Vísbending - 25.01.1996, Blaðsíða 1

ISBENDING
25.
janúar
1996
Viku
Til bjargar
heilbrigðis-
kerfinu
Almannatryggingakeyfið hefur
fest sig í sessi hér a landi og
nær allir telja að á samfélaginu
hvíli sú skylda að tryggja sjúkum lág-
marksþjónustu. Þessu sjónarmiði hefur
hins vegar verið snúið þannig við að allir
eigi kröfu á allri sjúkraþjónustu fráríkinu.
Þannig getur fílhraustur maður, sem
verður misdægurt, fengið þjónustu,
niðurgreidda af ríkinu, á heilsugæslu-
stöðvum sem reknar eru af því opinbera.
Hér hefur slegið saman hugmyndum. I
þessari grein verður rakið hvernig gera
má úrbætur á þessu sviði þannig að fjár-
munir nýtist betur og tryggð verði eðli-
leg verkaskipting. I stuttu máli er með-
alið einfalt; markaðskerfið kemur til
bjargar eins og annars staðar í nútíma
hagkerf i. Félagslega kerfið sér hi ns vegar
um þá efnaminnstu.
í upphafi var iðgjald
Hérálandi byggirheilbrigðiskerfið í
raun ekki lengur á tryggingum. Því er
rétt að rifja upp umræður við upphaf al-
mannatrygginga. Þorsteinn Þorsteinsson,
hagstofustjóri, segirí Andvaraárið 1917:
„En hvernig á þá að forða þeim
mönnum, sem vegna elli, veikinda, slysa
eða atvinnuskorts ekki geta séð sér far-
borða, frá því að komast í þau kjör, að
þeir þurfi að lenda á sveitinni? Það er
þetta hlutverk, sem alþýðutryggingunum
er ætlað að leysa.
Eins og allar válryggingar byggjast
alþýðutryggingamar á félagsskap þeirra,
sem sama hættan vofir yfir, um það að
bera í sameiningu tjón það, sem einhver
þeirra verður fyrir.“
Upphafsmenn almannatrygginga litu
einmitt á þær sem tryggingar, þar sem
eðlilegt væri að menn greiddu iðgjald.
Eftir því sem tryggingarnar urðu víð-
tækari og voru farnar að greiða fyrir rneiri
þjónustu varð iðgjald á mann orðið svo
hátt að menn vildu fremur innheimta það
í gegnum skattakerfið. En af þessari stuttu
tilvitnun má einnig ráða að í upphafi var
það alls ekki hugmynd manna að greitt
og efnahagsmál
yrði fyrir hvert smátilvik sem upp kynni
að korna heldur einungis stóráföll. Upp-
hafsmenn almannatrygginga hefðu talið
það sjálfsagt að menn greiddu sjálfir fyrir
sjúkravitjun og minni háttarlæknismeð-
ferð. Niðurgreiðsla á hverju samtali við
lækni, eins og nú tíðkast, erfjarri því sem
stefnt var að. Hagfræðinemar á fyrsta
námsári læra að niðurgreiðslur af þessu
tagi valdahærraheildarverði en ella. Að-
eins hluti af niðurgreiðslunni verður til
þess að lækka verð til sjúklinga, hitt fer
til lækna, m.a. vegna þess að eftirspurn
verður óeðlilega mikil.
Það yrði strax til þess að minnka
heildarkostnað við heilbrigðiskerfið ef
h ver eins takl i ngur þy rfti að bera að ful I u
allan heilbrigðiskostnað upp að ákveðnu
marki, til dæmis 50 þúsund krónum.
Þannig væru almannatryggingar eins
konar kaskótry ggingar með sj álfsáhættu.
Viðbúið er að einhverjir lelji að slíkur
kostnaður sé ósanngjarn og mismuni
mönnum eftir efnahag. Það gildir hins
vegar um svo margt annað. Enn dettur
engum í hug að matur eigi að vera
ókeypis, þótt vissulega sé hann öllum
lífsnauðsyn. Vísitölufjölskyldan eyðir
hundruðum þúsunda árlega í rekstur bif-
reiða. Er henni vorkunn að eyða nokkrum
tugum þúsunda í eigin heilsu? Þeir sem
verst eru staddir hafa alltaf öryggisnet
félagsmálastofnana. Meginmáli skiptir
að skilið sé milli almannatrygginga, sem
skilgreina jafnan rétt allra líkt og bifreiða-
eða heimilistryggingar, og félagslegrar
hjálpar fyrir þá sem minnst efni hafa.
