Vísbending - 15.10.2004, Blaðsíða 2

ÍSBENDING
Leitað í ljósinu
Hinn þekkti hugmyndafræðingur
Edward de Bono sagði eitt sinn
sögu af því þegar hann gekk fram
hjá vel drukknum manni sem hélt sér í
ljósastaur og virtist vera leita að ein-
hverju. Það kom svo í ljós að hann var
að leita að bíllyklinum sínum þegar de
Bono innti hann eftir því. De Bono ákvað
að aðstoða hann við leitina þrátt fyrir að
hann hefði efasemdir um hversu ökufær
maðurinn væri—en hvergi var lykillinn.
De Bono spurði þá hinn drukkna hvort
að hann væri viss um að hvar hann
hefði tapað lyklinum. Hinn drukkni svar-
aði því þá til að hann hefði sennilega
tapað lyklinum nokkrum skrefum frá
ljósastaurnum. De Bono spurði hann
hví í ósköpunum hann væri þá ekki að
leita að bíllyklinum þar. Hinn drukkni
sagði þá að það væri augljóst þar sem
einungis væri ljós að finna við ljósa-
staurinn.
Væntingamar
Boðskapur sögunnar af hinum
drukkna „raunsæismanni" er að
stundum hættir fólki til að leita eftir lausn
vandamála þar sem auðvelt er að leita
frekar en að leita þar sem orsök vandans
er að finna. Niðurstaða leitarinnar verð-
ur fyrir vikið einhvers konar staðgengill
fyrir það sem leitað er eftir til að standa
ekki uppi tómhentur. Enn fremur er
tilhneiging til að nota aðferðir við leitina
sem auðvelt er að beita jafnvel þó að
miklar líkur séu á að sú aðferðafræði
muni ekki leiða neitt sérstakt í ljós.
Bókin Managers NOTMBAs þar sem
Henry Mintzberg deilir á athygliverðan
og réttmætan hátt á stjórnunarháskóla
dagsins í dag sem útskrifa fólk með
MBA-gráður á færibandi er í kjarna sín-
um þess eðlis. í viðskiptaháskólum eru
kenndar aðferðir sem auðvelt er að
kenna og allir geta skilið sem nenna að
leggjast yfir þær en þær búa hins vegar
ekki til stjórnendur eins og stundum er
haldið fram. Tilraunir háskóla til þess að
búa til frumkvöðla eru oft enn hjákát-
legri. í fyrstu virðist skaðinn ekki veru-
legur nema náttúrlega fyrir stúdentana
sem kaupa köttinn í sekknum (þeir fá
hins vegar háskólastimpilinn sem er
vegabréf inn í framtíðina) en eins og
Mintzberg bendir á þá getur þetta orðið
stórvandamál þegar slík hugmynda-
fræði gegnsýrir fyrirtæki.
Enron er náttúrlega klassíska dæmið
en bent hefur verið á að það var senni-
lega meiri blessun en bölvun að fyrir-
tækið kollsigldi sig því að það var á
góðri leið með að setja heilu fylkin í
Bandaríkjunum á hausinn með þeim
spákaupmennskuaðferðum sem fyrir-
tækið innleiddi á orkumarkaðinum.
Hugsanlega er um að ræða skólabókar-
dæmi í framvirkum samningum en að-
ferðin rústaði orkumarkaðinum á met-
tíma þar sem orkuskorturinn í sumum
fylkjum var slíkur að skólar þurftu að
senda nemendur sína heim vegna raf-
magnsskorts.
Auðvitað er ósanngjarnt að benda
á háskóla sem slíka sem sökudólga en
þeir hafa allt of oft verið fríaðir allri
ábyrgð og því haldið fram að stjórn-
endur hafi ekki beitt þeim aðferðum sem
í þeim eru kenndar í stað þess að benda
á að aðferðirnar eru vægast sagt ómark-
vissar. Fyrir tíu árum töluðu menn t.d.
ekki um alþjóðavæðingu íslenskra fyrir-
tækja án þess að horfa á markaði hinum
megin á hnettinum, í J apan eða á öræfum
áhættunnar í Kamtsjatka. Það hefur hins
vegar komið á daginn að það þjónaði
íslenskum fyrirtækjum betur að horfa
sér nær og sækja „bara“ til Norðurlanda
og Bretlandseyja eins og víkingarnir
forðum.
Aðferðafræðin
afnvel þótt hinn drukkni raunsæis-
maður hefði nýtt sér tölfræðilegar
aðferðir hefðu þær engu að síður
afvegaleitt hann þó að honum hefði
hugsanlega tekist að „sanna“ að lykillinn
væri ekki í ljósglætunni hjá staurnum.
