Vísbending - 13.05.2005, Blaðsíða 3

ISBENDING
Nýskipan trygginga og fjárafla
Guðmundur Magnússon
hagfræðingur
Menn hafa löngum leitað ýmissa
leiða til þess að dreifa áhættu
í framleiðslu og viðskiptum.
Rekja má vátryggingar allt aftur til bókar
Hammúrabís 1800 f.Kr. Finna má vísi að
samtryggingum á Niðurlöndum og Italíu
á 13. og 14. öld. Það er þó ekki fyrr en
á sautjándu öld að tryggingar verða að
sérstakri atvinnugrein þegar Lloyd's of
London er stofnað. Forsendurtrygginga
hjá þessu félagi, sem öðrum trygginga-
félögum, eins og líftryggingafélögum,
voru bæði hagnýting líkindafræðinnar og
söfnun gagna um ýmsa atburði.
Slysatryggingarogfasteignatrygging-
arhófustí Þýsklandi seintá 19.öld. Aðild
að þeim var lögbundin en starfsemin var
rekin af sjóðum og starfsgreinasambönd-
Samfélagsleg ábyrgð
Nú er unnt að kaupa ógrynni afbrigða
aftryggingum á markaðnum. Trygg-
ingar eru þó ekki í boði fýrir öllu vegna
þess að enginn sér sér hag í því að selja
þær. Þetta er oft vegna hrakvals og siða-
vanda. Talað er um markaðsbresti þegar
það gerist. Sem dæmi um þetta má taka
atvinnuleysi. Hætt er við að þeir kaupi
einna helst slíka tryggingu sem líklegt
er að missi vinnuna og að margir féllu í
þá freistni að hætta að vinna án þess að
nauðsyn krefði. Iðgjaldiðyrði þess vegna
svo hátt að öll viðskipti féllu niður.
Samfélagið hefur því tekið að sér
að leysa vanda af þessu tagi með opin-
beru tryggingakerfi: tekjutryggingu,
atvinnuleysisbótum, skyldugreiðslum í
lífeyrissjóði, viðlagatryggingu og fleiru.
Andsætt markaðnum getur hið opinbera
tryggt eftir á i skjóli skattlagningarvalds
og lagasetningar.
Nýjar hugmyndir
HagfræðingurinnRobertJ. Shillerhef-
ur sett fram áhugaverða tilgátu um
framtíð tryggingamála í bókinni Nýskipan
fjárafla. Bókin er eins konar framhald
af bók hans Oráðlegur ofvöxtur sem
fjallaði um eignaverðsbólunaá hlutabréfa-
markaði í Bandaríkjunum. Skal hér gerð
greinfyrirtillögumShillersumnýskipan
samábyrgðar og kostnaðar. Hugmyndir-
nar eru í aðalatriðum sex:
1. Trygging lifsviðurvœris ogfasteigna-
verðmætis
Líftryggingar voru settar á laggimar á
sínumtímaþegarfýrirvinnurheimilanna
áttu frekar á hættu að falla frá á unga
aldri en nú. Með tryggingu lífsviður-
væris væri enn fremur tekið tillit til
tekna og lífsgæða til langs tima. Trygg-
ing fasteignaverðmætis tryggði tiltekið
markaðsverð húsnæðis. Tryggingin næði
ekki eingöngutil bmna og skemmdaheld-
ur einnig til fasteignaverðs.
2. Trygging þjóðartekna
Hugmyndin er sú að mynda markað fýrir
skuldabréf með veði í þjóðartekjum sem
seld yrðu á alþjóðamarkaði, svipað og
hlutabréf eru nú seld í kauphöllinni. Með
þessu móti væri áhættu á afkomu tiltekinn-
ar þjóðar dreift um allan heim.
3. Tekjutengd lán
Bankar og aðrar lánastofnanir ættu að
veita lán með kjörum sem tækju mið af
tekjumeinstaklinga, fýrirtækjaogþjóða.
Þannig gætu menn veðsett framtíð sína
og tekið meiri áhættu en ella.
4. Tekjujöfnun
Tekjujöfnunartryggingar ættu að tryggja
að tekjumunur einstaklinga og þjóða verði
ekki óhóflegur. Með stighækkandi skatti
má setja slíkum mun skorður.
