Vísbending - 21.05.1996, Qupperneq 1

V
V i k u
ISBENDING
jrit um viðskipti og efnahagsmál
21.
maí
1996
18. tbl. 14. árg.
Hver ber ábyrgð ef illa fer í rekstri?
að er algengt að fyrirtæki verði
gjaldþrota, ekki bara hér á landi
heldur um víða veröld. Gjaldþrot
geta verið af ýmsum toga. Þekkt eru dæmi
þar sem óprúttnir einstaklingar hafa
beinlínis stofnað til atvinnurekstrar með
það í huga að svíkja fé út úr
lánardrottnum. Því miðureru þessi tilvik
svo algeng að margir hafa það á til-
finningunni að gjaldþrot séu fyrst og
fremst vegna óheiðarleika stjórnenda.
Svo er þó alls ekki. Gjaldþrot geta orðið
vegna slakrar stjórnunar, til dæmis vegna
þess að þeir, sem rekstrinum stýrðu, festu
fé óskynsamlega eða tóku aðrar rangar
ákvarðanir. Mörg útgerðar- og fisk-
vinnslufyrirtæki hafa lent í slíkum
hremmingum hér á landi. Veiði- og
vinnsiugeta er langt umfram það sem
kemur úr sjó. Á það var reyndar bent á
meðan eyðslan stóð sem hæst, en fyrir-
tækin héldu áfram, hvött áfram af stjórn-
málamönnum og fjármálastofnunum. Oft
er farið af stað út í rekstur sem aldrei
getur gengið vegna þess að að frumherj ar
eru blindaðir af bjartsýni. Hér má nefna
fiskeldi, en dæmin eru mörg. Loks er að
nefna fyrirtæki sem lenda í því að grund-
völlurinn hverfur undan rekstrinum,
jafnvel þótt mjög vel hafi gengið árum
saman og lítið verið hægt að setja út á
stjómun. I bókinni In Search of
Excellence reyndu höfundarnir, Peters
og Waterman, að draga lærdóm af best
reknu fyrirtækjum Bandaríkjanna. Fáum
árum síðar hafði rúmlega helmingur
þessara úrvalsfyrirtækja lent í ógöngum.
I þessari grein verður beint sjónum að
þ ví hver ber ábyrgð þegar mistök eru gerð
í rekstri. I því sambandi er rétt að hafa
það í huga að menn verða á hverri stundu
að gæta þess h vernig hægt er að lágmarka
tap í framtíðinni. Þannig er það ekki síður
mikilvægt að vita hvenær á að hætta von-
lausri baráttu fremur en að sökkva meiri
fjármunum í fenið. Allt of oft halda menn
áfram löngu eftir að ljóst er að reksturinn
er aðeins botnlaus hít. Spurningin er hver
eigi að taka í taumana og skakka leikinn
og sætta sig við að það sé tapað sem tapað
er.
Forstjóri
Forstjóri er eðli málsins samkvæmt sá
sem er í beinni snertingu við reksturinn
og ætti manna fyrstur að komast að því,
ef eitthvað fer úrskeiðis. Hann á þá þegar
að taka í taumana og reyna að stýra fyrir-
tækinu inn á réttar brautir. En stundum
er ástæðan fyrir rekstrarerfiðleikum þess
eðlis að forstjórinn á erfitt með að taka á
vandamálinu með venjulegum aðferðum.
Minni eftirspurn eða lægra verð á al-
þjóðamarkaði eru aðstæður sem forstjóri
framleiðslufyrirtækis getur átt erfitt með
að bregðast við. Hann situr uppi með
mannskap og verksmiðju sem bæði taka
til sín fjármagn en ekki er hægt að full-
nýta. Ein leið út úr ógöngunum er að segja
upp starfsfólki, en hvað ef allir starfs-
menn eru með langan starfsaldur, hafa
unnið með forstjóranum frá upphafi
starfsferils hans og sumir eru kannski ná-
skyldir ættingjar? Forstjórinn ber vissu-
lega ríka ábyrgð, en h ver getur láð honum
að fallast hendur við þessar aðstæður?
Jú, hluthafar sem tapa peningum á að-
gerðaleysi forstjórans.