Skiljum Tryggingastofnun
fráheilbrigðisráðuneytinu
Sjúkrahús eru flest rekin af ríkinu með
þeim hætti að þau fá ákveðna íjárhæð
sem duga á fyrir rekstrinum í heild. Ekki
er um hagnað að að ræða, því ef einhver
stendur sig vel og eyðir ekki öllu því fé
sem hann fær úthlutað, þá er skorið niður
við fjárlög næsta árs. I öðrum greinum
í blaðinu er rakið hversu fráleitt það er að
ríkið þurfi að reka alla spítala og að ekki
sé greitt fyrir hvert einstakt læknisverk
eða aðgerð.
Raunar er ríkið með tvenns konar fyrir-
komulag í heilbrigðismálum: Annars
vegar almenna kerfið sem rekið er beint
á fjárlögum og hins vegar Trygginga-
stofnun ríkisins, sem kaupir vöru og
þjónustu af ýmsum aðilum með einka-
rekstur, til dæmis læknum, lyfsölum og
erlendum sjúkrahúsum. Ekki er til nein
verðskrá um mörg læknisverk sem eru
4. tbl. 14. árg.
unnin á spítölum eða heilsugæslu-
stöðvum. Því er óhægt urn vik um
hagræðingu og samkeppni lítil sem
engin. Það sem verra er; þetta tvöfalda
kerfi býður beinlínis upp á óhagræði eins
og eftirfarandi dæmi sýnir:
Yfirstjórn sjúkrahúsagetur „í hagræð-
ingarskyni“ látið hætta að gera ákveðnar
aðgerðir og þess í stað látið Trygginga-
stofnun greiða fyrir þær erlendis, þar sem
við bætast fargjöld og oft kostnaður vegna
fylgdarmanns. Hér tapa allir; sjúkrahúsið
þarfkannski að segjauppfærumlæknum,
sj úklingurinn verður fyrir óþægindum og
ríkið greiðir meira.
Nær væri að stíga skrefið til fulls og
skilja á milli umsjónar með sjúkra-
þjónustu og kaupa á henni. Þá sæi heil-
brigðisráðuneyti um þann þátt heil-
brigðismála sem yrði á hendi ríkisins, en
tryggingaráðuneyti, með Trygginga-
stofnun sem kjarna, skilgreindi hver
þjónustan ætti að vera og hve mikið væri
greitt fyrir hana.
I tengslum við þessa breytingu ermikil-
vægt að endurvekja tryggingahugtakið í
heilbrigðiskerfinu. Mjög mikilvægt er að
iðgjöld verði endurvakin í trygginga-
kerfinu og skattar lækkaðir sem þeim
nemur. Þá gera ney tendur sér betur grein
fyrir því að öll þjónusta kostar eitthvað
og það er almenningi í hag að hún sé
rekin með sem hagkvæmustum hætti.
Dýrustu sjúkrahúsin lognast út af eða taka
sig á með hagræðingu og ef til vill sér-
hæfingu. Ekki verður þörf á miðstýrðum
ákvörðunum um það hvar á landinu eigi
að kaupa næsta lækningatæki eins og
heyrst hefur í umræðum um ómsjá í fjöl-
miðlum. Biðraðir hyrfu fljótt ef
einstaklingar fengju að greiða fyrir að
lappa upp á sjálfa sig, líkt og þeir mega
greiða fyrir viðgerð á bílnum sínum. Það
kann vel að vera að einhver svið lækninga
séu svo sérhæfð að íslenskur markaður
sé of srnár fyrir samkeppni. Markaðs-
lögmálin myndu á skömmum tíma stór-
bæta þjónustuna og lækka kostnað.
Efni blaðsins
Að þessu sinni er Vísbending helguð
heilbrigðismálum. I heilbrigðis- og
tryggingamál setur ríkið um 40% af
fjárlögum, rúmlega 10% af VLF. Þjóðin
eldist og lækniskoslnaður hækkar.
Á forsíðu er fjallað um endurvakið
iðgjaldakerfi. Bolli Héðinsson, hagfræð-
ingur, vill breyta greiðslumfyrir lœknis-
verk á sjúkrahúsum. Páll Torfi Onund-
arson, læknir, leggur til að einkarekstur
lœkna taki við af ríkisrekstri.
V______________ __________________J