Vísbending - 08.03.2002, Blaðsíða 3

ISBENDING
Mynd 3. Fjöldi nýskráninga eftir landssvœðum
(utan liöfuðborgarsvœðis) frá 1998 til 2001
Mynd 4. Fjöldi nýskráninga á liverja þúsund íbúa
eftir landssvœðum árið 2001
er þeim mun meiri líkur eru á aukinni
framleiðni. Þetta hlutfall er víðast hvar
í kringum 20% á Vesturlöndum, sbr.
rannsóknir OECD. Hlutfallið er hins
vegar mun lægra hér á landi, 10,4% ef
miðað er við öll fyrirtæki eins og í
könnunum OECD og 14,3% ef einungis
er miðað við hluta- og einkahlutafélög
(meðaltal 1997 til 2000). Þessa hægu
nýliðun má einnig sjá á rekstri stærstu
fyrirtækja landsins. Ef listi Frjálsrar
verslunar yfir tíu stærstu fyrirtækin árið
1971 er borinn saman við listann fyrir
árið 2000 þá eru sjö þeirra enn á meðal
tuttugu stærstu fyrirtækja landsins (sjá
nánar9. tbl. 2002). Þaðerþvíekki undar-
legt að íslensku viðskiptaumhverfi sé
best lýst sem fákeppnisumhverfi.
Nýsköpun
Það er vandasamt og varhugavert að
lesa of mikið úr tölum um nýskrán-
ingar fyrirtækja þar sem ýmsir óvissu-
þættir geta skekkt myndina. Engu að
síður er það áhugaverð lesning sem rétt
væri að reyna að draga einhvern lærdóm
af. Eins og sagt hefur verið hér að ofan
þá gegna nýskráningar og nýliðun
mikilvægu hlutverki í harðnandi sam-
keppni og ekki síður aukinni framleiðni
í hagkerfinu sem gegnir svo lykilhlut-
verki í hagvaxtarþróun þjóðarinnar. Ný
fyrirtæki eru líka jafnan líklegri til þess
að koma fram með nýjungar og Ijóst má
vera að slík fyrirtæki verða sífellt
mikilvægari fyrir íslenska hagkerfið þar
sent ekki er endalaust hægt að treysta á
að náttúruauðlindirnar standi undir
betri lífsskilyrðum. Nýsköpun verður
lykilorðið á 21. öldinni sem mun jafnframt
marka framþróun íslenska hagkerfisins.
Tengslin á milli nýskráningar, nýliðunar
og nýsköpunar geta skipt sköpum í því
ferli.
(Framhald af síðu 1)
og er áætlað að heildarupphæðin hafi
numið tæpum hundrað milljörðum
Bandaríkjadala. Líklegt er að upphæð
einkavæðingarfyrirárið2001 verðijafn-
vel eitthvað lægri. Sennilega hafa auð-
veldustu verkefnin þegar verið fram-
kvæmd innan OECD og því líklegt að
nokkuð hægi á einkavæðingu á næstu
árum en frekari vöxtur ræðst aðallega af
löndum utan OECD.
Slórað á íslandi
Það er erfitt að reikna út nákvæmlega
hversu stór þessi tilfærsla frá ríkinu
til einkageirans á tíunda áratuginum er
en ýmsir fræðimenn hafa áætlað að í
iðnríkjunum hafi vægi ríkisfyrirtækja í
vergri landsframleiðslu (VLF) farið úr
8,5% árið 1984 niður í um 5% í lok tíunda
áratugarins. Bretar sem hafa verið hvað
duglegastir í einkavæðingunni minnk-
uðu vægi ríkisfyrirtækja sem hlutfall af
VLF úr 10% á níunda áratuginum í næst-
um ekki neitt í lok þess tíunda.
Þegareinkavæðing ísmærri hagkerf-
um er skoðuð á tíunda áratuginum má
sjá að einkavæðing áratugarins sem
hlutfall al' VLF er hæst í Ungverjalandi
og Portúgal, um 26% (sjá mynd 2). Hlut-
falleinkavæðingarafVLFálrlandi,ítalíu
og Finnlandi er hins vegar í kringum
10%. A Islandi var hins vegar einkavætt
fyrir um 27 milljarðaá tíunda áratuginum
sem er um 4% af VLF árið 2000 og því
mun minna en í flestum öðrum löndum.