Á þessari stundu ber forstjóranum að
fara til stjórnar og skýra úl vandann sem
við blasir. Hann ætti jafnframt að skýra
frá því, að hann sjái engar lausnir og sé
ófær um að leiða fyrirtækið út úr ógöng-
um. Forstjóri sem bregst þannig við al-
varlegum rekstrarerfiðleikum er vissu-
lega vanhæfur, en hann erþó skárri en sá
sem situr áfram og gerir ekki neitt.
Stjórn
Ef forstjórinn er óhæfur um að bregðast
við erfiðleikunum eða sér þá ekki reynir
áeftirlits-ogleiðsagnarhlutverkstjórnar.
Það er alþekkt að stjórnir fyrirtækja taka
hlutverk sitt ekki allar jafnalvarlega og
eru mjög misjafnlega virkar. Bæði hér á
landi og erlendis erþað algengt að stjórnir
séu skipaðar forstjórum úr öðrum fyrir-
tækjum. Þetta er gert meðal annars til
þess að tryggja að stjórnarmenn hafi vit
á rekstri, geti lesið úr ársreikningum og
brugðist skynsamlega við breyttum að-
stæðum. Nú kann því miður oft að vera
misbrestur á þessari kunnáttu hjá stjórn-
armönnum, en hitt er þó væntanlega al-
gengara að þeir kynni sér ekki þau gögn
sem fyrir liggja og séu alls ekki að leita
að veilum í fyrirtækinu. Þeir treysta stjóm-
endum fyrirtækisins og búast ekki við
öðru en að allt sé í himnalagi. Þannig
missa menn oft af tækifæri til þess að sjá
fyrstu veikleikamerkin á ársreikningnum.
Stundum er bent á það að sumir sitji
víða í stjómum og hafi því ekki tíma til
þess að kynna sér málin á hverjum stað.
Þetta þarf alls ekki að vera rétt, því hæfir
menn eiga auðvelt með að kynna sér
málin á mörgum vígstöðvum og þjálfað
auga er fljótt að sjá snögga bletti, ef það
gefur sér tíma til þess að leita að þeim.
Hins vegar eru stjórnir allt of oft granda-
lausar um annars konar vandamál sem
geta leitt til erfiðleika í rekstrí, til dæmis
samstarfsvandamál innan dyra eða
slæma ímynd fyrirtækis á markaði. Um
það má líka eflaust deila hver ábyrgð
stjórnar sé í slíkum tilvikum. Árs-
reikningur og ársskýrsla eru hins vegar
opinber plögg sem stjórnaimönnum ber
skylda til þess að kynna sér vel. Það sama
gildir um milliuppgjör og rekstraryfirlit.
Stjórnarmenn sem ekki gera athuga-
semdir þegar þeir sjá hættumerki í þeim
gögnum sem þeim eru afhent eru að
bregðast trausti hluthafa.
1 Danmörku varð allþekkt fyrirtæki,
Nordisk fjer, gjaldþrota fyrir nokkrum
árum. I stjórn þess sátu menn sem kalla
mætti rjómann í dönsku viðskiptalífi.
Þegar gengið var að fyrirtækinu kom í
lj ós að það var eignalaust. Þeir vísu menn
sem í stjórn fyrirtækisins sátu, og nutu
góðra fríðinda að sögn blaða, höfðu ekki
lagt á sig neina vinnu til þess að sann-
reyna að reikningar félagsins væru réttir.
Lánardrottnar og hluthafar sátu uppi með
sárt ennið og sáu að tryggingin sem þeir
þóttust sjá í flekklausum og reyndum
stjórnarmönnum var einskis virði.
Það fylgir ekki þessari sögu hvað
stjórnendurnir reyndu að finna sér til af-
sökunar, en alloft vísa stjórnarmenn bæði
í það að þeir treysti forstjórum og endur-
skoðendum. Þannig vísar hver á annan.
Efni blaðsins
í forsíðugrein er fjallað urn það hver
ber ábyrgð þegar illa fer í rekstri. Hér á
landi virðast menn gefa því allt of lítinn
gaum aQfjölmargir aðilar eiga að grípa
í taumana áður en til áfalla kemur.
Kristín Halldórsdóttir skrifar um
hagfræði umhverfispólitíkur. Þessi grein
er sú fimmta í flokki greina sem
stjórnmálamenn úröllum flokkum skrifa
í Vísbendingu.
Á bakhlið er fjallað um það hvers
vegna verð breytist.
\___________________________________J