Vísbending - 08.04.2005, Blaðsíða 1

V
V i k u
ISBENDING
rit um viðskipti og efnahagsmál
8. apríl 2005
14. tölublað
23. árgangur
Trúin á sannleikann
Jóhannes Páll páfi II lést 2. apríl
síðastliðinn, á 85. aldursári. Hins
virta trúarleiðtoga verður sennilega
helst minnst fyrir þátttöku hans í að um-
breyta Evrópu með harðri afstöðu gegn
kommúnisma, sérstaklega með því að
styðja Lech Walesa og Solidamosc í Pól-
landi í upphafi umbreytingartímabilsins.
Hann var hins vegar íhaldsamur hvað
varðar afstöðu kirkjunnar og breytingar
innan hennar. Andlát páfans gefur tilefni
til umræðu um trú og sérstaklega trúna
á sannleikann.
Sannleikur og lygi
Tvennt áhugavert hefur verið að gerast
sem tengist trú, og þá kristinni trú,
núna á síðustu misserum sem er nátengt en
í vissri mótsögn. I fyrsta lagi erákveðin og
aukin tilhneiging til þess að taka trú fram
yfir rök og visindi, að afneita skynsemi
og leggja traust sitt á trúarlegar skoðanir.
Jóhannes Páll páfi II gerði þetta þegar
hann talaði um getnaðarvarnir eins og
„smokkinn" sem eitthvað „illt“ frekar en
bestu tiltæku vömina gegn ótimabærum
þungunum og alnæmi. Þetta hefúr einn-
ig verið áberandi í umræðum „trúaðra"
um þróunarkenninguna, sérstaklega í
Bandaríkjunum. Jafnvel Bush Bandaríkja-
forseti lét hafa eftir sér að „kviðdómurinn
væri enn úti“ í þessu máli. I leiðara.Sc/en-
tific American 1. apríl síðastliðinn gera
ritstj órar blaðsins góðlátlegt grín að þessari
umræðu þar sem þeir afsaka að hafa stutt
þróunarkenninguna einungis vegna þess
að hún er „ein merkasta vísindahugmynd
allra tíma“ og studd með „fjallgörðum
af sönnunargögnum". I mörgum og vax-
andi til vikum virðast menn taka trúarsann-
færingu og þann „sannleik“ sem er að
finna í helgum bókum fram yfir rökfræði,
vísindi og heilbrigða skynsemi.
I öðru lagi hefur verið sáð frjókomum
efasemda um að sá „sannleikur“ sem krist-
in trú byggir á sé í raun sannleikurinn. Hið
kómíska er að það þurfti frekar illa skrif-
aðan reyfara, Da Vinci lykillinn, til þess
að vekja spumingar á meðal almennings
um þetta efni. í kjölfarið hafa alls konar
ffæðimenn sem hafa enn frekar vakið upp
efasemdir um trúverðugleika sögunnar um
Jesúm náð eyrum almennings. Ein ágæt-
lega rökstudd kenning er að Jesús og María
Magdalena hafi verið gift og átt böm og
að hún hafi flust til Frakklands. Jesús hafi
farið ti 1 Austurlanda þar sem hann var áður
í læri hjá vitringunum, á þeim ámm sem
frásagnir vantar í biblíusögurnar, og dáið
þar á effi ámm. Auðvitað geta þetta verið
samsæriskenningarþó að þessar kenningar
séu nokkuð vel rannsakaðar og kannski
öllu betur en hin opinbera biblíusaga.
Vandamálið er að æ fleiri velta því fyrir
sér hvort kristindómurinn og hin ágæta
siðfræði hans sé byggður á lygi. Trúaðir
hafna þessari kenningu en hafa lítið fyrir
sér annað en trúna á „sannleikann".
Vísindin og trúin
Isjálfu sér ganga vísindin ekki út á annað
en að prófa þá trú sem við höfum, að
búa til tilgátur sem standa fyrir ákveðna
trú, sem er svo hægt að prófa eða draga
kerfisbundið fram gögn um og vísbend-
ingar út frá því sem er rannsakað. Það er
engu að síður of langt gengið að halda
því fram að eitthvað sem hefur ekki verið
„sannað“ með vísindalegum hætti geti
ekki verið rétt og satt. Vísindin snúast
ekki um að „sanna" heldur miklu frekar
að „afsanna" eins og Karl Popperbenti á.
