undanfari
stóriðju
Furðu lítil áhersla hefur verið lögð á
rannsóknir á samningsferli milli
fyrirtækja annars vegar og ríkja hins
vegar. Ákvörðun umerlendafjárfestingu
fyrirtækja byggist að miklu eða öllu leyti
á þeim samningum sem hægt er að ná
við þau og ekkert land býr yfir þeim
landfræðilegu séreinkennum að það eigi
ekki í samkeppni viðeitthvertannaðland.
Fæstir þættir sem ráða staðarvali
iðnfyrirtækja eru fyrir fram ákveðnir:
Orkuverð, skattamál, aðstöðugjöld,
tollar, lóðir, mannvirki, umhverfismál og
jafnvel vinnuafl eru allt þættirsem semja
þarf sérstaklega um. Samkeppnishæfni
samningsaðila (t.d. ríkis) kemur ekki í
ljós fyrr en búið er að semja um þessa
þætti og marga fleiri. Því máekki gleyma
að samningsferlið er mun flóknara fyrir
ríki en fyrirtæki, þar sem fyrirtækið er
fyrst og fremst að semja um fjárhagsiega
þætti en ríkið þarf að taka tillit til
pólitískra og félagslegra þátta auk hinna
efnahagslegu. Þetta getur veikt stöðu
ríkisinsþarsemþað geturþurftað„fórna“
einhverjuákostnaðfjárhagslegaþáttarins
sem fyrirtækið leggur svo mikla áherslu
á.
Samningsferlið er sýnt á mynd 1 og
þar sést hvernig ýmsir þættir hafa áhrif á
samningaviðræðurnar.Þegar samnings-
ferlið hefst þurfa báðir aðilar að uppfy lla
ákveðin frumskilyrði. Þar vegur mest
efnahagsleg staða, bæði í heimalandi
og erlendis (utanaðkomandi áhrif, sjá
mynd 1), þá stefna/ástand innan ianda
og fyrirtækja og loks reynsla af fyrri
samningagerð. Séhægt aðuppfyllaþessi
frumskilyrði þá getur samningsferlið
haldið áfram. Eftir að samningaviðræður
hafa hafist getur tímasetning skipt
sköpum. Mynd 2 sýnir líkan af
efnahagssveiflu sem verður í flestum
hagkerfum (sveiflan gæti einnig átt við
verð á framleiðsluvöru, t.d. áli). Semja
verður á ákveðnum tíma, þ.e. í uppsveiflu.
Hér er gert ráð fyrir að sveiflan spanni
u.þ.b. 10 ár og því geta samningar ekki
staðið lengur en í 1,5 - 2 ár. Standi þeir
lengur er hætta á því að lenda í
niðursveiflu um það bil sem byggingu
fyrirtækisins lýkur og fyrirtækið byrjar
reksturinn í slæmu árferði. Náist
samningar hins vegar innan tímamarka
er hægt að ljúka framkvæmdum
tímanlega og starfsemi fyrirtækisins hefst
ábesta tímaí efnahagssveiflunni. Réttur
undirbúningur, sem felst t.d. í því að
hafaorku tilbúnatilafhendingar,aðhafnir
og samgöngukerfi séu í lagi og land og
lóðir fyrir hendi, skiptir því gríðarlega
tniklu máli.
Samningsgerðin sjájf ræðst svo að
mestu leyti af tvennu: í fyrsta lagi hvor
aðilinn hefur sterkari samningsstöðu (e.
bargaining power), og íöðru lagi afhæfni
samningsaðila (e. bargaining ability).
Samningsstaðan ræðst síðan að miklu
leyti af því hvor aðilinn er tilbúinn að
gefa meira eftir og hvað hann fær í
staðinn. Það er því ekki erfitt að sýna
fram á að samningsferlið hefur áhrif á
staðsetningu iðnfyrirtækja. Algengterað
hæfni fyrirtækja til þess að semja sé meiri
en ríkja vegna þess að þau fyrrnefndu
hafa sérþjálfaða aðila sem vinna
eingöngu að þessum málum. Ríki skipta
hins vegar oft út fólki og það starfar oft
að öðru samhliða samningagerð.
Samningsferli - Island -
Stóriðjuver
Uppbygging stóriðju á íslandi hófst
þegar samningum milli Alusuisse og
íslenska ríkisins lauk árið 1966.
Samningaviðræður á milli þessara aðila
byrjuðu 1960 og stóðu því yfir í 6 ár.
Þetta var frumraun Islendinga á þessu
sviði. Á þessum tíma voru ekki til nein
lög um erlenda fjárfestingu og þurfti því
að semja þau samtímis öðru. Islendingar
voru hræddir við erlenda fjárfesta og
líklegt er að slæm reynsla þeirra af
yfirráðum erlendra ríkja hafi haft sitt að
segja. Á þessum tíma var því einnig
haldið fram að íslendingar væru lítil þjóð
og að stórfyrirtæki úti í heimi gæti
hreinlega gleypt allt sem það girntist
hérlendis, ogjafnvel haft áhrif ápólitískar
ákvarðanir.
Samningurinn við Alusuisse á sínum
tíma var góður, ekki eingöngu í
efnahagslegu tilliti heldur hafði hann
einnig mikil áhrif á þróun íslenska
efnahagskerfisins. Án álversins hefði
orkuframkvæmdum seinkað til muna og
raforkukerfi landsins væri langt frá því
að vera jafn fullkomið og það er í dag.
3