Vísbending - 05.01.2001, Blaðsíða 4

ISBENDING
(Framhald af síðu 3)
bakið á einkareknum mennta- og heil-
brigðisstofnunum, veitt skattfríðindi
þeim, sem styrkja slíkar stofnanir, og
þar fram eftir götunum. Þannig er hægt
að flétta saman ólíkar leiðir að einu marki,
sem er að tryggja öllum sem mesta og
bezta menntun, hverjum við sitt hæfí.
Sé vel á málum haldið, á að vera hægt að
tryggja, að hagkvæmni og réttlæti (þ.e.
jafnrétti til náms) haldist í hendur. Það
er í aðra röndina réttlætismál, að stuðn-
ingur ríkis og byggða við menntakerfíð
sé hagfelldur (eða markaðsvænn, eins
og það er stundum kallað á vondu máli).
Tökum dæmi. Flestir eru líklega
sammála um það, að sæmilegt jafnvægi
í byggð lands sé eftirsóknarvert. Sé svo,
þá getur byggðastefna kostuð af
almannafé átt rétt á sér. En hún þarf þá
að verahagfelld. I því felst, að það áekki
að binda byggðastuðninginn við land-
búnað og sjávarútveg, eins og nú er
gert hér heima, því að þannig er verið að
hvetja fólk til að halda áfram við vinnu,
sem gerir litlar menntunarkröfur og
skilar því lágum launum til langs tíma
litið, eða myndi að minnsta kosti gera
það án ríkisstuðnings. Það væri hag-
felldara að styðja heldur byggðirnar
beint og leyfa fólkinu sjálfu að ráða því,
hvort það vill halda áfram að vinna við
land og sjó eða mennta sig heldur til
annarra, betur launaðra starfa. Það kæmi
einnig til greina að styrkja menntun á
landsbyggðinni beint til að jafna og
bæta byggðina um landið og til að flýta
fyrir nauðsynlegri aðlögun að nútíma-
legri atvinnuháttum í dreifbýli.
Þannig geta virkt almannavald og
frjáls markaður hjálpazt að. Mönnum
hættir stundum til að lita á ríkisafskipti
og markaðsbúskap sem andstæður, en
sú skoðun getur leitt menn á villigötur,
einkum í mennta- og heilbrigðismálum.
I Bandaríkjunum og Kanada hafa
menn reynt að fara blöndu beggja leiða,
(Framhald af síðu 2)
mats í sögulegu samhengi erjöfn. Afleið-
ingin af ofuráherslu á nýjustu upplýs
ingar er að markaðurinn skýtur kerfís-
bundið yfír markið, þ.e. verðbréfagengi
hækkar eða lækkar meira en upplýsing-
arnar gefa tilefni til.
Óljós framtíð
Fullkomin skynsemi erekki drifkraftur
markaðarins enda væri þá engin
ástæða til að spila því að útkoman væri
Ijós fyrirfram. Það er heldur ekki aðeins
hegðun fólks sem ræður framtíðinni
heldur ekki síður atburðir sem gerast
fýrir náttúrulegar sakir. Sumir aðhyllast
óreiðukenningar þar sem einn lítill
atburður á einum stað getur leitt til stór-
atburðar á öðrum stað sem er nær
ómögulegt að spá fýrir um.
Spár byggðar á fortíð eru þó ekki
en ineð misjöfnum árangri. Menntunin
í báðum löndum er mikil (80-90% allra
ungmenna þar sækja háskóla og skylda
skóla samkvæmt upplýsingum frá
Mennta-, vísinda- og menningarstofn-
un Sameinuðu þjóðanna (UNESCO) á
móti tæplega 40% hér heima), en hún er
misgóð. Einkum þykja grunnskólar og
framhaldsskólar sums staðar í banda-
rískum stórborgum lélegir, en það stafar
sumpart af því, að ég held, að samkeppn-
in er of lítil og gæðaeftirlitið of veikt.
Kennarasamtökin þar vestra halda
verndarhendi yfír vondum kennurum
ogþannigáfram. I Venesúelaþykjaskól-
arnir sumir svo lélegir, að foreldrar neyð-
ast til að senda börnin sín til útlanda í
leit að betri menntun og borga íýrir hana.
Erindrekar kennarasamtakanna standa
vörð áflugvellinum í Caracas til að reyna
að koma í veg fýrir „barnasmyglið".
Styttri leið
Og nú kann einhver að spyrja:
Myndu sjúklingar fá skjótari bata,
ef þeir greiddu fýrir sjúkrahúsvistina?
Ekki dettur mér í hug að halda því fram.
Efling einkarekstrar og aukin samkeppni
í heilbrigðiskerfinu myndu eigi að síður
bæta nýtingu þess fjár, sem varið er til
heilbrigðismála, og bæta heilbrigðis-
þjónustuna með því móti, til dæmis með
því að stytta biðlista og bæta aðbúnað
á spítölum. Markaðsbúskapur í heil-
brigðiskerfínu styttir leiðina frá verð-
mætasköpun samfélagsins til heilbrigð-
isþjónustunnar. Öflugum almanna-
tryggingum er ætlað að tryggja, að allir
hafí ráð á nauðsynlegri heilsugæzlu.
