Vísbending - 26.05.2000, Blaðsíða 4

(Framhald af síðu 3)
réttindamál blökkumanna. Hann hefur
beitt sér gegn skaðvænum sérhags-
munahópum eins og til dæmis tóbaks-
framleiðendum og byssuvinafélaginu
(National Rifles Association). Hann á
heima í A-flokki, eins og A1 Gore vara-
forseti og væntanlegur forsetafram-
bjóðandi demókrata næsta haust - og
einnig Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands. Blair á einmitt mikinn þátt í
þvf að hafa flutt brezka Verkamanna-
flokkinn úr C-flokki í A-flokk með þ ví að
hefja hagkvæmni í öndvegi í stefnu
flokksins án þess þó að ganga á rétt-
lætiskjarnann í jafnaðarstefnunni, sem
flokkurinn hefur fylgt frá upphafi. Undir
forustu Blairs hefur Verkamannaflokk-
urinn til dæmis ekki skirrzt við að heimila
skólagjöld í brezkum háskólum til að
efla þá til frekari dáða. Háskólar geta því
aðeins rækt hlutverk sitt - þar á meðal
jöfnun aðstöðumunar - til fullnustu, að
þeir hafi nægt fé til ráðstöfunar. Ef ríkis-
valdiðtreystirsérekki til að sjáháskólum
fyrir nægu rekstrarfé, þá verður það að
leyfa þeim að afla aukafjár á eigin spýtur,
til daemis með skólagjöldum.
íhaldsflokkurinn brezki er í B-flokki.
Undir forustu Thatchers forsætis-
ráðherra réðst ríkisstjórn íhaldsmanna
í róttækar umbætur í efnahagsmálum
eftir 1979. Árin á undan hafði efnahag
Bretlands hnignað smám saman, og
íhaldsmenn skelltu skuldinni að nokkru
leyti á verklýðsfélögin og valdbeitingu
þeirra í kjarasamningum. Ríkisstjórn
Thatchers einsetti sér því að setja verk-
lýðsfélögunum stólinn fyrir dyrnar,
draga úr verðbólgu og selja ríkisfyrir-
tæki. Thatcher hafði engar umtalsverðar
áhyggjur af áhrifum þessara aðgerða á
jöfnuð, þótt ýmislegt virtist benda til
þess, að ójöfnuður hefði ágerzt, enda
kom það á daginn. Minni verðbólga
kemur þeim bezt, sem minnst mega sín,
hefði hún að vísu getað sagt, með réttu,
en hún skeytti ekki sérstaklega um þann
þátt málsins. Með líku lagi má skipa
Reagan Bandaríkjaforseta í B-flokk, og
einnig Bush eftirmanni hans.
Norrænum og frönskum jafnaðar-
mönnum virðist yfirleitt mega skipa í C-
l'lokk. Þeirleggjahöfuðáherzlu áréttlæti,
jafnvel þótt það kunni að einhverju leyti
að bitna á hagkvæmni. Þeir aðhyllast að
sönnu markaðsbúskap á flestum svið-
um og hafa gert það í næstum hálfa öld,
en þeir halda samt áfram að tortryggja
markaðslausnir til dæmis í menntamálum
og heilbrigðismálum, af því að þeir óttast
aukinn ójöfnuð af þeim völdum. Hér
skilur á milli brezkra jafnaðarmanna
undir forustu Blairs og norrænna og
franskra jafnaðarmanna, en þýzkir jafn-
aðarmenn virðast enn eiga eftir að gera
það upp við sig, hvorn flokkinn þeir
vilja fylla. Nú, þegar jafnaðarmenn hafa
nýlega tekið aftur við landstjórninni í
Þýzkalandi eftir 16 ára hlé, má telja lík-
legt, að þeir taki af skarið innan skamms.
Brezkir jafnaðarmenn fordæma sam-
eiginlega landbúnaðarstefnu Evrópu-
sambandsins, af því að hún er óhag-
kvæm og einnig óréttlát, franskir ekki.
Það segir sitt.
Þingflokki repúblikana í Banda-
ríkjunum, eins og hann er nú innréttaður,
virðist mega raða í D-flokk. Það er af,
sem áður var: þar í flokki berjast menn
nú margir hverjir gegn frjálsum við-
skiptum innan lands og út á við og ganga
ótrauðir erinda sérhagsmunahópa bæði
leynt og ljóst, þar á meðal eru tóbaks-
bændur og byssuvinir - án þess að
blikna. Evrópskir bændaflokkar eiga
einnig heima í D-flokki, og einnig rúss-
neskir kommúnistar og þjóðemissinnar,
og hvergi annars staðar. Þennan lista
mætti hafa miklu lengri. Þessir flokkar
eiga það yfirleitt sameiginlegt, þótt þeir
séu að sönnu ólíkir að ýmsu öðru leyti,
að þeir gæta þröngra sérhagsmuna þvert
á almannahag og kæra sig því í reyndinni
kollótta um hagkvæmni og réttlæti nema
þá handa fáum útvöldum.
