Vísbending - 09.12.2005, Síða 2

ISBENDING
ísland á toppnum... í landbúnaðarstyrkjum
Ólafur Klemensson
hagfræðingur
Imörgu erum við Islendingarframarlega
ogsums staðarátoppnum. í nýútkominni
skýrslu frá OECD um landbúnaðarstuðn-
ingaðildarlandanna kemurfram að Islend-
ingarerumethafarnir áseinastaári.1 Engin
þjóð innan OECD styrkir sinn landbúnað
meira en við íslendingar.
Sama vandamálið
Ságamli atvinnuvegur, landbúnaðurinn,
var lengst af meginundirstaðan í ís-
lensku efnahagslífi. Sú breyting varð á,
með mismunandi hröðum skrefum alla
seinustu öld, að mikil vægi landbúnaðarins
hefur stöðugt dregist saman. Ekki verður
fjallað um þá þróun hér en bent á að hlut-
deild landbúnaðar í VLF er nú aðeins um
1,5% (2003). Fyrir ekki mörgurn árum
var umræða um landbúnaðarmálin og
þá alveg sérstaklega um styrki til grein-
arinnar á hvers manns vörum. Svo er
ekki nú þrátt fyrir að lítið hafi breyst
varðandi styrkja- og stuðningskerfi land-
búnaðarins. Meira er þó rætt um hátt
verðlagáíslenskum landbúnaðarafurðum
ogumdapraafkomubænda. Allterþetta
þó í raun sama málið, áhrif opinberrar
landbúnaðarstefnu, skipulag og innviðir
Iandbúnaðarins.
Skaðlegt styrkjakerfi
Nú er það svo að engin atvinnugrein
í heiminum nýtur meiri opinbers
stuðnings og styrkja en landbúnaður.
Talið er að stuðningur til landbúnaðar
í OECD löndum hafi numið a.m.k. 378
milljörðum Bandaríkjadalaáseinastaári.2
Reiknaóur framleiðslustuðningur
PSE
Þessi stuðningur er miklu meiri, bæði
hlutfallslega mælt og í upphæðum talið,
en aðraratvinnugreinarnjóta. Til saman-
burðar nam stuðningur við flutninga-
starfsemi um 40 milljörðum dala árið
2001 og stuðningur við sjávarútveg
um 6 milljörðum dala.3 Það hefur lengi
verið keppikefli alþjóðastofnana eins
og OECD og IMF að draga úr þessum
stuðningi vegna þeirra skaðlegu áhrifa
sem slíkur stuðningur hefur á efnahags-
framvinduna.
Astæðurnar
En af hverju er opinber stuðningur
við landbúnaðinn skaðlegur? Slíkur
stuðningur kemur í veg fyrir eða hindrar
hagkvæma ráðstöfun framleiðsluþátta,
veldur viðskiptabjögun (e. trate distor-
tion) og brenglar markaðsverðmyndun,
hindrar samkeppni milli landa og milli
innlendra atvinnugreina og hindrar
alþjóðaverslun með matvæli og land-
búnaðarvörur. Þá leiðir stuðningur við
landbúnaðarframleiðslu oft til þess að
verð landbúnaðarafurða er hærra en
ella og kemur þannig niður á efnalitlum
neytendum. Oft er nefnd sú ástæða fyrir
miklum stuðningi við landbúnaðinn að
nauðsyn sé á að bæta kjör lakar settra
bænda. Reyndin er hins vegar sú að land-
búnaðarstyrkir eru að langmestu leyti
framleiðslutengdir sem veldur því að
það eru stórbændur sem hagnast mest
á styrkjunum. Þá er í vaxandi mæli bent
á að mikill landbúnaðarstuðningur iðn-
væddra landa kemur harkalega niður á
landbúnaðarframleiðslu þróunarlanda.
Og að lokum skal einnig getið að styrkir
til framleiðslu landbúnaðarafurða geta í
mjög mörgum tilvikum stuðlað að of-
framleiðslu á kostnað náttúrugæða og
haft þannig neikvæð umhverfisáhrif í
för með sér.
Kennitölur markaðsverndar
2004
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0,5
0
ONPC
HNAC
r
ísland á toppnum
Stuðningur við landbúnað innan OECD
er jafnan mældur og reiknaóur sem
PSE-gildi (producer support estimate) eða
reiknaðurframleiðslustuðningur. PSE er
skilgreint sem fjárhagslegar millifærslur
frá neytendum og skattgreiðendum til
bænda ár hvert. Hér er því um að ræða
bæði peningalegar greiðslur úr ríkissjóði
og svokallaður markaðsverðsstuðning-
ur (market price support MPS). Hér er
um reiknaðan stuðning að ræða sem er
ígildi þess mismunar sem er á milli inn-
anlandsverðlags á landbúnaðarafurðum
og heimsmarkaðsverðs sömu afúrða.
Island hefur notið þess vafasama
heiðurs um langt skeið að vera meðal
þeirra landa sem búa við hvað hæst stuðn-
ingsgildi ásamtNoregi, Sviss, Kóreu og
Japan. Stuðningsgildið hér á landi hefur
verið á bilinu 70-72 seinustu árin en 71 -
73 í Sviss. A seinasta ári skaust þó Island
fram úr Sviss enda hafa stjórnvöld þar í
landi leitast markvisst að því að draga
úr stuðningi og styrkjum til landbúnaðar.
Þekkt er það styrkja- og stuðningsfargan
sem einkennir landbúnað í Evrópusam-
bandslöndum. Stuðningurinn þar er þó
ekki nema innan við helmingur þess
stuðnings sem íslenskur landbúnaður
nýtur. Þá vekur það athygli að lítið hef-
urmiðaðaðdragaúrheildarstuðningivið
landbúnaðinn hér á landi á seinustu árum.
Landbúnaðarstuðningurinn á OECD-
svæðinu hefur dregist saman seinustu 18
árin um nær fimmtung og það sama á við
um Evrópusamabandið. Stuðningurinn
hér á landi hefúr hins vegar aðeins dregist
samanum 10%ásamatíma. Fleiri kenni-
tölur um opinberan stuðning við land-
búnað eru reiknaðar. Þar er í fyrsta lagi
NPC (Nominal protection coefficient)
sem túlkar hlutfallið milli framleiðslu-
(Framhald á síðu 4)
Heildarstuðningur
% af VLF
2.5
2,0
1.5
1,0
0,5
0,0
l, 1
1,5
1,3
1,2
ísland Noregur EB OECD
Island Noregur EB OECD
2