Vísbending - 29.09.2000, Blaðsíða 4

ISBENDING
Myncl 3. Vinnutap vegna verkfalla
1982-1999
Aðrir sálmar
100 200 300 400 500
Meðalfjöldi vinnudaga á ári á 1000 starfsmenn
700
(Framhald af síðu 3)
aður hefur hækkað í Évrópu síðan 1970
og hversu störfum hefur fjölgað. Verk-
lýðsfélög eru yfirleitt öflug í Evrópu, og
þau hafa neytt afls síns til að knýja fram
myndarlega kaupmáttaraukningu, eins
og efri ferillinn sýnir, enda er það
höfuðmarkmið þeirra að hækka laun.
Vinnuveitendur geta einnig séð sér hag
í að greiða há laun til að halda í góðan
starfskraft, hvað sem starfsemi verk-
lýðsfélagalíður.En skuggahliðinámikilli
kaupmáttaraukningu, sem á sér ekki
stoð í aukinni framleiðni, er þessi:
atvinna staðnar, ef kauphækkunin reyn-
ir um of á greiðslugetu fyrirtækjanna.
Þessi varð raunin i Evrópu: atvinna stóð
í stað eða því sem næst frá 1970 fram yfir
miðjan níunda áratuginn, eins og neðri
ferillinn á mynd 2 sýnir. Þegar hægði á
hækkun kaups, byrjaði atvinna loksins
að aukast. A1 It tímabi I ið 1970-1999j ókst
kaupmáttur launa um rösk 60%, en
atvinna jókst aðeins um 14%.
I Bandaríkjunum varð þróunin
önnur, eins og hægri helmingurinn á
mynd 2 sýnir. Þar hækkuðu laun tiltölu-
lega hægt, enda ráðast laun að mestu
leyti á frjálsum markaði þar vestra án
afskipta öflugra hagsmunasamtaka, svo
að kaupmáttur launa jókst um innan við
30% frá 1970 til 1999. Ekki getur það
taliztmikil aukning. Þettaörvaði fyrirtæki
á hinn bóginn til að ráða fleira fólk í
vinnu, svo að atvinnajókst um 70%yfir
tímabilið. Þarna höfum við líkast til
vænan hluta skýringarinnar á þvf, hvers
vegna atvinnuleysi er næstum ekkert í
Bandaríkjunum,enmikið—alltofmikið!
— í Evrópu.
Verkföll og vinnutap
Vinnumarkaður ýmissa OECD-ríkja
hefur tekið stakkaskiptum undan-
gengin ár. Bretland reið á vaðið eftir
1979, þegar ríkisstjórn Margrétar
Thatcher réðst gegn trénuðu vinnu-
markaðsskipulagi og lagði með því móti
grunninn að þeim aukna sveigjanleika,
sem hefur ásamt öðru dregið mjög úr
atvinnuleysi á Bretlandseyjum og eflt
hagvöxt. Nýja-Sjáland og Astralía
fýlgdu á eftir og stokkuðu hressilega
upp á vinnumarkaði þar suður frá,
einkum Nýja-Sjáland. Frakkland hefur á
hinn bóginn engu breytt enn á þessum
vettvangi, að heitið geti, svo að mikið
atvinnuleysi hefur náð að festa rætur í
landinu. Norðurlöndin, þar á meðal
ísland, hafa þokazt í rétta átt, en hægt.
íslenzkur vinnumarkaður er að sumu
leyti sveigjanlegri en vinnumarkaður
annars staðar á Norðurlöndum. Vinnu-
afl er til að mynda hreyfanlegra á milli
landshluta hér en þar, meðal annars
vegna þess, að velferðarkerfið hér er
ekki eins örlátt, svo að menn missa þá
minna úr aski sínum heima fyrir, ef þeir
flytja sig um set. I Noregi og Svíþjóð
þurfa menn stundum að fórna ýmsum
áunnum réttindum (t.d. dagheimilis-
plássi fyrir börn), ef þeir flytja af einum
stað á annan, og lenda þá aftast í
biðröðinni á nýjum stað.
