Vísbending - 23.05.2003, Qupperneq 2

V
ISBENDING
I hringiðu dollarans
Gengi bandaríska dollarans hefur
verið að falla frá því í byrjun árs
2002 og hefur fallið nokkuð hratt
síðustu daga og vikur. Þessu hafði verið
spáð og sérfræðingar gjaldeyrismark-
aðarins spá áframhaldandi lækkun doll-
arans. Bandaríski dollarinn hefur lengi
verið stoð og viðmið hins alþjóðlega
fjármálamarkaðarog undanfarin árhefur
„sterkur dollari" verið mikilvægur þáttur
í efnahagsstjórnun Bandaríkjanna. Nú
er hins vegar öldin önnur og bandarísk
stjórnvöld hafa í auknum mæli verið að
gefa merki um að það sé þeim ekki endi-
lega á móti skapi að dollarinn veikist
enda ekki víst nema gengislækkun doll-
arans geti „leyst“ efnahagsklípuna sem
þar hefur verið síðustu misserin. En
hætt er við því að dollarinn taki fleira
með sér í fallinu.
ífrjálsufalli?
Lækkun dollarans hefur vakið athygli
undanfarna daga, sérstaklega með
tilliti tilevrunnar. Dollarinnhefurlækkað
um 4% í maímánuði (m. v. 20. maí) gagn-
vart evru og um rúm 22% síðastiiðið ár.
Lækkunin gegn öðrum gjaldmiðlum
hefur þó verið minni. Ekki bætti það úr
skák þegar John Snow, fjármálaráðherra
Bandaríkjanna, virtist í viðtali nýlega
ýja að því að bandarísk stjórnvöld væru
ekki endilega mótfallin lækkun dollarans.
í kjölfarið seldu gjaldeyriskaupmenn
dollarann grimmt. Þetta virðist einnig
vera uppskriftin að frekara falli, jafnvel
hrapi, dollarans.
Paul Krugman, pistlahöfundur fyrir
New York Times, líkti hreyfingum dollar-
ans einhvern tímann við hreyfingar
Coyote-úlfsins sem jafnan eltir Road
Runner teiknifígúrur og hleypur þá fram
af klettabrúninni og nokkra stund í lausu
lofti; honum er ekki viðbjargandi og
fallið óhjákvæmilegt. Eins er með fall
dollarans þó að það sé óljóst hvað hann
var að elta. Það er vafamál hvort banda-
rísk stjórnvöld geta verndað stöðu doll-
arans þó að þau vilji. Skoðanir eru skiptar
um árangur slíkra aðgerða en reynslan
hefur sýnt, m.a. hér á landi, að ekki er
líklegt að inngrip hafi mikil áhrif.
Fall dollarans kemur fæstum á óvart
þar sem lengi var búið að spá því en
dollarinn hélt velli og hækkaði verulega
á „blöðruárunum" í lok tíunda áratug-
arins þegar erlendir fjárfestar fluttu fjár-
magn í stórum stíl til Bandaríkjanna.
Hækkun dollarans á þeim árum hefur
margsinnis verið líkt við blöðru. Þar
kemur margt til, arðsemi og vaxtar-
væntingar fyrirtækja á bandaríska mark-
aðinunt virtust vera mun meiri en
annarra fyrirtækja, efnahagsstjórnun í
Bandaríkjunum hafði verið árangursrfk
en þá var Alan Greenspan í guðatölu og
bandaríski doliarinn var aðalgjaldmið-
illinn og átti einfaldlega að vera „sterk-
ur“. Það var reyndar (og er enn sam-
kvæmt yfirlýsingum stjórnvalda) yfir-
lýst stefna bandarískra stjórnvalda að
halda dollaranum „sterkum" en vafi leik-
ur á því hvaða efnahagslega tilgangi
slík stefna þjónar.
Sífellt vaxandi viðskiptahalli hefur
hins vegar verið augljós vísbending um
að dollarinn gæti ekki endalaust haldið
fluginu en hann er nú kominn vel yfir
5% (8% af VLF í mars síðastliðnum m.v.
mánaðarlegar tölur) af vergri landsfram-
leiðslu. Viðskiptahallinn var ekki eins
mikill síðast þegar dollarinn féll, árið
1985, en þá var lækkunin gagnvart þýska
markinu um 40%. Aðstæður eru fyrir
svipuðu og jafnvel enn meira falli nú.