I þessu felst nokkuð merkileg þversögn
þar sem vísindamenn kjósa að „trúa“ að
eitth vað sé rétt og satt þangað li 1 það hefur
verið afsannað. Vandinn í vísindum er oft
að vísindamenn hafa ekkert sérstaklega
mikinn áhuga á að afsanna fyrri kenningar
heldur hafa þeir miklu meiri áhuga á að
bæta við nýjum eða byggja á þeim sem
fyrir eru. Astæðan ereinnig að oft eru þær
settar fram með slíkum hætti að það er
ógerlegt að sanna eða afsanna þær. Þetta
gerir það að verkum að kenningar sem
ættu með réttu að vera á öskustó sögunnar
eru enn undirstaða og útgangspunktur
fræðimanna. Kenningar sem eru í besta
falli málamiðlanireru notaðarsem grunn-
ur ákvarðana í þjóðhagslegu samhengi.
Oft eru þær skásti kosturinn en það er
trúin á að þær séu góðar og gildar sem
gerir það að verkum að þær eru notaðar.
Þannig er óhætt að segja að vísindamenn
séu stundum sekir um að trúa í blindni á
„sannleikann".
Munurinn á hinum trúaða og vísinda-
manninum er þó sá að hinn síðari getur og
hefúr hafnað ýmsum kenningum sem eru
augljóslega villukenningar þegar betur er
að gáð. Þetta gerir hann á vísindalegum
eða rökff æði legum forsendum en ekki trú-
arlegum. Þeir sem nota „smokkinn" eiga
augljóslega ekki skil ið sama eilífa helvítið
og t.d. Adolf Hitler og Stalín. Það er ekki
hægt að boða sannleika og hreinleika á
saina tíma og bamaníð, lygar og yfirhylm-
ingarviðgangast í kaþólsku kirkjunni. Það
er ekki hægt að tala um frelsi sem trú á
sannleikann þegar „sannleikurinn“ er það
sem manni er fyrirskipað að trúa. Fyrstu
vísindamennimir, eins og Galileo Galilei,
vom dæmdir vil I utrúannenn fyrir trúa öðm
en því sem kirkjan sagði þeim að trúa.
Að trúa á trúna
Allir em trúaðir. Allir verða að trúa
því að það komi dagur eftir þennan
dag, að fólk sé í flestum tilvikum að segja
því satt og rétt frá og að dauðinn sé ekki
handan við hornið. Einungis brot af því
sem við upplifum og skynjum er hægt
að útskýra með vísindalegri nákvæmni.
í flestum tilvikum verðuin við að trúa því
að svona gangi lífið fyrir sig og læra af
reynslunni. Það er mikilvægt að trúa til
þess að lifa daginn af.
Sannleikur er í sjálfu sér afstætt
hugtak en það er trúin á sannleikann
og vísindin sem hefur drifið framþróun
mannkynsins áfram síðustu þrjú hundmð
árin. Hugsanlega hefur mannkynið að
einhverju leyti verið afvegaleitt í þessari
baráttu fyrir tækniframfömm en mestu
framfaramir er þó geta mannsins til að
skilja og draga ályklanir og geta tjáð sig
um þær. Það væri synd ef trúin fengi
okkur til að trúa einhverju öðru.
1
er
Trúin á sannleikann
nokkuð merkileg og oft
á tíðum þversagnarkennt
fyrirbæri.
2
ÞorvaldurGylfasonendur-
skoðar reiknireglur kosn-
ingalaganna. Hann kemst
að því að niðurstöðurnar
3
hefður orðið talsvert aðrar
í kosningum hér á landi í
gegnumtíðinaefannarskon-
ar reiknireglur hefðu verið
4
notaðar en notaðar eru í
dag. Reiknireglan hyglar
stóru flokkunum á kostnað
þeirra smærri.