Vísbending


Vísbending - 24.10.2003, Page 1

Vísbending - 24.10.2003, Page 1
V V i k n ISBENDING rit um viðskipti og efnahagsmál 24. október 2003 43. tölublað 21.árgangur Almáttugur Að undanförnu hefur mönnum orðið tíðrætt um völd, hver hefur völd, hvenær hefur einhver of mikil völd og hvenær misnotar einhver völd. Spjótin hafa staðið á viðskipta- bönkunum þremur og valdi þeirra í íslensku viðskiptalífi. Ög þessi umræða hefur ekki bara snúist um einkageirann heldur hafa einnig orðið fjörlegar um- ræðum um hið opinbera og um stöðu Bandaríkjanna í samfélagi þjóðanna. Það er vissulega umhugsunarvert, og umræðunnar virði, ef einhver getur orðið almáttugur og það án þess að kunna að fara með þau völd. I krafti markaðarins Umræðan um bankana hefur staðið um aukið vald þeirra í íslensku atvinnulífi, t.d. gagnvart öðrum fyrir- tækjum og gagnvart viðskiptavinum. Þetta er að vissu leyti merkileg umræða fyrir þær sakir að völd í viðskiptalífinu hafa jafnan verið tengd einhvers konar einokun. Bankarnir eru hins vegar í samkeppni og ekki er hægt að halda því fram að einhver þeirra hafi ráðandi stöðu á markaðinum sem hinir verði að hlýða. Keppnin þeirra á milli og útþensla hafa hins vegar kannski leitt til þess að ein- hver blóm hafa ekki náð að blómgast sem skyldi í viðskiptalífinu. Ef það hefur gerst er hins vegar ekki hægt að kenna einokunarstöðu um heldur einfaldlega sjálfum markaðsöflunum. Athyglivert dæmi um valdamikið fyrirtæki sem er mjög í sviðsljósinu um þessar mundir er verslunarveldið Wal- Mart. Ótrúlegur vöxtur fyrirtækisins á síðustu áratugum og góður árangur hefur gert það að verðmætasta fyrirtæki í heimi. Velta þess á síðasta ári var um 245 millj arðar dollara sem er rúmlega 25 föld landsframleiðsla Islands á síðasta ári. Wal-Mart rekur um 4.750 verslanir, og það engar smáverslanir. Hinum ótrúlega árangri hefur fyrirtækið náð á mjög frjálsum samkeppnismarkaði sem var í sjálfu sér mettaður þegar það kom inn á hann á sjöunda áratuginum. En með því að velja staðsetningu verslan- anna vandlega og leggja áherslu á lágt vöruverð tókst Wal-Mart smám saman að ná fótfestu á markaðinum (sjá 36. tbl. 1999). Fyrirtækinu tókst þetta vegna eigin verðleika en ekki vegna einhverra pólitískra eða efnahagslegra forréttinda enda er saga fyrirtækisins ein allra besta viðskiptasaga tuttugustu aldarinnar. Fyrirtækið nýtur enn hylli þó að stofnandinn, Sam Walton, hafi látist árið 1992 og flestir hafi haldið að þar með væri ævintýrinu lokið. í hverri viku versla um 138 milljónir manna í versl- unum Wal-Mart og fyrirtækið veitir um einni og hálfri milljón manna atvinnu. Lágverðsstefna fyrirtækisins hefur gert það að verkum að verðlag í smásölu- verslun er að jafnaði 14% lægra þar sem fyrirtækið keppir á markaði en annars staðar í Bandaríkjunum. Stærð verslun- arkeðjunnar og lágt vöruverð hefur líka þjóðhagsleg áhrif í Bandaríkjunum til lækkunar verðbólgu og aukinnar fram- leiðni (sjá 4. tbl. 2002). Þungt á vogarskálar rátt fyrir að fá fyrirtæki endurspegli bandaríska ímynd og kapítalisma betur en Wal-Mart hefur fyrirtækið einnig verið harðlega gagnrýnt fyrir það hvemig það beitir þeim völdum sem það hefur. Staðsetning verslana Wal-Mart hefur gert það að verkum að önnur versl- un í nágrenni þeirra