5. Ahœttudreiflng milli kynslóða
Slík trygging yrði útvíkkun á félagslega
tryggingakerfinu þannig að það næði til
afkomenda og stórfjölskyldna í ríkara
mæli en nú er.
6. Alþjóðasamningar
Slíkir samningar um einstök verkefni
yrðu svipaðir því sem nú gerist milli
einkaaðilja en mun stærri í sniðum og
til lengri tíma.
Auk þessa er lagt til að myndaður
verði alþjóðlegurgagnabanki um áhættu
af ýmsu tagi og skilgreind ný tegund
greiðslueininga til þess að áhættustjóm-
unin geti farið fram með rafrænum
hætti.
r
Oskhyggja eða raunsæi?
Margir hafa eflaust hrist höfuðið
við lestur á tillögum Shillers. Við
þekkjum þó sumarþeirra í öðmm búningi
og nokkrar þeirra gætu orðið að vemleika
með tímanum. Aðal vandinn er vitaskuld
sá að þessar nýjungar færa ábyrgð frá
einstaklingi til heildarinnar með einum
eðaöðrum hætti ogdregið erúrsjálfsbjarg-
arviðleitni, útsjónarsemi og arðsvon.
Tillögumar um tryggingu lífsviður-
væris og tekjujöfnunar minna á Hinn
almenna kirkjusjóð sem nú er orðinn að
engu. Allar kirkjur í landinu vom skyld-
aðar ti 1 að leggja í hann al lt það fé er þær
höfðu aflögu og það lánað til annarra.
Með tilkomu ljármagnsmarkaðar gátu
söfnuðir ávaxtað sitt fé betur og fengið
lánafyrirgreiðslu með öðrum hætti en ef
þeir lögðu féð í sjóðinn. Það sjá allir að
hið gamla fýrirkomulag er gengið sér til
húðar. Kannski er þaðan komið að tala
um „að taka frá einni kirkjunni og leggja
til annarrar.“
Segja má að myndun fasteignafé-
laga sé eins konar lausn á sveiflum í
fasteignaverði. Félögin leigja út húsnæði
á verði sem er tengt markaðsvöxtum af fé
en þensla og háir vextir fara iðulega saman
en þetta fýrirkomulag veldur öryggisleysi
og dregur úr eignamyndun einstaklinga
og sennilega þjóðhagslegum spamaði
einnig. Færð hafa verið rök fýrir því að
einkaeign fasteigna stuðli að félagslegu
öryggi og friðsemd.
Ekki er loku fýrir það skotið að nýj-
ar tryggingar eigna og viðurværis líti
dagsins ljós á markaði. Hví skyldi ekki
geta myndast markaður fyrir tryggingar
tildæmisfýrirhjónaskilnaði? Reyndarer
unnt að tryggja skiptingu eigna við skilnað
að nokkru leyti með séreignarákvæðum.
Gögn um hjónaskilnaði eru aðgengileg
lýrirtryggjendurog iðgjaldið gæti miðast
við fortíð og fýrri störf. Þeirri freistingu
að leika á kerfið má halda í skefjum með
því að krefjast hærri iðgjalda afþeim sem
skilja oftar og af þeim sem eru líklegri
til þess að skilja en aðrir.
Samkennd
Við skulum heldur ekki útiloka að
fyrirkomulag þróunaraðstoðar við
fátækar þjóðir og lána til þeirra geti
breyst. Menn hafa þegar rekið sig á
að styrkveitingar draga úr sjálfsbjar-
garviðleitni og valda spillingu. Einnig
má minna á að tilkoma markaðarins fýrir
svonefnd ruslbréf (e. junk bonds) var
nýmæli sem gerði frumkvöðlana að mill-
Ijarðamæringum. Þeirkeyptu skuldabréf
þjóða sem lentu í vanskilum með affol-
lum og högnuðust vel á því. Einhverjir
lentu reyndar í fangelsi fýrir að beita ólö-
glegum brögðum en markaðurinn dafnar
vel. Þetta var í sjálfu sér eðlileg útvíkkun
á þeim markaði sem fýrir var um kaup á
skuldabréfum fyrirtækja með afföllum.
(Framhald á síðu 4)
3