Bjargvætturinn?
nnrásin í Irak átti alla athygli banda-
rísku ríkisstjórnarinnarog almennings
síðastliðið ár, og hryðjuverkin þann 11.
september 2001, en nú hafa augu manna
beinst aftur að efnahagslífinu. Á næsta
ári eru kosningar í Bandaríkjunum og
hagstjórn og ástand efnahagslífsins
hafa alltaf leikið stórt hlutverk í banda-
rískum kosningum. Stríðsleikir skipta
minna máli eins og Bush eldri fékk að
reyna í kosningunum 1992. Það er
skemmst frá því að segja að bandaríska
hagkerfið hefur átt við þunglyndi að
stríða frá því að George W. Bush varð
forseti og efnahagsstjórnunin hefur
verið stefnulaus. Það er því lífsnauð-
synlegt fyrir pólitíska framtíð Bush að
efnahagsbúið standi sæmilega þegar
líður að kosningum. Hingað til hefur
ríkisstjórnin ekki getað boðið upp á
neinar raunhæfar Ieiðir til úrbóta og
bandaríska hagskerfið hefur ekki náð
að lyfta sér upp á ný og hættan á verð-
hjöðnun eykst stöðugt. Greenspan og
bandaríski seðlabankinn hafa líka fá
vopn á hendi eftir að hafa lækkað vexti
hratt á síðustu misserum. Japan hefur
búið við slíkar aðstæður í rúman áratug
og það er ekki gæfuríkt.
Nú er hins vegar um fátt meira rætt
en að lækkun dollarans sé kannski
nákvæmlega það sem bandaríska efna-
hagskerfiðþurfi. Veiking dollarans þýðir
að bandarískur útflutningur verður
ódýrari og innflutningurdýrari sem gefur
bandarískum fyrirtækjum möguleika á
að rétta frekar úr kútnum. Velta og af-
koma þeirra verður betri. Til dæmis til-
kynnti McDonalds-skyndibitakeðjan
um 19% veltuaukningu í apríl síðast-
liðnum frá því fyrir ári síðan sem er ekki
af því að fyrirtækið hafi selt fleiri ham-
borgara og franskar heldur einungis
vegna lækkunar dollarans gagnvart
evrunni. Jafnvel ætti aukin eftirspurn
eftir bandarískum vörum, þar sem þær
eru ódýrari en áður, og jafnvel aukinn
ferðamannastraumur til Bandaríkjanna
að geta dregið úr atvinnuleysi. Um leið
ætti viðskiptahallinn að dragast saman.
Og ólíkt því sem venjulega gerist þá
leiðir verðhjöðnun til þess að dýrari inn-
flutningur, sem kallar á aukna verðbólgu,
verður kærkominn. Þá er engin þörf á að
hækka vexti eins og ella hefði þurft.
Islenska reynslan af lækkun krónunnar
fráárinu2001 reyndistvel og vartiltölu-
lega sársaukalaus þegar á heildina er
litið.Eftilvillerþaðþvíbestalækningin.
Óskhyggja?
etta gæti þó verið óskhyggjan ein. í
fyrsta lagi er óvíst hversu langan
tíma það tekur hagkerfi að bregðast við
breyttum aðstæðum og í öðru lagi er
ekki hægt að reikna út hvernig önnur
lönd með ólíka gjaldmiðla bregðast við
lækkun dollarans. Kína og Japan hafa
bæði gefið merki um að þau muni veikja
gjaldmiðla sína í takt við dollarann til
þess að tryggja áframhaldandi innllutn-
ing til Bandaríkjanna sem dregur þá um
leið úr áhrifum af lækkun dollarans.
I niðursveiflunni hafa neytendur
haldið bandaríska hagkerfinu uppi og
ýmislegt bendir til þess að þeir séu farnir
að þreytast í innkaupunum. Hærra verð
á erlendum og mörgum innlendum vör-
um (þar sem framleiðendur notast við
erlend aðföng) er líklegt til þess að draga
úr neyslugetu og þar með hægja á hag-
kerfinu, alla vega til skamms tíma. f doll-
arafallinu árið 1985 hækkaði virði inn-
fluttra vara um 20% til ársins 1987 en
útfluttar vörur hækkuðu einungis um
4%. Því er dæmið ekki alveg borðleggj-
andi þegar litið er til skemmri tíma og
viðskiptajöfnuðurinn gæti versnað
fyrst áður en hann fer að sýna batamerki,
eins og hagkerfið í heild sinni.
Aðalspurningin snýst þó um fjár-
festingar en án aukinnar fjárfestingar
fer hagkerfið ekki að rétta úr sér á ný. Um
40% (að bifreiðum slepptum) af nýjum
fjárfestingumfyrirtækjaíBandaríkjunum
eru af erlendum toga og hækkun þeirra
gæti dregið úr áhuga á fjárfestingum.
Mikilvægari þáttur í þessu samspili eru
þóerlendarfjárfestingar. Eferlendirfjár-
festar sjá fram á mikið fall dollarans draga
þeir ef til vill úr viðskiptum sínum á
bandaríska verðbréfamarkaðinum með
þeim afleiðingum að fall verður bæði á
hlutabréfa- og skuldabréfamarkaðinum.
(Framhald á síðu 4)
2