Rökin fýriraukinni samkeppni í mennta-
kerfínu og heilbrigðiskerfínu eru sömu
ættar. Ef það er hægt að sætta og sameina
hagkvæmnis- og réttlætissjónarmið í
menntakerfínu, þá ætti það með líku lagi
að vera hægt í heilbrigðiskerfinu. Þarna
er brýnt verk að vinna á báðum stöðum.
gagnslausar heldur þvert á móti auka
þær líkurnar á að fólk geti tekið réttar
ákvarðanir og draga þar með úr áhættu.
Og það er nauðsynlegt að halda áfram
því starfí að leita leiða til að finna leiðir
til þess að lágmarka áhættuna rétt eins
og Markowitz gerði með verðbréfa-
safninu. Hitt er þó einnig mikilvægt að
hafa í huga að ofurtrú á spár og líkindi
getur verið hættuleg, sérstaklega í Ijósi
þess að gögnin sem þau eru byggð á
eru aldrei fullkomin.
Hvort að það hafí verið hægt að sjá
fýrir brotthvarf Finns með vísindalegum
útreikningum skal ósagt látið, sennilega
hafa líkurnar þó verið nteð þeim sern
leggja trú sína á kristalkúluna. Að rýna
í kristal er þó ekki líklegt til að færa fólki
einhvern nýjan sannleika. Liðniratburð-
ir geti verið vísbendingar unt það sem
koma skal en engu að síður er ljóst að
framtíðin er enn sem áður óljós.
Aðrir sálmar |
f • Á
Dýrið gengur laust
Samkeppnisstofnun gerði það ekki
endasleppt í aldarlok. Gamla verð-
lagseftirlitið heldur enn áfram að koma
í veg fýrir að atvinnulíf á Islandi geti
þróast með eðlilegum hætti. Það sem
verra er, stjórnmálamenn (sem að vísu
bera ábyrgð á samkeppnisráðinu sjálfu
og óhugnanlegum völdum þess, því að
ekki hafaveriðráðnirþangað nýirstjórn-
endur ) keppast við að tala um það hve
dásamlegt það sé að þjóðin eigi tæki til
þess að taka í taumana þegar fýrirtæki
ætli að sameinast. Aðeins forsætisráð-
herra hefur dug í sér til þess að benda
á þröngsýni ráðsins og starfsmanna
þess. Islands óhamingju verður allt að
vopni og Samkeppnisstofnun er ákveð-
in í því að tryggja óhagstæða sam-
keppnisstöðu íslenskra fýrirtækja gagn-
vart erlendum keppinautum. ítrekað
hefur stofnunin túlkað markaðsstöðu
þröngt í úrskurðum sínurn þegar eðlilegt
væri að gera það sem víðast. Margir
býsnast yfir þvf að fýrirtæki á íslenskum
fjármálamarkaði taki miklu hærri vexti en
í samkeppnislöndunum. I íslenskum
fýrirtækjum er brugðist við þessu með
því annars vegar að færa út kvíarnar í
rekstrinum og hins vegar með samein-
ingu. Árum saman hafa stærstu fyrirtæki
hér á landi átt viðskipti beint við erlenda
banka og sífellt fleiri fýrirtæki hafa
komist í þann hóp sem erlendir bankar
sœkjast eftir viðskiptum við. Öllum er
frjálst að eiga viðskipti við banka
hvarvetna á evrópska efnahagssvæð-
inu. En verðlagsstjóri heldur enn að hér
eigi að vernda neytendur gegn hag-
ræðingu og skilgreinir ísland sem marga
markaði ef það hentar slæmum málstað
hans. Sama dag og ráðið laumaði út
úrskurði sínum um að Oddi mætti ekki
kaupa Gutenberg barst útgefanda
Vísbendingar óumbeðið tilboð í prent-
un frá belgískri prentsmiðju. Eftir það
hefur nýr íslenskur aðili óskað eftir
prentviðskiptum. Enginn þarf að segja
þeim sem kaupa prentþjónustu að hér
hefði ekki ríkt mikil samkeppni áfram.
Eini aðilinn sem ekki hefur haft samband
nýlega er Samkeppnisstofnun enda þarf
hún ekkert að kynna sér markaðinn. Hún
veit allt. Og þá alvisku borga íslenskir
neytendur dýru verði.
V J
'Ritstjórn: Eyþór ívar Jónsson ritstjóri ogN
ábyrgðarmaður og Benedikt Jóhannesson.
Útgefandi: Talnakönnun hf., Borgartúni 23,
105 Reykjavik.
Simi: 561-7575. Myndsendir: 561-8646.
Netfang:visbending@talnakonnun.is.
Málfarsráðgjöf: Málvisindastofnun Há-
skólans.
Prentun: Gutenberg. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita án
leyfis útgefanda.___________
»
4