Vísbending - 26.07.1996, Blaðsíða 3

V
ISBENDING
Útlán Byggðastofnunar 1985-95
3000
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Heimild:ÁrsreikningurByggðstofnunar1995
Hvernig er nútíma
byggðastefna?
róun byggðar er eilt helsta aflið
er þrýstir á þjóðfélagsbreytingar
og mikil umskipti hafa orðið á
búsetu Islendinga. Alþingi hefur um
áraraðir mótað byggðastefnu sem hefur
það aðalmarkmið að halda uppi atvinnu
á landsbyggðinni og koma þannig í veg
fyrir fólksílutninga. Sjóðir hafa einkurn
verið notaðir í þeim tilgangi, þar sem fjár-
magni hefur verið haldið að fyrirtækjum
og þá í mörgum tilvikum til þess að forða
þeim frá gjaldþroti.Reynslan af slíkum
aðgerðum hefur ekki verið góð og í raun
tók forsætisráðherra af skarið 1992 og
lýsti því yfir að tími sértækra aðgerða
væri liðinn. Nú fjórum árum seinna er
forvitnilegt að vita hvemig byggðastefnan
er í framkvæmd, í hvað opinberir fjár-
rnunir fara sem ætlaðir eru til hennar. 1
því skyni skoðar Vísbending tvo útverði
byggðastefnunnarhérlendis;Framleiðni-
sjóð landbúnaðarins og Byggðastofnun.
Hvað er byggðastefna?
Fólksflutningum hefur stundum verið
líkt við að fólk kjósi með fótunum. Ef
ákv. hlutfall landsmanna kýs að búa í
Reykjavík er þá eitthvað athugavert við
þá niðurstöðu, frekar en það að ákv. hlut-
fall landsmanna kýs einhvern flokk í
kosningum. Það er ekkert sjálfgefið við
það að landsmönnum sé mismunað eftir
búsetu og sumir atvinnuvegir eigi rétt á
ríkisstyrkjum eftir því hvar þeir eru
stundaðir. Það táknarþóekkiaðbyggða-
stefna sé yfirhöfuð röng eða óhagkvæm.
Hin raunverulega byggðastefna er að
tryggja jafnræði þegnanna hvar sem þeir
búa. Þeir hafi aðgang að opinberri
þjónustu, t.d. heilsugæslu og menntakerfi
og eru samgöngur líklega veigamesti
þátturinn í því að halda uppi byggð. Það
eru hins vegar fá hagkvæmnisrök fyrir
því að hið opinbera stundi lánarekstur í
pólitískum tilgangi. Fái fyrirtæki ekki
lánafyrirgreiðslu hjá neinum öðrum en
rfldnu þá getur reksturinn varla verið á
vetur setjandi. Það þarf þó
ekki að tákna að hið opinbera
eigi ekki að hafa nein afskipti
af atvinnulífi. Margir hag-
fræðingar hallast að því að
ríkið eigi að styrkja
rannsókna og þróunarstarfs-
semi. Þjóðhagslegur ávinn-
ingurafslíkugeti veriðmikill.
Byggðasjóðir geta því átt
fullan rétt á sér ef þeir styðja
slíkar hugmyndir, en þá ættu
þeir ekki að fjármagna sjálfa
framkvæmdina.Efhugmyndinerarðbær,
þá ættu að vera lítil vandkvæði á að vísa
henni til venjulegra lánastofnana.
Byggðastofnun
Markmið Byggðastofnunar er að
stuðla að þjóðfélagslegri hagkvœmri
þróun byggðar í landinu, og í því skyni
veitir stofnunin lán, styrki og gerir
áætlanir. Til þessara verkefna hafði
stofnunin á síðasta ári 32 stöðugildi, en
fjármagnið til skiptanna hefur verið mis-
munandi, en stofnunin fær fjármagns-
tekjur af lánum og framlög úr ríkissjóði.
Umsvifin náðu hámarki 1988 þegar
lánaðir voru út rúmir 2,6 milljarðar, en í
tíð síðustu ríkisstjórnar dró mjög úrþeim,
auk þess sem stofnunin neyddist til þess
að afskrifa stórar fjárhæðir eða alls um
3,9 milljarða kr. frá 1990-95. Var svo
komið 1994 að stofnunin lánaði aðeins
um 600 milljónir út. Hins vegar jukust
útlánin á síðasta ári, og voru þá rúmur
milljarður. Stjórn Byggðastofnunar er
skipuð sjö mönnum sem Alþingi kýs og
eru þeirgjarnan starfandi alþingismenn.
