Vísbending - 19.04.1996, Blaðsíða 3

sumir postular þessa opinberaðir sem sið-
leysingjar og lögbrjótar. Þegar svo er
komið að menn í al vöru trúa því að græðgi
og ágirnd séu höfuðdyggðir í viðskiptum
er hætta á að enginn munur verði á við-
skiptum og svartamarkaðsbraski. Stærsti
munur á þessu tvennu er að um það fyrra
gilda reglur, skráðar og óskráðar, en ekki
um það síðara. Þegar menn fara s vo villir
vegar að enginn munur verði á þessu
tvennu er ástæða til að draga fram þær
hugmyndir sem viðskipti hvíla á.
En víkjum aftur að siðleysi í fyrra
skilningnum. Því heyrist stundum haldið
fram að frjáls markaður sé óháður öllum
siðferðilegum viðmiðunum. Hann sé
skýrt dæmi um starfsemi í mannlegu fé-
lagi sem er siðlaus í þeim skilningi að
siðferðileg hugtök eigi ekki við. Þegar
verið sé að taka ákvörðun í fyrirtæki eða
hjá einstaklingi sé engin ástæða til að
huga að siðferði eða viðmiðunum af því
tagi. Er þessi skoðun sennileg? Hugum
að nokkrum dæmum.
Mútur
í alþjóðaviðskiptum getur hæglega
kom ið upp að maður þurfi að greiða opi n-
berum starfsmönnum fyrir að fá aðgang
að markaði, fyrir að fá pappíra stimplaða
eða vörur tollafgreiddar innan eðlilegs
tíma. I mæltu máli eru greiðslur af þessu
tagi nefndar mútur. I alþjóðlegum við-
skiptaheimi hafa komið upp mál sem
snúast um mútugreiðslur og er þeirra
frægast sennilega Lockheed málið. En
Lockheed flugvélaverksmiðjurnar
greiddu á sínum tíma umtalsverðar fjár-
hæðir til japanskra embættis- og stjórn-
málamanna til að tryggja pöntun á flug-
vélum frá japanska fíugfélaginu All
NipponAirways. Þetta mútugreiðslumál
hefur skaðað fjölmarga japanska stjórn-
málamenn og þeir stjómendur Lockheed
sem báru ábyrgð á þessum greiðslum
voru einnig dæmdir fyrir tiltækið. Eg
hygg að flestir gætu orðið sammála um
aðmúturséuein tegund spillingarjafnvel
þótt viðurkennt sé að mútur viðgangist
víða í veröldinni. Spilling er ein tegund
siðleysis.
Það er efalaust að einhverjir íslenzkir
framkvæmdamenn hafi lent í því að þurfa
að greiða mútur í viðskiptum sínurn við
útlönd. Flestir þeirra fara með vitneskju
sína eins og mannsmorð. Fyrir því er sú
einfalda ástæða að þeir gera sér grein fyrir
að þetta er athæfi sem þolir ekki dags-
ljós. Þeir vita að þeir hafa annað hvort
farið út yfir þau mörk sem viðskiptum
eru sett eða eru alveg á mörkunum. Við-
skipti eru nefnilega ekki undanþegin því
að vera seld undir siðferðilegar við-
miðanir. Þau eru ekki siðlaus.
Það er mikilvægt að átta sig á að það
breytir engu um þessa staðreynd hvorl
mútur eru ólöglegar eða ekki. Eg veit ekki
hvort mútugreiðslur eru ólöglegar alls
ISBENDING
staðar þótt mútugreiðslur til íslenzkra
embættismanna séu það. A Islandi er það
bæði ólöglegt að bjóða og þiggja mútur.
Það sem er ólöglegt er að jafnaði sið-
laust, en svo þarf ekki að vera. Lög geta
verið siðlaus eins og viðskipli. Það er
ólöglegt að brjóta slík lög en það er ekki
siðlaust.
Bréf frá lesendum
Tvö bréf hafa borist vegna stuttrar
greinar og töflu sem birtist á baksíðu
síðustu V ísbendingar. Vegna plássleysis
eru bréfin örlítið stytt.
Dyggðir í viðskiptum
Ein leiðin til að átta sig á siðleysi er að
huga að því sem telst vera löstur. Nú er
það svo að ólíkar starfsgreinar efla ólíkar
dyggðir með mönnum. Viðskipti eru
engin undantekning frá þessu. Það liggur
kannski ekki í augurn uppi hverjar eru
dyggðir þeirra sem starfa í viðskiptum
og ugglaust væri hægt að setja saman
ólíka lista. En ég ætla að stinga upp á
fjórum dyggðum:
Heiðarleika, sanngirni, trausti og
hörku. Það er ástæða til að fara fáeinum
orðum um þær.
