Vísbending - 01.10.1999, Blaðsíða 2

ISBENDING
Innherjaviðskipti
Mánudaginn 27. september var
lokað fyrir viðskipti með
hlutabréf íslenskra sjávar-
afurða og Sölusambands íslenskra fisk-
framleiðenda á Verðbréfaþingi íslands.
Ástæðan var að orðrómur var á kreiki
um að fyrirtækin hygðust sameinast.
Verulegurkippurkom í viðskipti með
hlutabréf í Islenskum sjávarafurðum
fimmtudaginn 23. september, verslað
var fyrir 15 milljónir króna og hækkuðu
bréfin um 9,5%. Daginn eftir var verslað
fyrir 21 milljón króna og hækkuðu bréfin
ÍÍSum 12,7%.
Eðlileghækkun?
útvarpsþættinum „1 vikulokin" á Rás
I var einn af þekktari verðbréfa-
miðlurum landsins spurður um þessar
breytingar á gengi IS en þá hafði verið
gefið í skyn að hér væri um innherja-
viðskipti að ræða. Hann taldi að ekki
væri um innherjaviðskipti að ræða og
sagði að þetta væru viðbrögð markaðar-
ins við góðu milliuppgjöri og góðri
stjórnun nýs forstjóra 1S.
Þaðerréttað milliuppgjörið vargott
en það verður þó að teljast nokkuð
skrýtin útskýring í ljósi þess að milli-
uppgjör ÍS var birt 30. ágúst síðastliðinn.
Hinn skilvirki markaður verður þá að
teljast frekar svifaseinn ef hann bregst
ekki við milliuppgjörinu fyrr en næstum
mánuði síðar. Enda má sjá að hlutabréfa-
verðið hafði farið lækkandi allan
septembermánuð þangað til fimmtu-
daginn 23. september.
Þar með er líklegra að nýjar fréttir
hafi gert það að verkum að fjárfestar
keyptu og verð hækkaði. Engar
opinberar upplýsingar voru þó fyrir
hendi.
✓
Olögleg viðskipti
Innherjaviðskipti eru skilgreind sem
viðskipti þar sem innherjar, þ.e. starfs-
menn fyrirtækis eða aðstoðarmenn
(sérfræðingar eins og lögfræðingar,
endurskoðendur o.s.frv.), nýta sér
upplýsingar um áform eða stöðu
fyrirtækis sem ekki eru öðrum kunnar,
þ.e. aðrir en innherjar hafa ekki sömu
upplýsingar, til þess að hagnast eða
gefa öðrum möguleika á að hagnast.
í Bandaríkjunum voru innherja-
viðskipti að vissu leyti lögleg alveg fram
til 1930. Verðbréfahrunið árið 1929
brevtii því og árið 1934 færðist meiri
harka í löggjöfina með tilkomu
„Securities Exchange Act“. Með þeirri
löggjöf var gert mögulegt að sækja til
saka þann sem selur eða kaupir verðbréf
vegna óopinberra upplýsinga, þann
sem veitir slíkar upplýsingar og þann
sem stjórnar þeim sem kaupir eða selur
verðbréf vegna óopinberra upplýsinga.
Ákvæðið gefur möguleika á að að sekta
þann sem brýtur lögin um fjárhæð sem
nemur allt að þrefaldri þeirri upphæð
sem brotaaðili hlýtur í hagnað af
viðskiptunum.
I lögum nr. 13 um verðbréfaviðskipti
frá 1996 fjallar fjórði kaflinn um meðferð
trúnaðarupplýsinga. Þar segir að
innherja sé óheimilt að: „1. nýta sér
upplýsingarnar, beint eða óbeint, til
öflunar eða ráðstöfunar verðbréfanna
sjálfum sér eða öðrum til hagsbóta, 2.
láta þriðj a aðila upplýsingarnar í té, nema
það sé gert í eðlilegu sambandi við starf,
stöðu eða skyldur þess sem upplýs-
ingarnar veitir, 3. ráðleggja þriðja aðila
á grundvelli upplýsinganna að afla
verðbréfa eða ráðstafa þeim eða hvetja
að öðru leyti til viðskipta með
verðbréfin.“
✓
Oopinberar upplýsingar
Til eru mörg dæmi um að óopinberar
upplýsingar séu líklegasta ástæða
verðbréfaviðskipta. Þekktasta dæmið
um innherjaviðskipti eru sennilega kaup
Charles F. Fogarty á hlutabréfum í Texas
GulfSulphuráárunum 1963 til 1964 þar
sem hann var stjórnandi. Hann nýtti sér
upplýsingar um uppgötvanir fyrirtækis-
ins á nýrri auðlind sem ekki hafði verið
kunngerð markaðinum og keypti
hlutabréf sem skilaði honum verulegri
ávöxtun þegar loks var greint frá því að
fyrirtækið hefði fundið þessa auðlind.
Annað dæmi er af Ivan F. Boesky
sem var einn mest áberandi verðbréfa-
braskari undir lok áttunda áratugarins
og í byrjun þess níunda. Ein leiðin sem
vinsæí var til að hagnast á þessum árum
var að kaupa verðbréf í fyrirtækjum sem
líklegt var að myndu verða yfirtekin,
enda hækkar verð yfirleitt í yfirtökum.
Þetta var þó hættulegur leikur og þegar
yfirtaka Gulf Oil á Cities Services gekk
ekki upp árið 1982 tapaði Boesky rúmum
24 milljónum Bandaríkjadala. I kjölfarið
virðist Boesky hafa ákveðið að
baktryggja sig betur en áður og byggði
hann upp leynilegt upplýsinganet með
starfsmönnum fjárfestingarbanka. Það
tryggði honum 80% arðsemi árlega. Árið
1986 féll þó spilaborgin þegar komst
upp um uppljóstranimar og Boesky og
félagar vom dæmdir fyrir fjársvik.
I rannsókn sem Business Week stóð
fyrirárið 1985komframaðum75% allra
yfirtökutilboða virtust koma fram í
hækkun hlutabréfaverðs áður en
upplýsingar urðu opinberar, sem að mati
Business Week var sönnun fyrir því að
einhver hefði nýtt sér ópinberar
upplýsingar.
Spilling eða skilvirkni
Nú er það svo að það eru ekki allir
sammála því að innherjaviðskipti
séu slæm. Margir hagfræðingar, eins
og t.d. David D. Haddock sem er þekktur
bandarískur hagfræðingur, halda því
fram að innherjaviðskipti hjálpi til við
að gera upplýsingar almennar og að
hlutabréfaverð ætti að endurspegla allar
upplýsingar um fyrirtæki, hvort sem þær
eru opinberar eða óopinberar. Þar með
yrði hlutabréfamarkaðurinn skilvirkari.
Mótrökin eru hins vegar aðallega
þrenns konar. I fyrsta lagi verður
markaðurinn ósanngjarn, jafnvel
óheiðarlegur, þar sem innherjar og vinir
þeirra hafa betri upplýsingar en aðrir. I
öðru lagi eru innherjar að bregðast
trúnaði viðskiptavina sinna (t.d. ef
innherjinn er lögfræðingur fyrirtækis
(Framhald á síðu 4)
Mynd 1. Gengi hlutabréfa í íslenskum sjávarafurðum frá byrjun
maí til loka septembers 1999.
2