Vísbending - 10.10.2003, Síða 2

ISBENDING
/
Þróun hlutabréfaviðskipta á Islandi
i
■ Ágúst Einarsson
prófessor
Tilgangur þessarar greinar er að
lýsa þróun viðskipta með hluta-
bréf í Kauphöll Islands (Verð-
bréfaþing Islands til ársins 1998) en ekki
er nema rúmur áratugur síðan skipulögð
viðskipti með hlutabréf hófust á Islandi.
Þróun viðskipta hefur verið mjög hröð
og er hún hér sett í samhengi við aðrar
hagstærðir og erlenda markaði. Ásókn
fyrirtækja í að skrá sig á skipulagða
hlutabréfamarkaði hefur verið mikil á
Islandi og markast m.a. af þörf fyrir
fjármagn til þróunar og stækkunar og
þvf aukna áliti sem oft fylgir fyrirtækjum
sem eru skráð með formlegum hætti.
Olís var fyrst félaga skráð
Arið 1984 hafði Seðlabanki íslands
frumkvæði að því að koma á skipu-
lögðum verðbréfaviðskiptum hér á landi.
I lögum um bankann voru heimildir til
slíkrar starfsemi. Reglur voru settar af
Seðlabankanum um starfsemi verð-
bréfaþings. Viðskiptin voru fyrst og
fremst í upphafi með spariskírteini ríkis-
sjóðs og síðar með húsbréf. Hlutabréf
voru fyrst skráð á Verðbréfaþingi í okt-
óber árið 1990, en þá var Olís skráð.
Fyrir 1990 voru hlutabréfaviðskipti
tiltölulega fátíð á íslandi. Hlutabréf
höfðu almennt ekki það álit að þau væru
vænlegur fjárfestingakostur. Lítið var
um að einstaklingar og félög seldu hluta-
bréf. Mörg félög í íslenskum atvinnu-
rekstri voru fjölskyldufélög sem var
markvisst haldið lokuðum. Tímabilið frá
1970 til 1990 einkenndist einnig af miklum
óstöðugleika og mikilli verðbólgu en
það snerist við eftir 1990. Frá 1980 til
1990 var árleg meðal verðbólga að meðal-
tali 34% en frá 1991 til 2003 var árleg
verðbólga að meðaltali 3%.
Fjöldi fyrirtækja á markaði
Umsvif Kauphallar Islands hafa
aukist verulega síðasta áratug. Á
mynd 1 sést fjöldi skráðra fyrirtækja í
Kauphöll Islands síðustu tæp 13 ár.
Fyrirtækjum fjölgaði mjög fram til
ársins 1997 eða úr tveimur fyrirtækjum
árið 1991 í 51 fyrirtæki árið 1997.ífyrstu
voru félögin treg að skrá sig í Kaup-
höllinni. Það var m.a. vegna þess að
reynslu skorti í slíkum viðskiptum,
reglur voru í fyrstu framandi og óttast
var að upplýsingagjöf myndi rýra sam-
keppnisstöðu. Þetta breyttist smátt og
smátt og stór félög í mikilvægum
atvinnugreinum voru skráð í Kauphöll-
inni. Þar með jókst reynslan og veltan
sem hvatti önnur félög til að skrá sig.
Kauphöllin opnaði fyrir aðgang félaga
að fjármagni en hlutafjármögnun hafði
verið lítil í íslensku atvinnulífi fram að
þessu. Félög voru fyrst og fremst fjár-
mögnuð með lánsfé. Einnig styrkti stór-
felld einkavæðing stjórnvalda hluta-
bréfamarkaðinn, en fjölmörgum fyrir-
tækjum í opinberri eigu, m.a. á sviði fjár-
mála og iðnaðar, var fyrst breytt í hluta-
félög og þau síðan einkavædd. Ferill
viðskipta í Kauphöllinni er algerlega
rafvæddur.
Flesturðufyrirtækin75 árin 1999og
2000. Smávægileg fækkun varð á árun-
um 2000 og 2001 en nokkur fækkun árið
2002. Ástæða fækkunarinnar árið 2002
er einkum sameining fyrirtækja. I lok
september á þessu ári, 2003, eru skráð
félög 52. Þróunin á árinu 2003 hefur
einkennst af fækkun fyrirtækja en það
er ekki aðeins vegna sameiningar þeirra
heldur einnig vegna þess að nokkur
fyrirtæki hafafariðíeigumunfæm aðila
en áður og þess vegna hefur orðið að
taka þau af lista Kauphallarinnar. Olís,
fyrsta félagið á markaði, var afskráð í ár
en það táknar alls ekki endalokin. Frá
upphafi hafa 44 félög verið afskráð.
Langflest þessara félaga voru afskráð
vegna sameiningar við önnur félög en
^ Tafla 1. Markaðsvirði og velta
skráðra hlutabréfa sem hlutfall af
, VLF 1991 til 2002 (%)
Ár Markaðs- virði Velta
1991 0,4 0,0
1992 3,3 0,2
1993 4,4 0,7
1994 7,2 0,9
1995 10,9 1,5
1996 19,4 2,2
1997 29,2 4,4
1998 40,6 7,0
1999 59,2 19,2
2000 58,8 29,8
2001 55,2 17,8
2002 66,2 40,7
þriðjungur þeirra voru fjármálafyrirtæki,
einkum hlutabréfasjóðir, sem hafa sam-
einast öðrum. Af þessum 44 félögum
eru einungis um 10 félög sem voru af-
skráð af öðrum ástæðum en vegna sam-
eininga við önnur félög.
Fyrirtæki hafa kvartað yfir því að
skráning í Kauphöllinni leiði lil þess að
upplýsingar séu aðgengilegar sam-
keppnisaðilum sem sé því alvarlegra
þeim mun færri sem skráð fyrirtæki í til-
tekinni atvinnugrein eru. Einnig hafa
fyrirtæki borið því við að þeim finnist
dýrt að vera aðilar að Kauphöllinni með
tilliti til mikillar upplýsingagjafar sem
slík skráning útheimtir. Reglur um upp-
lýsingagjöf eru þó sambærilegar og á
öðrum Norðurlöndum, m.a. vegna aðild-
ar að NOREX, sameiginlegum vettvangi
flestra kauphalla á Norðurlöndum. Sam-
ræmd og ítarleg upplýsingagjöf er mjög
mikilvæg fyrir kaupendur og seljendur
hlutabréfa.
Eftirlit hefur aukist á fjármálamark-
aði, m.a. með aukinni þjálfun starfs-
manna Kauphallarinnar og Fjármálaeftir-
litsins. Það bendir samt ekkert til þess
að ákvæði í íslenskum lögum séu meira
íþyngjandi fyrir félög hérlendis en það
sem sambærileg félög búa við erlendis.
(Framhald á nœstu síðu)
Mynd 1. Fjöldi skráðra fyrirtœkja í
Kauphöllinni 1991 til 30.09.2003
Mynd 2. Markaðsvirði og velta skráðra
hlutabréfa 1991 til 2002/2003
2