Andslæöaheiðarleika er sviksemi eða
undirferli, semeru lestir. Þaðdylstengunr
sem um það hugsar hve óæskileg svik-
semi er. Allirsem hafaþurft að þolaundir-
ferli í samningum forðast þá sem sýna
slíka breytni eins og pestina.
Sanngirni er eðlilegur þáttur í sam-
skiptum fólks. Andstæða hennar er yfir-
gangur, rangindi eða ósanngirni.
Traust er sennilega einhver rnikil-
vægasta dyggð í viðskiptalífinu. Þeir sem
hefur tekizt að byggja upp traust á eigin
vöru eða þjónustu eru í alll annarri og
betri aðstöðu en hinir sem standa ekki
við sitt.
Harkan er kannski misskildasta
dyggðin af þessum fjórurn. Hún er ekki
ofbeldi og yfirgangur, sent hún getur
hæglega orðið þegar menn halda að þeir
eigi að vera hörkutól. En harkabyggist á
því að í viðskiptum eiga rnenn að halda
fast á sínu, þeim er trúað fyrir að gæta
tiltekinna hagsmuna og þeir eiga ekki að
víkja frá þeim nema full ástæða sé til.
Allar þessar dyggðir fljóta af eðlis-
eiginleikum viðskipta. Til þess að við-
skipti geti orðið þurfa tveir aðilar eða fleiri
að samþykkja þau; sumir selja, aðrir
kaupa. Allir sem koma að viðskiptunum
þurfa að geta treyst því að þcir hafi ekki
verið hlunnfarnir og varan, þjónustan
eða greiðslan verði eins og um var samið.
Til þessað viðskipti séueðlileg máannar
aðilinn ekki vera í óeðlilega sterkri að-
stöðu, til dæmis hafa einokun og geta
þannig þvingað fram viðskipti.
Niðurstaðan er sú að markaður er
stofnun sem reist er á siðalögmálum. Það
er ástæða til að glöggva sig á þeim.
Höfundur er forstöðumaður
kennaradeildar Háskólans á
Akureyri og hefur doktorsprófí
siðfrœði
Frá skólastjóra Hólaskóla
f 13. tbl. Vísbendingar er fjallað urn
virði menntunarog birttaflaumrekstrar-
kostnað hinna ýmsu skóla á hvern innrit-
aðan nemanda 1994.Þessi samanburðar-
reikningur er alrangur hvað Bænda-
skólann á Hólurn varðar.
Nemendur skólans geta nú lokið 4 anna
námi á einu samfelldu kennsluári sem
áður tók hefðbundin tvö ár. Er þetta mun
ódýrara fyrir nemandann og nýtir jafn-
framt betur starfskrafta og fjárfestingar
skólans.
Fjöldi nemenda í töflunni, 39, miðast
viðnýinnritaðanemendurískólann. Alls
voru 52 nemendur í fullu námi við
skólann 1994. Auk þess er skólinn með
nemendur frá öðrum skólurn, innlendum
sem erlendum, í sérhæfðum náms-
áföngunr og rannsóknaverkefnum sem
hluta af þeirra námi. Aðeins að teknu til-
liti til þessara atriða myndi kostnaður
Hólaskóla á hvern nemanda breytast
mjög verulega.
Heildarkostnaður við hvern skóla er
ekki aðeins það fjármagn sem veitt er til
hans klippt og skorið á fjárlögum nkisins
eða lokatölur í ársuppgjöri skólans heldur
og hluti sameiginlegs kostnaðar við
rekstur menntamálaráðuneytis, skóla-
þáttur sveitarstjórna og síðast en ekki síst
beinn kostnaður, fjárframlög og verð-
mæti vinnu (eða launatap) nemendanna
sjálfra við nárnið, sem oft gleymist í
þessum talnaleikjum.
Þessi kostnaður samanlagður ætti svo
að deilast á brautskráða nemendur hvers
skóla að teknu tilliti til einingafjölda
námsins. Þá kæmu raunhæfari sarnan-
burðartölur út en Vísbending leikur sér
að í umræddri töflu.
Þessi tafla Vísbendingarerreyndaral-
veg fáránleg. Engin skil eru gerð á hvort
nemendur eru í fullu námi eða hluta.
Vinna þeirra sem þurfa að endurtaka
námsáfanga eða falla alveg frá námi á
ferlinum er líka kostnaður hvers skóla
sem hlýlur að deilast á lokaafurðina,
brautskráða nemendur.
Við Hólaskóla er staðið að kennslu og
öðru starfi af þeim metnaði að langflestir
nemendur sem innritast ljúka náminu á
eðlilegum tíma.
Verklegt nám og starfstengt er mun
dýrara en bóklegt. Því er nú sem er í
menntunarmálum landsmanna.
Jón Bjarnason