Vísbending - 14.02.2003, Blaðsíða 3

Y
ISBENDING
Lýðfræði og viðskiptakjör kynslóða
Gylfi Magnússon
hagfræðingur
Rannsóknir á fjármálamörkuðum,
hvort heldur er á vegum fræði-
manna, fjárfesta eða starfsmanna
fjármálafyrirtækja, beinast í flestum til-
fellum einkum að því að reyna að finna
leiðir til að spá fyrir um verðþróun eigna
til skamms tíma. Það er jafnvel algengt
að horfa bara til næstu mínútna. Þegar
rætt er um langtímaþróun er sjaldan horft
til nema nokkurra ára. Frá þessu eru þó
nokkrar undantekningar og ýmsir fræði-
menn hafa leyft sér að líta á fjármála-
markaði til miklu lengri tíma. Ein slfk
rannsókn hefur vakið nokkra athygli
undanfarið vestanhafs og það þótt
endanlegar niðurstöður liggi ekki fyrir.
Viðskiptakjörkynslóða
Hagfræðiprófessoramir John Gean-
akoplos, við Yale-háskóla, Michael
Magill, við University of Southern
California, og Martine Quinzii, við UC
Davis, hafa birt drög að grein sem þeir
nefna Demography and the long-run
predictability of the stock market þar
sem þeir leiða rök að því að hægt sé að
spá fyrir um langtímaþróun hlutabréfa-
verðs og vaxta með því að skoða sveiflur
í fólksfjölda og sérstaklega stærð kyn-
slóða.1 Með hlutabréfaverði er átt við
svokallað V/H-hlutfall, þ.e. verðmæti
hlutabréfa í hlutfalli við árlegan hagnað
fyrirtækjanna sem hafa gefið þau út.
Hugmyndin er í raun einföld, þeir
líta á æviferil einstaklinga og þá alkunnu
staðreynd að fyrstu fullorðinsárin
leggja fæstir mikið fyrir, þvert á móti er
þá nokkur þörf fyrir lánsfé, t.d. til hús-
næðiskaupa eða til að framfleyta sér á
námsárunum. Miðaldra fólk stendur
hins vegar undir langmestum sparnaði,
það hefur hæstar tekjur, er búið að koma
undir sig fótunum, t.d. kaupa húsnæði,
og leggur til hliðar til að búa sig undir að
fara á eftirlaun. Eftirlaunaþegar eiga
mest, lifa á fjármagnstekjum og ganga á
eignir sínar.
Ut frá þessu má síðan draga ály ktanir
urn að framboð á og spurn eftir verð-
bréfumfari m.a. eftirþvíhvefjölmennur
hver aldurshópur er. Sé ungt fólk t.d.
margt er við því að búast að framboð af
skuldabréfum sé mikið, þ.e. mikil spurn
eftir lánsfé, og vextir því hærri en ella.
Séu margir miðaldra er við því að búast
að framboð á sparifé sé mikið og vextir
lágir en verð hlutabréfa tiltölulega hátt.
Séu eftirlaunaþegar margir er við því að
búast að framboð þeirra af hlutabréfum
og skuldabréfum sé rnikið og verðið eftir
því. Mestu virðist skipta hve margir eru
ungir (20 til 40 ára) og þurfa lán annars
vegar og miðaldra (40 til 60 ára) og vilja
leggja fé til hliðar hins vegar.
Hér er í raun verið að skoða við-
skiptakjörin sent fást þegar eignir og
skuldir eru færðar á milli kynslóða.
Niðurstaðan er einföld, þeir sem tilheyra
fjölmennri kynslóð fá verri kjör en þeir
sem tilheyra fámennri kynslóð. Fjöl-
menn kynslóð veldur mikilli spurn eftir
því sem hún vill kaupaog miklu framboði
af því sem hún vill selja. Hvort tveggja
rýrirkjörhennarí viðskiptum við fámenn-
ari kynslóðir. Það sem meira er, það er
lítið sem ekkert hægt að gera í þessu,
þótt kenningarnar reynist réttar og
sveiflurnar reynist fyrirsjáanlegar, þeir
sem eru hluti af fjölmennri kynslóð
verða einfaldlega að sætta sig við slök
viðskiptakjör í skiptum sínum við kyn-
slóðirnar á undan og eftir. Geanakoplos
og félagar skoða þó ekki möguleikann
á því að þeir sem sjá fram á slök við-
skiptakjör færi viðskipti sín (lántökur
og verðbréfakaup) til annarra landa.
Eftirspurnarsprengj an
Geanakoplos og félagar hafa skoðað
hvernig þessar kenningar koma
heim og saman við bandarísk gögn og
óhætt er að fullyrða að bráðabirgða-
niðurstöður lofa nokkuð góðu, þótt enn
eigi eftir að hnýta ýmsa lausa þræði.