Ef um helmingshlutur í Landssímanum
ogbankarnirhefðu verið seldirfyrireinu
til tveimur árum, sem hefði getað gefið
50 til 60 milljarða, þá hefði hlutfallið hins
vegar orðið um 11-13%.
Símafyrirtæki hafa skapað um einn
þriðja hluta þess fjármagns sem fengist
hefur úr einkavæðingu síðastliðinn ára-
tug. A Norðurlöndunum hefur sala síma-
fyrirtækja verið langstærsti hluti einka-
væðingarinnar. Island sker sig hins
vegar úr hvað þetta varðar þar sem enn
hefur ekki tekist að koma Landssímanum
á markað.
Sóun
/
Astæða þess að einkavæðing hefur
verið mun minni hér á landi en víðast
hvar annars staðar er sú að ríkisstjórnin
hefur dregið lappirnar of lengi í þessum
málum. Ef ástæðan er „pólitísk greiða-
starfsemi" við eigendur annars síma-
fyrirtækis sem var að fara á markað, eins
og Össur Skarphéðinsson, formaður
Samfylkingarinnar, hefur haldið fram,
þá er það mesta hneyksli sem komið
liefur upp í íslenskum stjórnmálum því
að sá greiði gæti hafa kostað ríkið um 30
til 40 milljarða íslenskra króna.
Sú efnahagslega sóun sem átt hefur
sér stað í „Landssímaklúðrinu" er þó
ekki einkavæðingarklúðureins og sumir
vilja vera láta heldur ntiklu frekar dæmi
um þá sóun sem getur átt sér stað þegar
fyrirtæki eru notuð eins og spilapen-
ingar í pólitísku valdataíli. Það er marg-
búið að sýna frant á að rikið á ekki að
vera í fyrirtækjarekstri og getur það illa.
Ástæðan endurspeglast í Landssíma-
málinu, þegar hafa á marga ólíka hags-
muni, sem oft og tíðum stangast á, að
leiðarljósi í fyrirtækjarekstri. Það er hins
vegar einkenni fyrirtækja á markaði að
þau hafa skýrari og afmarkaðari tilgang
en umfram allt þá er ábyrgðin skilgreind.
Aftur á móti eru menn fljótir að víkja sér
undan ábyrgð í opinberum rekstri og
komast iðulega upp með það.
Það er falleg hugmynd, sem yfirleitt
er runnin undan rifjum vinstri manna,
að öll þjóðin eigi að eigaeitlhvað saman.
En þó að slík hugmyndafræði hljómi
stundum sannfærandi þá gengur hún
illa í framkvæmd, sérstaklega hvað fyrir-
tæki áhrærir, eins og vinstri menn ættu
að vita allra manna best þó ekki væri
nema út frá sundrungarsögu eigin
stjórnmálaflokka. Reynslan af einka-
væðingu hefur aftur á móti sýnt svo
ekki verður um villst að ríkisfyrirtæki
sem eru einkavædd verða skilvirkari,
skila meiri hagnaði, auka fjárfestingar
sínar og verða fjárhagslega heilbrigð-
ari.2 Það sem skiptir þó enn meira máli
er að markaðurinn og þær atvinnugreinar
sem ríkið hefur haft tögl og hagldir í fái
að dafna í friði. Þá fyrst er hægt að vona
að framleiðni og nýsköpun leiði til
framþróunar atvinnugreina og hagkerf-
isins í heild.
1. Því hel'ur einnig verið haldið fram að uppstokkun Churchills
á breska stáliðnaðinum á sjötta áratuginum hafi verið fyrsta
einkavæðingarstefnan ef hugtakið er skilgreint vítt.
2. Ritgerðin „From Statc to Markct: A Survey of Empirical
Studies on Privatization“ eftir William L. Megginson og
Jeffry M. Netter er ágætt yfirlit yfir þær rannsóknir sem
gerðar hafa verið á áhrifum einkavæðingar á tíunda
áratuginum.
3