leggst af og miðbæir verða eins og draugabæir. Ekkert fyrir- tæki á lengur möguleika á að keppa við Wal-Mart vegna þess hve fyrirtækið er skilvirkt og nýtir stærðarhagkvæmnina vel. Framleiðendur og dreifingaraðilar eru einnig undir hæl fyrirtækisins og verða að gegna kröfum þess þar sem ekkert fyrirtæki getur með góðu móti afþakkað aðgang að hinum gríðarlega markaði sem Wal-Mart felur í sér. Það er stundum sagt að það næstversta sem fyrirtæki geti gert sé að fara í samstarf við Wal-Mart, það versta sé að gera það ekki. Þá hefur fyrirtækið talsvert verið gagnrýnt fyrir að halda niðri laun- um í verslun en sem risavinnuveitandi geturfyrirtækið haft talsverð áhrif á laun í greininni. Fyrirtækið hefur í sjálfu sér ekki gert neitt rangt heldur hefur það spilað eftir samkeppnisreglunum með hagsmuni viðskiptavina sinna og fjárfesta að leiðarljósi. Ahrifin hafa hins vegar verið neikvæð fyrir aðra og sumt það sem er gert í nafni framfara til skamms tíma getur haft þveröfug áhrif til lengri tíma litið. Það verður þó ekki endilega sagt um Wal-Mart veldið. Vandamálið felst að mörgu leyti í því að fyrirtækið er orðið svo gríðarlega stórt að allar aðgerðir þess eru famar að hafa víðtæk áhrif og skipta ekki einungis viðskiptalífið máli heldur einnig bandarískt efnahagslíf. Það er heldur ekki ofsögum sagt að krísa fyrir Wal-Mart er krísa fyrir bandarískt efnahagslíf. Valdatafl Að vissu leyti er Wal-Mart í banda- rískri verslun orðið eins og Banda- ríkin í samfélagi þjóðanna, mótstaðan er til lítils. Yfirburðirnir eru slíkir að Bandarfkin eru eina stórveldið sem eftir er, hemaðarlegir og efnahagslegir yfir- burðir em miklir. Ólíkt stjómendum Wal- Mart þá nýtir stjóm Bandaríkjanna sér þau völd sem hún hefur. Margir óttast þau völd sem Bandaríkin hafa um þessar mundir og hafa áhyggjur af því hvernig þau beita þeim, eins og þau ætli sér að gleypa allan heiminn. Sagan hefur hins vegar kennt okkur að stórveldi koma og fara, fáir geta ímyndað sér lengur það sem áður hét breska heimsveldið eða reynt að púsla saman Sovétríkjunum. Eins er saga voldugra fyrirtækja, fæst þeirra lifa mjög lengi á toppnum. A fyrri hluta tuttugustu aldarinnar var bílafram- leiðandinn Ford í svipaðri stöðu og Wal- Mart er nú, ekkert fyrirtæki gat boðið vöruna með jafnhagkvæmum hætti. Fyrirtækið varð að lokum sjálfu sér verst og áttaði sig ekki á þeim breytingum sem urðu á markaðinum. Það þarf reynd- ar ekki að fara lengra aftur en til loka síðasta áratugar til þess að sjá yfirburði Microsoft sem heimsveldis í fyrirtækja- heiminum. Svipaða sögu má sjá hér við bæjardyrnar, Eimskip og Flugleiðir eru ekki lengur risar markaðarins heldur peð í leik risanna. Fyrirtæki verða stundum ÁgústEinarssonfjallarum ^ nokkuðbrotthvarfúrKaup- t tíðinni. En til þess að mark-^ I mjög stór og voldug en ) nokkur álitaefni á íslenska 2 höllinni er nægur efniviður /| aðurinn fái að dafna og 1_ yfirburðirnir vara sjaldn- hlutabréfamarkaðinum. ogmöguleikarfyriröflugan ^iblómstra á ný verða regl- ast til lengri tíma. Hannbendiráaðþráttfyrir hlutabréfamarkað í fram- umar að vera skýrar.

x

Vísbending

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Vísbending
https://timarit.is/publication/281

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.