Vísbending - 01.09.2006, Qupperneq 2

ISBENDING
Hugleiðing um gjaldmiðilinn
— ' Björn Gunnar Olafsson
- stjórnmálahagfræðingur
Gullfótur var aflagður að mestu
hérálandiáárið 1914.Öllteng-
ing gjaldmiðla við gull var end-
anlega rofin þegar Bretton Woods-kerftð
lagðist af árið 1971. Þótt ekki standi til
að taka upp gullfót aftur hefur eigna-
tryggðurgjaldmiðill1 ákveðnaeiginleika
sem vert er að hafa til hliðsjónar ef meta
á kosti og galla þess að tengjast evru
með myntráði (sjá nánar um myntráð,
e. currency board, í Vísbendingu 44.
tbl., 1999).
í anda frjálshyggju og austurrískrar
hagfræði má halda því fram að gullfótur
sé skynsamlegasta leiðin til að tryggja
verðgildi peninga. Gull yrði ofan á ef
frjáls markaður fengi að velja gjaldmiðil
og einokun ríkisvaldsins á útgáfu gjald-
miðlayrði afnumin. Blómaskeiðgullfót-
arins var á seinni hlutanítjándu aldarinn-
ar og fram að fyrri heimsstyrjöld. Þetta
tímabil einkenndist af verðstöðugleika
og vexti alþjóðaviðskipta þótt vissulega
hafi ekki verið komið í veg fyrir talsverð-
ar hagsveiflur. Á tímum Bretton Woods-
fastgengiskerfísins (1947-1971), sem
var óbeint tengt gulli gegnum Banda-
ríkjadal, bjó hinn vestræni heimur við
mikinn hagvöxt og litla verðbólgu. Or-
sakir þess að það kerfi brast voru ekki
endilega innri mótsagnir heldur það að
Bandaríkin ráku fjármálastefnu, m.a.
vegna Víetnamstríðsins, sem varósam-
ræmanleg Bretton Woods-kerfinu.
Einn kostur við gulltryggðan gjald-
miðil er að ekki er hægt að auka pen-
ingamagn í umferð (grunnfé) að neinu
ráði nema gulleign aukist. Ef gull er ekki
framleitt í landinu eykst gulleign aðeins
til langframa ef afgangur er af viðskipt-
um við útlönd. Verðbólgufjármögnun
með seðlaprentun er erfiðleikum bundin
við þessar aðstæður nema gulltrygging
sé aðeins að hluta. Það sama gildir um
myntráð.
Sú skoðun er ráðandi að jafngóður
eða betri árangur í stjóm efnahagsmála
geti að jafnaði náðst með nútímastjórn-
tækjum peningamála en þegar gjaldmið-
ill er eignatryggður eða framboð peninga
takmarkað með öðrum hætti. Ein ástæða
þess erósveigjanleiki eignatryggðs gjald-
miðils sem krefst þess að allt nafnverð,
þar með talin vinnulaun, geti lækkað ef
samdráttur verður í framleiðslu (eða út-
flutningi, sem samsvarar útflæði gulls).
Það er hins vegar vel þekkt að vinnulaun
eru lítt sveigjanleg niður á við í reynd
og því er hætta á að verðhjöðnun leiði
til ört vaxandi atvinnuleysis og átaka á
vinnumarkaði.
Verðbólgumarkmið
fleiri þjóðríki hafa tekið upp
verðbólgumarkmið við stjórn
peningamála, en upphafsmenn að því
voru Nýsjálendingar árið 1989. Með
verðbólgumarkmiði fær seðlabanki eitt
meginhlutverk og tækið til að ná þessu
markmiði eru grunnvextir (vextir í end-
urhverfum viðskiptum). Stjórn peninga-
mála felst í þvi að tryggja að heildareftir-
spurn sé í samræmi við framleiðslugetu
hagkerfisins, en hún ræðst að talsverðu
leyti af vaxtastigi. Að vissu marki má
líta á verðbólgumarkmið sem rekið er af
algerlega sjálfstæðum seðlabanka sem
ágætis málamiðlun á milli frjálshyggju-
manna, sem telja ríkisvaldið meginupp-
sprettu verðbólgu, og þeirra sem telja að
skynsamleg stjórn peningamála og Ijár-
mála tryggi bestan árangur við hagstj órn.
Hér á landi var verðbólgumarkmið tekið
upp árið 2001. Þegar árið 2002 tókst að
ná góðum tökum á verðbólgunni en um
þessar mundir er verðbólga langt frá
markmiði Seðlabankans og gæti nolckur
tími liðið áður en markmiðið næst aft-
ur. Þessi þróun ásamt sveiflum í gengi
krónunnar og háum vöxtum hefur vakið
upp spurningar um það hvort verðbólgu-
markmið henti í litlu opnu hagkerfi með
sjálfstæðan fljótandi gjaldmiðil.
Leysir evran vandann?
r
Islenska hagkerfið er lítið og fj ármála-
markaður grunnur þannig að markaðs-
aðilum er í lófa lagið að hafa veruleg
áhrif á verðmyndun á innlendum peninga-
markaði ef áhugi væri fyrir slíku. Hátt
vægi innflutnings í neyslu gerir verðlag
viðkvæmt fyrir gengi krónunnar og við-
skiptahindrunum, auk þess sem frjálsir
fjármagnsflutningarhafaleitttilmikillar
notkunar á erlendu lánsfé. Þá dregur víð-
tæk verðtrygging úr áhættu vegna útlána
á föstum vöxtum. Við þessar aðstæður
virðist sem mun skarpari vaxtabreytingar
þurfí til að hafa áhrif á heildareftirspurn
en í stærri hagkerfum. Mikill vaxtamunur
við útlönd veldur hins vegar óstöðugleika
í gengi og óvissu um sveiflujöfnunaráhrif
peningastefnunnar. Afþessum ástæðum
eru surnir á þeirrri skoðun að íslendingar
eigi að kasta krónunni og taka upp evru.
Með því muni nást stöðugt verðlag, við-
skiptakostnaður lækka, óvissa minnka
og vextir lækka til móts við vexti evru-
svæðisins. Mismunandi skoðanir á aðild
Islands að Evrópusambandinu hafa verið
þrándur í götu ákvarðana um þetta efni
þar sem talið hefur verið óráðlegt að
taka upp evru nema til komi full aðild
að Evrópusambandinu.
Myntráð
Með því að tengja krónuna við evru
með myntráði myndi framboð pen-
inga takmarkast með svipuðum hætti og
þegar gullfótur var við lýði þar sem pen-
ingamagn yrði tryggt með erlendum gj ald-
eyri en það jafngildir eignatryggingu að
mestu. Enginn vafi er á því að verðlag og
vextir færðust nær evrusvæðinu og verð-
trygging útlána yrði óþörf þar sem útlán
yrðu sjálfkrafa gengistryggð. Jafnframt
væri mun erfiðara að auka útlán banka
langt umfram innlán en útlánaþensla hef-
ur verið ein helsta orsök verðbólgu hér á
2