Enn liggur vitaskuld heldur ekki fyrir
hve vel líkanið spáir.
Aldursskipting Bandaríkjamanna er
ekki ólík því sem kalla má eðlilegt, þ.e.
skipting á milli ungra, miðaldra og aldr-
aðra er svipuð því sem vænta má í jafn-
vægi og þjóðin er enn að vaxa (bæði
vegna fleiri fæðinga en dauðsfalla og
vegna innflytjenda). Engu að síðurhefur
dregið mjög úr fæðingum á hverja konu
í Bandaríkjunum eins og annars staðar
á Vesturlöndum. Einna örust var fjölg-
unin vestra á árununt 1945 til 1965 og
tala þarlendir um bamasprengjuna þau
ár, baby boom. Þeir fjölmennu árgangar
sem þá fæddust eru nú á þeim aldri þar
sem búast má við að tekjur séu hæstar
og mest sé lagt fyrir. Argangarnir á und-
an, sem nú eru farnir að ganga á sparnað
og selja skuldabréf og hlutabréf, voru
fámennari. Það saina ntá segja um ár-
gangana á eftir, sem munu kaupa eign-
irnar af barnasprengjukynslóðinni
þegar hún notar þær sér til framfærslu á
elliárunum.
Þessir fjölmennu árgangar, sem nú
eru frá u.þ.b. fertugu og að ríflega sex-
tugu, sem nú leggja rnikið til hliðar ættu
að halda hlutabréfaverði háu og vöxtum
tiltölulega lágum. Þeir valda mikilli spum
eftir bæði skuldabréfuin og hlutabréfum.
Þegar þeir fara hins vegar í síauknum
mæli út af vinnumarkaðinum og taka að
lifa á eignum ætti hlutabréfaverð að
lækka og vextir að hækka.
Geanakoplos og félagar hafa smíðað
líkan sem hermir eftir fjármálamarkaði
rniðað við þær fólksfjöldasveiflur sem
urðu á 20. öld og eru fyrirsjáanlegar
fyrstu áratugi þessarar aldar. Þeim reikn-
ast til að hægt sé að skýra talsvert af
langtímasveiflum í hlutabréfaverði og
vöxtum með líkaninu. Til dæmis skýrir
það að hluta mikla hækkun á hlutabréfa-
verði undir lok 20. aldarinnar, þegar
spurn barnasprengjukynslóðarinnar
eftir verðbréfuin ætti að hafa náð há-
marki. Ef sömu kraftar verða að verki
næstu ár telja þeir að verð á hlutabréfum
vestra ætti að fara lækkandi, allt til ársins
2018. Um það leyti ætti raunverð hluta-
bréfa að verða um helmingur þess sem
það varð undir lok 20. aldar. Eftir það
ætti verð að hækka nokkuð duglega í
um áratug eða svo.
Langey gðir fj árfestar
að er vitaskuld vonlítið að ætla að
spá af einhverri nákvæmni um við-
snúning á hlutabréfamörkuðum hálfan
annan áratug frarn í tímann svo að ekki
er ástæða til að taka þessi ártöl mjög
hátíðlega. Það er hins vegar ekki skrýtið
að ýmsir hafi staldrað við svo svartsýna
spá um þróun hlutabréfaverðs í meira
en áratug.
Sem fyrr segir hefur líkanið einkum
verið notað til að skoða bandarískan
fjármálamarkað en fyrstu tilraunir til að
líta á japönsk gögn lofa einnig nokkuð
góðu. Þar eystra er fólksfjöldaþróun allt
önnur en í Bandaríkjunum, japanska
þjóðin eldist hratt og ellilífeyrisþegum
fjölgar sífellt hlutfallslega. Það mikla
framboð eigna sem leiðir af því að mjög
stór hluti þjóðarinnar vill lifa á eignum
sínum og sú litla eftirspurn sem leiðir af
því að tiltölulega fámennir árgangar eru
að spara til elliáranna ætti að þrýsta
niður hlutabréfaverði og vöxtum. Það
er líka raunin, vextir í J apan eru afar lágir
og hlutabréfaverð hefur farið hríðlækk-
andi allt frá 1990. Nikkei- hlutabréfavísi-
talan japanska varð um 40.000 stig þegar
hæst var um 1990 en er nú unt 8.500. Það
þýðir að þeir sent keyptu japönsk
hlutabréf þegar verð þeirra var sem hæst
hafa nú tapað nær fjórum fimmtu af því
sem þeir hættu, sé ekki horft til verð-
bólgu og arðgreiðslna sem breyta heild-
armyndinni lítið.
(Framhald á síðu 4)
3