Málið er hins vegar að, rétt eins og marg-
ur vísindamaðurinn, gerði hann sér vel
grein fyrir því að lykilinn væri ekki þar
að finna en vegna þess að aðstæður og
möguleikar á að beita einföldum leitar-
aðferðum voru fyrir hendi við Ijósa-
staurinn, aðferðir sem voru ekki fyrir
hendi ef hann leitað í myrkrinu, var vel
ásættanlegt að gera það sem hann gerði.
Vísindamenn gera sér oft fyllilega
grein fyrir því að þær forsendur sem þeir
setja til þess að einfalda veruleikann og
til þess að hægt sé að koma vandamálinu
fyrir í tölfræðilegu líkani gera það oft að
verkum að aðferðin gefur takmarkaða
möguleika á að lýsa veruleikanum eða
spá fyrir um atburði. Hættan skapast
hinsvegarþegarfólkhorfirframhjáþeirri
staðreynd eða gerir sér ekki grein fyrir
því að líkönin og aðferðirnar eru í besta
falli veruleg einföldun á aðstæðum og
í þeim felast einungis takmarkaðir mögu-
leikar á að leysa hið raun verulega vanda-
mál. BCG-líkanið með sínum stjörnum,
mjólkurkúm, spurningarmerkjum og
hundum var ekki svar við öllum vanda-
málum markaðs- og framleiðslustjóra þó
að það hefði að mörgu leyti notagildi.
Stigakort (Balanced scorecard) þeirra
Kaplans og Nortons er heldur engin
lausn þó að það geti verið nothæft í
vissum tegundum fyrirtækja við vissar
aðstæður. En að einblína á slík líkön og
aðferðir eins og þar sé komin lausn allra
vandamála hefur skapað fleiri vandamál
en það hefur leyst.
Stundum er sölumennskan slík og
æðibunugangurinn við að læra þessar
aðferðir og beita þeim að tilgangur þeirra
og takmörk gleymast. Þannig rembast
menn eins og rjúpan við staurinn við að
ríghalda eins og hinn drukkni maður í
hann og rýna á jörðina í kringum hann
af því að þar er ljósið í von um að lykillinn
muni með einhverjum ótrúlegum hætti
birtast þeim jafnvel þó að hann hafi
tapast einhvers staðar annars staðar.
Stjómunarmistök
Flestum má vera Ijóst að það er
stundum betra að fólk hafi ekki slíkar
aðferðir á takteinum og sé blindað af
ljósinu. Stundum væri betra ef fólk í
einfeldni sinni nýtti hina heilbrigðu
skynsemi og leitaði þar sem lausnin er
líkleg til að vera í stað þess að leita þar
sem auðvelt er að finna hana. Þá er ekki
þar með sagt að ómögulegt sé að vinna
fagmannlega og skipulega að þeirri leit,
munurinn snýst um tilganginn og út-
gangspunktinn.
Meginþema bókar Mintzbergs er að
ekki sé hægt að búa til stjórnendur með
þeim aðferðum sem viðskiptaháskólar
beita í stjórnunarnámi sínu. Hið kómíska
við það er að oftast er verið að kenna
nemendum sem hafa aldrei verið í stjórn-
unarstöðum, og það sem meira er, þeir
sem kenna eru oft fólk sem hefur aldrei
komið út fyrir lóðarmörk háskólaum-
hverfisins. Þessu er þó betur háttað hér
á landi en víðast hvar úti í heimi þar sem
nemendur hafa margir hverjir verið lengi
í atvinnulífinu. En jafnvel hér á landi fer
aldur nemenda lækkandi og þeir verða
sífellt reynslulausari.
Það er ekki þar með sagt að háskólar
kenni nemendum sínum ekkert, þeir
kenna þeim aðferðir og hugmyndafræði,
en eins og Mintzberg bendir á gerir það
þá ekki nauðsynlega að góðum stjórn-
endum. Oft hefur verið bent á, ekki hvað
síst í háskólaumhverfinu sem söluáróð-
ur, að flest fyrirtæki verði gjaldþrota
eða leggi upp laupana vegna slæmrar
stjórnunar. Þetta er áreiðanlega rétt en
það er hins vegar ekki augljóst að við-
skiptaháskólar eða einföld aðferðafræði
hafi bætt úr þessu. Stærstu stjórnunar-
mistök viðskiptasögunnar hafa orðið á
síðustu tíu árum. I staðinn fyrir að meta
hvort aðferðafræðin hafi verið gölluð er
fundinn nýr sökudólgur og það eru
stjórnir fyrirtækja. Nýir ferlar, aðferðir
(Framhald á síðu 4)
2