Vinnumarkaðurinn er ósveigjan-
legri að sumu öðru leyti hér heima en
annars staðar um Norðurlönd. Hér er til
dæmis minni vinnufriður en þar. Skoðum
það. Mynd 3 sýnir, að hér hafa tapazt
hlutfallslega miklu fleiri vinnudagar en
víða annars staðar samkvæmt nýjum
upplýsingum OECD. Vinnutap af þessu
tagi virðistyfirleitt að öðru jöfnu líklegra
á miðstýrðum og þar af leiðandi stirðum
vinnumarkaði, eins og til dæmis í Kanada
og Finnlaiidi, en á frjálsum, lausum og
liðugum vinnumarkaði, eins og til dæmis
í Bandaríkjunum, þar sem yfirleitt er
samið um kaup og kjör í hverju fyrirtæki
fyrir sig án íhlutunar verklýðsfélaga eða
samtaka vinnuveitenda. Þetta er þó alls
ekki einhlítt, því að Norðmenn og Svíar
hafa tapað tiltölulega fáum vinnudögum
vegna verkfalla þrátt fyrir umtalsverðan
ósveigjanleika á vinnumarkaði þar í
landi. 1 Japan, Austurríki og Þýzkalandi
(ekki sýnt á myndinni) var vinnutap af
völdum verkfalla á hinn bóginn nánast
ekki neitt á sama tíma.
Seinnihálfleikur
r
Inýrri kvikmynd Clints Eastwoods
Space Cowboys kveður við nokkuð
nýjan tón í togstreitu æsku og elli frá
glamúrborginni Hollywood. Ellin er
borin með virðingu í stað þess að gert
er út á æskudýrkun „baby boom“- kyn-
slóðarinnar, þar sem enginn er árinu
eldri en þrítugur. Togstreita vegna
aldurs hefur sennilega aldrei verið meiri
í vestrænum þjóðfélögum en undanfarin
ár. Þeim semteljasttil eldri borgarafjölgar
óðum.Hérálandieruum 1 l%afþjóðinni
í þessum flokki, eða 32 þúsund manns,
en áætlað er að þeir verði um 18% að
tuttugu árum liðnurn. Engu að síður þá
vilja sífellt færri telja sig til þessa hóps,
sífellt fleiri vilja veraungir um allan aldur.
A hinn bóginn er kerfisbundið reynt að
ýta eldra fólki út úr atvinnulífinu og
tryggingasérfræðingar líta á það sem
þjóðhagslega byrði. Reyndar er sá aldur
sem notaður er sem viðmið eins konar
,,úrcldingar“ á vinnumarkaði alltaf að
lækka. Aður fyrr fengu stjórnendur t.d.
eilífðarráðningu en ólíklegt er að
stjórnandi sem er ráðinn í dag verði við
stýrið að tíu árum liðnum. Og 45 ára
gamall stjórnandi gerir sér grein fyrir að
hann hefur náð hápunkti ferils síns enda
hefur hann þá verið að vinna við það
sama í tuttugu ár.
Ein afléiðingin mun verða sú að fólk
mun setjast í helgan stein mun fyrr en
áður. Um leið verður framleiðsla og
ábyrgð á lífskjörum þjóðar á færri hönd-
um. Það eru þó ekki allir sem geta eða
vilja láta af störfum. Lausnin er hins
vegarekki fólgin í því að sitjasem fastast
í þeim stólum sem setið hefur verið í
áratugum saman þar sem hætt er við að
fólk setjist í helgan stein í vinnunni.
Eilífðarráðning heyrir sögunni til og í
fyrsta sinn er reyndar líklegra að starfs-
maður lifí fyrirtækið en fyrirtækið starfs-
manninn. Lausnin er tengd símenntun.
Fólk verður að miða líf sitt við að það
komi til með að gegna fleiri störfum en
nú er á ævinni, það verður að búa sig
undirnýjan starfsferil ámeðan þaðnýtur
ávaxtanna af þeim fyrsta. Ný og spenn-
andi verkefni er víða að finna. Hvernig
sem menn fara að þá verða þeir að búa
sig undir seinni hálfleikinn ellegar eiga
á hættu að vera skipt út.
v_____________________________________y
('Ritstjórn: Eyþór ívar Jónsson ritstjóri og'
ábyrgðarmaður og Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavík.
Sími: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvisindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.
4