Þessir sjömenningar taka ákvarðanir um
veitingu lána, styrkja og ábyrgða svo og
lánskjörog lántökur. Rekstrarkostnaður
var um 137 milljónir á síðasta ári og
lækkaði lítillega á rnilli ára. Eftirstöðvar
útlána Byggðastofnunar eru um 6
nrilljarðar og er mikill meirihluti (67%)
þeirra við útgerð. Vestfirðir er sá lands-
hluti sem skuldar mest, 1,6 milljarða eða
26% af heildarútlánum. Þess rná geta að
fyrrverandi stjórnarformaður Byggða-
stofnunar var Matthías Bjarnason (1987-
95). Núverandi fonnaður, Egill Jónsson,
hefur hins vegar lýst þeim vilja sínum að
stofnunin beiti sér
meira í landbúnaðar-
málum.
Byggðastofnun
l’ylgir þeim reglum við
afskriftirað efitahags-
reikningur gefi á
hverjum tíma sem
raunhœfasta mynd af
fjárhagsstöðunni.
Þannig að þegar
ákvörðun er tekin um
lánveitingu, ábyrgðir
eða hlutafjárkaup þá
skal metið hversu stór
hluti af peningunum inuni skila sér og
afskrifað sem því nernur. Þessar reglur
takmarka mjög svigrúm til að veita styrki
í formi lána og því voru t.d. 300 milljóna
víkjandi lán vegna sk. Vestfjarðaaðstoðar
færð að meginhluta á afskriftareikning
eða alls 147 milljónir. Starfsemin hefur
gengið meira inn áþá braut að veita beina
styrki, en í fyrra voru veittir styrkir að
fjárhæð 200 millj., en aðeins 74 millj.
árið á undan. A síðastaári voru 40 millj.
ætlaðir til smábáta á aflamarki og 70
millj. vegna samdráttar í sauðfjárrækt.
Þá lékk Byggðastofnun 500 tonn af þorsk-
kvóta til þess að deila á milli krókabáta
sem eru í byggðarlögum sem standa
höllum fæti og alls hlaut 51 bátur slíka
aðstoð á síðasta ári.
Framleiðnisjóður
Markmið Framleiðnisjóðs land-
búnaðarins er að veita fé til
atvinnuppbyggingar til sveita og verk-
efna er stuðla að aukinni framleiðni í
íslenskum landbúnaði. Til aðrækjaþetta
hlutverk fær sjóðurinn framlög frá ríkinu
auk kjarnfóðurgjalda, en skv. búvöru-
samningnumfrá 1991 varsjóðnumheitið
alls 1.200 milljónum kr. til þess að sinna
þessu hlutverki á árabilinu Í992-97. Við
sjóðinn starfar einn rnaður í fullu starfi,
og er hann jafnframt framkvæmdastjóri,
auk eins skrifstofumanns í hlutastarfi. I
stjórn sjóðsins eru 5 menn, formaður sem
landbúnaðarráðherra skipar, tveir menn
sem Bændasanrtökin tilnefna, og sitlhvor
maðurinn tilnefndur af forsætisráðuney ti
og Búnaðarbanka. A síðasta ári var
rekstrarkostnaður 16 milljónir. Starfs-
semi sjóðsins hefur verið fólgin í styrk-
veitingum fremur en lánveitingum og
segir í ársreikningi að áhrifa frá sjóðnum
hafi gcett víða. En viðfangsefnin hafa á
seinni árum gjarnan verið á sviði
rannsókna, þróunar og endurmenntunar
í landbúnaði, bæði hvað varðar
hefðbundnar búgreinar og nýjar, s.s.
ferðaþjónustu. En eitt helsta keppikeflið
hefur verið að fmna nýja tekjumöguleika
fyrir bændur. Á síðasta ári voru 280
milljónir til ráðstöfunar, en 413 milljónir
árið áður. Sjóðurinn á eitt ár eftir undir
núverandi skipulagi og óvissa rfldr um
hvert framhald verður á starfsemi hans.
Skipting eftirstöðva lána Byggðastofnunar
eftir landshlutum í árslok 1995
Ryljtwk Ryijtics Vstuiiil VstfmTir Nrt\ilatlV NixlrknlE AstirlaiJ SAilatl
Heimild: Ársreikningur Byggðastofnunar 1995
3