Vísbending - 10.10.1997, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
10. október 1997
40. tbl. 15. árg.
Breytingar á listunum: 100 stærstu
Tímaritið Frjáls verslun (FV) hefur
í þrjá og hálfan áratug birt listayfir
100 stærstu fyrirtækin á íslandi.
Listamir hafa verið birtir samfellt í tuttugu
og eitt ár en fyrsti listinn var birtur árið
1972. Nokkrar breytingar
hai'a verið gerðar á aðferða-
fræðinni þannig að listarnir
eru ekki að fullu samanburð-
arhæfir. Fyrstu árin réðst
stærðarröðun fyrirtækjanna af
starfsmannafjöldaenfrá 1978
hefur verið notast við veltu
fyrirtækjanna. Frarn til ársins
1992 var söluskattur, og síðar
virðisaukaskattur, talinn nteð
veltuenþávarþvíhætt. Sam-
anburður á listum ólíkra ára
getur gefið fróðlegar upplýs-
ingarum ýmismál, t.a.m. vöxt
og viðgang fyrirtækja, þróun
ýmissa hagstærða og brottfall
og/eða nýl iðun í þessum hópi.
Hér er að mestu miðað við
samanburð á listunum fyrir árin 1986 og
1996. Einnig var aðeins litið á listann frá
1976 en fyrirtækjum á þeint lista er raðað
eftir starfsmannafjölda.
Þróun veltu „100 stærstu“
Vert er að geta þess að allur saman-
burður á Iistum getur verið erfiður
því að aðferðirnar eru mismunandi. My nd
I sýnirþróun veltu lOOstærstufyrirtækj-
anna 1986 - 1996 og til samanburðar eru
veltutölur samkvæmt atvinnuvegaskýrsl-
um Þjóðhagsstofnunar en þær ná allt til
ársins 1994. Veltutölurnareruframreikn-
aðar til meðalverðlags ársins 1996 til að
samanburður sé marktækur. Athyglisverl
er að ekki er samræmi milli breytinga á
veltu samkvæmt mælikvarðaFV ogÞjóð-
hagsstofnunar.
Aðferðirnar við gerð lista FV hafabreyst
í tímanna rás, m.a. var Afengis- og tó-
baksverslun ríkisins tekin af listanum
fyrir árið 1996 en hafði til þess tíma skipað
sér rneðal þeirra efstu. Astæðan fyrir
þessu erþað mat ritstjóra FV aðfyrirtækið
sé hreint skattheimtufyrirtæki og eigi því
ekki að vera á listanum. Einnig voru ntörg
útflutningsfyrirtæki tekin af lista vegna
þess hve ógreinileg skil eru milli raunveru-
legrar veltu og umboðssölu. Einnig þarf
að leiðrétta elstu listana þar sem veltutölur
innihéldu einnig söluskatt/virðisaukaskatt.
Það að tekin eru 100 stærstu fyrirtækin
hverju sinni þarf ekki að draga úr gildi
listans því að með því fæst sky ndimy nd af
ástandi hvers árs. Hin leiðin væri sú að
bera saman þróun allra fy rirtækj a sem hafa
verið álistanum öll árin en hún hefur galla,
þann helstan að gengi fyrirtækis kann að
hafa fallið verulega.
Tafla 1. Vöxtur veltu nokkurra fyrirtækja 1986 -1996
I Fyrirtæki Raun- Árl.
aukning vöxtur
Fríhöfnin 216% 7,99%
Póstur 0£ sími 203% 7,36% I
Útgerðarfél. Akureyr. hf. 201% 7,25%
Hagkaup 193% 6,80% I
Tryggingamiðstöðin hf. 180% 6.05%
Hekla hf. 178% 5,95% l
Hraðfrystihús Eskifj. hf. 164% 5,05%
Síldarvinnslan hf. 157% 4,64% |
Húsasmiðjan hf. 153% 4,37%
Hl'. Eimskioafélag lslands 150% 4.14% |
Byggingarversl. Kópav. 149% 4,07%
Olíuverslun Islands hf 147% 3.91% |
Flugleiðir hf. 144% 3,69%
Islenska iárnblendifélagið 140% 3,41% 1
Vífilfell hf. 135% 3,06%
Veltuaukning fyrirtækja
s
Atöflu 1 másjálistayfirþaufyrirtæki
sem náðu mestri veltuaukningu frá
árinu 1986 til ársins 1996. Fríhöfnin á
Keflavíkurnugvelli náði mestri
aukningu samkvæmt þessu en
árlegur vöxtur (uppsafnaður)
var 8% og er þar unt raunaukn-
ingu að ræða. Af fyrirtækjunum
49 sem voru á báðum listunum
eru 13 sent ekki juku við veltu
en það jafngildir 26,5%. Sami
fjöldi náði meira en 4% raun-
vexli veltu. Ekki erfullvíst að
um nákvæmar tölur sé að ræða
því að í listanum 1986 er talin
velta nteð söluskatti en reynt
var að leiðrétta veltutölur fyrir
þessu eftirmætti. Ef litiðerenn
lengra til baka, til ársins 1976,
þá kentur í ljós að af 50 stærstu
fyrirtækjum þess tíma voru 24
enn á lista tuttugu árum síðar.
Brottfall/nýliðun
Ef borinn er saman listi yfir 100 stærstu
fyrirtækin 1986og 1996kemurí ljós
að 12 fyrirtæki sent voru á listanum 1986
hafa lagt upp laupana. Þrettán fyrirtæki
hafa sameinast öðrunt eða runnið sarnan
undir nýju nafni (aðallega sameiningar
banka og tiy ggingafélaga) og 25 fyrirtæki
hafa kontið inn á listann 1996 miðað við
listann 1986. Fjörutíuogníufyrirtæki koma
því fyrir á báðunt listunum (ATVR var
tekið af listanum 1996). Þessar niðurstöð-
ur eru nokkuð sambærilegar við niður-
stöður Höskuldar Frímannssonar sem
birtar voru íFV í 3. tbl. 1995. Höskuldur
ályktaðiútfráþessumtölumaðlíftímifyrir-
lækis sé 40 ár, sem þýðir að 50% líkur eru
á að fyrirtæki verði lagt niður á starfstíma
eiganda þess. Meðal þeirra fyrirtækja sem
voru á listanum 1986 en eru horfin á braut
eru: Samband íslenskra samvinnufélaga,
sent varefst á listanum 1986, Mikligarður
hf., Alafoss hf., Bílaborg hf., Amai'flug
hf„ Veltir hf. og KRON/
Heimildir: Frjáls verslun, 100stærstu 1976-1996.
Frjáls verslun 3. tbl. 1995,
Þjóðhagsstofnun, Atvinnuvegaskýrslur 1986 -1994.
Mynd 1. Heildarvelta „100 stærstu" 1986-1996
og velta samkvæmt atvinnuvegaskýrslum
800000
600000
400000
200000
0
1986
Velta skv. atvinnuvegaskýrslum
1988 1990 1992 1994 1996
Frjálsverslungefurárlega ÞórðurFriðjónssonbendir ^ Taívan hefur verið talið í a Lífeyrisskuldbindinga/
I út lista yfir stærstu fyrir- t áaðDánirstefnaaðþvíað -Z hópiefnahagsundravegna /| ríkisstofnana og sveitar-
X tæki landsins,þessirlistar greiða erlendar skuldir að mikilla uniskipta í fram- i" félaga geta nurnið háum
eru oft fróðlegir. fullu fyrir árið 2005. leiðslu og útflutningi. fjárhæðum.