Orð eru til alls fyrst
Um þessa flokkun þarf að sönnu að
hafa ýmsa fyrirvara, til dæmis þann,
að stjómmálaflokkar, einkum stórir
flokkar, hýsa yfirleitt margvísleg sjónar-
mið. Einstakir menn í einum og sama
flokki geta því lent í ólíkum hólfum í
töflunni. Stefnuskrá flokksins er iðulega
svo loðin, að ólíkir flokksmenn geta
skipað flokki sínum í ólík hólf eftir því,
hvernig þeir kjósa að túlka stefnu-
lýsinguna.
Af þessu má þó helzt ekki álykta
sem svo, að kjósendur eigi að dæma
flokka og menn af athöfn þeirra ein-
göngu, ekki orðum. Nei, málið er aðeins
flóknara en svo. Eigum við að lasta
Hannes Hafstein fyrir það, að hann lét
rangláta kosningalöggjöf viðgangast á
heimastjórnarárunum? Ekki finnst mér
það. Við eigum heldur að lofa hann fyrir
að hafa þó að minnsta kosti kveðið upp
úr um hætturnar, sem fylgja miklu mis-
vægi atkvæðisréttar eftir búsetu. Kjami
málsins er sá, að stjórnmálaþróun lands
ræðst af ýmsu öðru en ásetningi ein-
stakra landstjórnenda. Hannes Hafstein
réð þessu ekki einn, en hann þagði samt
ekki. Orðin voru mikilvægari en athöfn-
in. Stjómmálaforusta Jóns Sigurðsson-
ar fólst ekki heldur í því, sem hann gerði,
enda var það í rauninni ekki mikið, ástand
landsins bauð ekki upp á það - heldur
í því, semhann sagði. Það skipti sköpum.
Ein spurning að lokum: voru Jón
Sigurðsson og Hannes Hafstein hægri
menn eða vinstri menn? Spurningin er
auðvitað út í hött. Hins vegar virðist
mega skipa þeim vafningalaust í A-flokk
í töflunni að ol'an, því að þeir börðust
báðir fyrir hagkvæmni og réttlæti, hvor
með sínu lagi, einkum Jón forseti.
ISBENDING
Aðrir sálmar
\____________________________________y
í ! |
Eins dauði er annars líf
mmæli biskups um bágan hag fólks
hafa vakið mikla athygli. Hér í
þessum dálkum hefur áður verið vakin
athygli á því að ákveðnir aðilar virðast
þrífast á eymdinni og því að sannfæra
allt og alla um hve mikil hún sé. Biskup
fer leið sem margir hafa gripið til í ljósi
þess að sýna fram á það með tölum, að
hagur þeirra sem lægst hafa launin hefur
batnað á undanförnum árum. Hann gríp-
ur til þess ráðs að segja að bilið hafi
aukist milli manna. Þessi tegund hag-
fræði byggir á því að ekki skipti mestu
hve mikið maður ber sjálfur úr býtum
heldur hitt að aðrir fái ekki miklu meira.
Á þessu byggir heimspeki jafnaðar-
stefnunnar, sem reynd hefur verið með
víða um heim með árangri sem þeir þekkja
sem kynna sér samtímasögu. Það er
áhyggjuefni að biskup, sem vissulega
á að hugsa um hag smælingja, skuli ekki
gera sér grein fyrir því að þeirra hagur
versnar ekkert þó að öðrum líði vel. En
þar kemur einmitt að öðrum þætti í um-
mælum biskups um að enginn græði
nema annar tapi. Hér hlýtur að vera
misskilningur biskups á ferðinni því að
hann getur ekki séð sér neinn hag í því
að fara með fleipur. Sjálfskipaðir máls-
varar „smælingjanna" verða að gera sér
grein fyrir því að það er óheppilegt að
færa umræðu um kjör þeirra á villigötur.
Milli heimsstyrjalda kom fram á
sjónarsviðið ný fræðigrein, leikjafræði.
Þar er ein helsta forsenda í fræðunum
sú, að sérhver átök væri hægt að skil-
greina sem keppni tveggja skynsamra
einstaklinga og að summan af ágóða
þeirra væri ávallt núll. Biskup virðist
hallast að því að þetta líkan lýsi vel
hagkerfinu hér á landi. Svo er þó alls
ekki, sem auðveldlega sést af því að
margir einstaklingar geta unnið saman
að verkefnum sem bæta hag allra, til
dæmis með því að bæta heilbrigðiskerfið
þannig að unninn sé bugur á ákveðnum
sjúkdómum. Það vernar engum öðrum
þess vegna. Með sama hætti geta allir
tapað, til dæmis í náttúruhamförum sem
eyða byggð og lífi. Við þær verður engin
önnur byggð eða annað líf til annars
staðar. Ummæli biskups benda til þess
að það sé mikilvægt að efla hagfræði-
og sögukennslu við guðfræðideildina.
V____________________
/Ritstjórn: Eyþór ivar Jónsson ritstjóri
ábyrgðarmaður, Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavík.
Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvísindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4