Vísbending - 29.09.2000, Blaðsíða 3

ISBENDING
Atvinnuleysi, laun og verkföll
Þorvaldur Gylfason
prófessor
Mikið og þrálátt atvinnuleysi
hefur einkennt efnahagsþró-
un Evrópusambandsland-
anna síðan um 1980. Atvinnuleysið í
Evrópu stafar þó ekki af því, að Evrópu-
sambandinu hafl verið mislagðar hendur
í efnahags- og atvinnumálum, þvi að
atvinnumál eru ekki í sameiginlegum
verkahring Sambandsins. Vandinn er
sá, að einstökum aðildarþjóðum, eink-
um Frökkum, Þjóðverjum og ítölum,
hefur mistekizt á eigin spýtur að gera
vinnumarkaðinn á hverjum stað svo úr
garði, að allir hafi næg verk að vinna.
Vandinn er staðbundinn.
Osveigjanleiki
Þetta mikla atvinnuleysi má líklega að
mestu leyti rekja til ósveigjanleika
og miðstýringar á vinnumarkaði víðast
hvar á meginlandinu í andstöðumerk-
ingu við sveigjanlegan og dreifðan
vinnumarkað í Bandaríkjunum, þar sem
atvinnuleysi er miklu minna en í Evrópu
og fer minnkandi (mynd 1).
Við þetta bætist mikið aðhald í pen-
ingamálum Evrópusambandsríkjanna,
en það hefur dregið úr eftirspum eftir
vinnuafli. Þó hefúr rofað til í einstökum
aðildarlöndum Sambandsins, eins og
til dæmis í Danmörku, Bretlandi, Finn-
landi, Hollandi og Svíþjóð, þar sem
atvinnuleysi hefur minnkað til muna
undanfarin ár. I Finnlandi virðist mega
rekja minna atvinnuleysi að nokkru leyti
beinlínis til inngöngu Finnlands í
Evrópusambandið í ársbyrjun 1995, því
að eftir það hríðlækkaði matarverð í
Finnlandi, svo að kaupmáttur heimilanna
jókst og aukin eftirspum eftir vinnuafli
Mynd 1. Atvinnuleysi 1970-1999
(% af mannafla)
^ ^ ^ ^ ^ ^ é
4?

V V

fylgdi í kjölfarið. Samaáviðum Svíþjóð,
en í minni niæli, þar eð landbúnaðar-
stefna Svía var ekki eins óhagkvæm og
landbúnaðarstefna Finna fyrir inngöng-
una. Hátæknibyltingin hefur einnig
stuðlað að minnkandi atvinnuleysi
meðal annars vegna þess, að hátækni-
fýrirtækin, sem eru helzti vaxtarbroddur
efnahagslífsins i Finnlandi og Svíþjóð,
hafa yfirleitt sveigjanlegra vinnuafl í
þjónustu sinni en gengur og gerist
annars staðar á vinnumarkaði.
Mynd 1 sýnir einnig atvinnuleysið
í Japan og hér heima ti 1 samanburðar við
Evrópusambandið og Bandaríkin. Jap-
anar búa við sveigjanlegan vinnu-
ntarkað og að sama skapi sveigjanlegt
fyrirkomulag launagreiðslna, svo að
atvinnuleysi hefur haldizt lítið í landinu,
en það hefur að vísu aukizt verulega
síðustu ár vegna þess, hversu hagvöxt-
ur hefur hægt á sér. Telja má víst, að
atvinnuleysið þar eystra minnki aftur,
þegar hagkerfið réttir úr kútnum.
Atvinnuleysi hefur allajafna verió mjög
lítið á Islandi, en það jókst þó verulega
á fyrri helmingi 10. áratugsins, þegar
hægði á hagvexti um skeið. Atvinnu-
leysið hefur síðan minnkað aftur niður
Mvnii 2. Raunlaun og atvinna i Evrópu og Ameríku
1970-1999 (1970=100)
Evrópusambandið
Bandaríkin
í 2% af mannafla og er nú minna en
jafnvel í Japan, að ekki sé minnzt á
Evrópusambandið. Lítið atvinnuleysi
hér heima má þakka mikilli uppsveiflu í
efnahagslífinu og heimsbúskapnum
undangengin ár og einnig hinu, að
íslenzkur vinnumarkaður er að ýmsu
leyti sveigjanlegri en gengur og gerist
í nálægum löndum. Þó vantar talsvert
enn á sveigjanleikann, enda er vinnu-
markaðsskipulagið að miklu leyti óbreytt
enn frá fyrri tíð og gafst þá ekki vel.
Einn galli miðstýringar á vinnumark-
aði lýsir sér í því, að launahlutföll ólíkra
starfsstétta lúta vilja verklýðssamtaka
og vinnuveitenda án fulls tillits til
framboðs og eftirspurnar. Setjum svo,
að stjórnvöld ákvæðu að hefja nýja
sókn í menntamálum til að korna til móts
við óskir foreldra og nemenda um betri
skóla. Til þess þyrfti trúlega að hækka
laun kennara verulega og leitajafnframt
leiða til að tengja laun þeirra við afköst,
svo sem gert hefur verið með góðum
árangri í Háskóla íslands. Þetta gæti þó
strandað á samtökum annarra launþega,
því að forustumenn þeirra hafa sagt, að
umbjóðendur þeirra myndu eiga heimt-
ingu á sams konar kj arabótum og kennar-
ar telja sig þurfatil aðkoma skólamálum
í eðlilegt horf. Miðstýring á vinnumark-
aði stendur þannig í vegi fyrir nauðsyn-
legum umbótum í menntamálum og
hamlar hagvexti með því móti til langs
tíma litið. A frjálsum vinnuntarkaði
myndi aukin eftirspurn eftir góðum
kennurum einfaldlega hækka laun þeirra
ntiðað við aðra starfshópa og styrkja
skólana með því móti án þess að kalla á
almenna kauphækkun og aukna verð-
bólgu.
r
Olík þróun
Vinstri helmingurinn á mynd 2 sýnir,
hversu raunverulegur launakostn-
(Framhald á síðu 4)
3