Helgarpósturinn - 12.04.1995, Qupperneq 6

FJALLA-
HJÓLIÐ &
ÍSLENSKAN
Hér að neðan
má lesa íslensk
heiti á öllum
hlutum
fjallahjólsins.
A. SÆTIS-
BÚIUAÐUR:
1. Hnakkur
2. Sætisstoð
B. GÍRAKERFI:
1. Gírskiptar
2. Gírvírar
3. Gírvírabarkar
4. Framsporskiptir
5. Aftursporskiptir
C. GRHUD:
I.SIá
2. Stýristoð
3. Undirpípa
4. Sætispípa
5. Sætisgaffall
6. Keðjugaffall
D. AFL-
FÆRSLUKERFI:
1. Sveifarleguhús
2. Sveifaröxull
3. Sveifarlegur
4. Sveifar
5. Pedalar
6. Tannhjól að framan
7. Tannhjól að aftan
8. Keðja
E. BREMSU-
KERR:
1. Bremsuklossar
2. Bremsuarmar
3. Bremsubarkar
4. Bremsuvírar
5. Handbremsur
F. STÝRI-
KERFH9:
Ágríp af söp hjélreiðaj áJsJajndi
Spjallað við Óskar D. Ólafsson, sagnfræðing og fjallahjólafrömuð.
Á íslandi hefur orðið mikil bylt-
ing í notkun reiðhjóla eftir að
„innreið" fjallahjólanna hófst í
kringum 1988. Hjólreiðar eiga sér
þó miklu lengri sögu hér; fyrsta
reiðhjólið var flutt til landsins ár-
ið 1890, þegar hjólreiðar höfðu
tíðkast á meginlandi Evrópu í
nokkra áratugi. Hjólið var fyrsti
„nútíma“- farkosturinn sem þann-
ig hóf að breyta samgöngum á ís-
landi, en allt fram að því — og
reyndar þó nokkuð fram á þessa
öid — fóru þær fram með sama
hætti og á miðöldum, þar sem
hesturinn var alltaf „þarfasti
þjónninn". Bifreiðin, eða „blikk-
beljan“, var mun seinni til að öðl-
ast þann sess í samgöngum lands-
ins sem hún hefur nú.
Óskar Dýrleifur Ólafsson lauk ný-
lega við ritun prófritgerðar í sagn-
fræði við Háskóla Islands, sem
fjallar um sögu hjólreiða á íslandi.
pósturinn fann hann að máli og bað
hann að segja okkur stuttlega frá
þessari merku sögu.
„Fyrsta hjólið sem hjólað var á
um götur Reykjavíkur var ekki bú-
ið neinum gúmmídekkjum. Það
var í eigu Guðmundar Finnbogason-
ar faktors, en sá sem hjólaði var
Knud Zimsen, þá ungur námsmað-
ur og síðar borgarstjóri. Knud
Zimsen átti síðan eftir að koma
meira við sögu hjólreiða, en hann
var aðalhvatamaðurinn að stofn-
un framfarafélagsins „Hjólmanna-
félags Reykjavíkur“ árið 1896.
Meðlimir félagsins voru framsýnir
og framfarasinnaðir frammámenn
í bænum, sem sáu í hjólhestinum
— eins og reiðhjólið var jafnan
kallað á þeim dögum — nýtt sam-
göngutæki sem framtíð væri í:
það var ódýrt, hljóðlátt, auðvelt í
meðförum og gaf notanda sínum
tækifæri til hollrar hreyfingar.
Einn þessarra manna var Guð-
mundur Björnsson héraðslæknir,
síðar landlæknir, sem vitjaði sjúk-
linga í Hafnarfirði á reiðhjóli. Eitt
helsta takmark félagsins var að
vinna að framgangi hjólhestsins á
íslandi.
Nokkrir erlendir menn mörk-
uðu spor í upphafssögu hjól-
reiða á íslandi. Arið 1896 hjólaði
franskur sjóliði fyrstur manna til
Þingvalla frá Reykjavík. Ferðin
tók hann um 7 klukkustundir —
aðra leiðina. Á þessum tíma var
sama sem enginn vegur á stór-
um hluta leiðarinnar og að sjálf-
sögðu var hjólhesturinn gíra-
laus, ólíkt fjallahjólum nútímans.
Smám saman þróaðist félags-
starfið í kringum hjólreiðarnar;
til dæmis var fyrsta hjólreiða-
keppnin haldin á Landakotstúni
1898, menn tóku sig saman og
mynduðu ferðafélög sem fóru í
lautarferðir upp í Heiðmörk og
víðar. Sífellt fleiri borgarbúar
nýttu sér hjólið sem samgöngu-
tæki. í upphafi voru það karlar,
sem hjóluðu, en strcix um alda-
mótin voru konur farnar að hjóla
líka. Það var reyndar hluti af
hinni nývöknuðu kvenréttinda-
baráttu, að konur fengju að nýta
sér hjólhestinn og ekki síst klæð-
ast fatnaði, sem hentaði til hjól-
reiða. Á þennan hátt áttu hjól-
reiðar sinn þátt í styttingu pils-
anna, sköpun buxnapilsins og
því, að konum læðist að klæðast
buxum ekki síður en körlum.
Á tíma fyrri heimsstyrjaldar
hafði hjólhesturinn náð mikilli
útbreiðslu og hjólreiðamenn
settu mjög svip á bæinn á árun-
um milli stríða. Hjólið vann sér
styrkan sess, sérstaklega í borg-
arlífinu. Hjólreiðafélag Reykja-
víkur var stofnað 1924, sem hélt
uppi virkri starfsemi. í þessu
sambandi hafði stétt sendi-
sveina einnig mikið að segja. Öll
helstu fyrirtæki landsins nýttu
sér þjónustu þeirra. Þeir voru
allir hjólandi og höfðu með sér
þrjú fjölmenn stéttarfélög á tíma-
bili, sem háðu af krafti kjarabar-
áttu fyrir sendisveina innan ASÍ.
Þetta voru hápólitísk félög — til
dæmis voru hörðustu kommún-
istar borgarinnar í einu sendi-
sveinafélaginu.
Eftir seinni heimsstyrjöld dett-
Kona á reiðhjóli árið 1925
og
ur svo þessi hagnýta notkun
reiðhjólsins niður; vélhjól og þó
fyrst og fremst bílarnir verða
allsráðandi. Börn og unglingar
hjóla að vísu áfram, en það upp-
hefst mikil lægð í hjólamenning-
unni (fullorðinna), sem helst allt
fram undir 1978. Meðal annars
sem afleiðing olíukreppunnar á
áttunda áratugnum „uppgötva"
menn reiðhjólið á ný sem skyn-
samlegan farkost. 1979 eru tollar
felldir niður af reiðhjólum. Það
varð til þess að salan margfald-
aðist á reiðhjólum. Hún náði há-
marki 1981, þegar 25.000 reið-
hjól seldust á einu ári. Salan dal-
aði aftur eftir þetta, en þar sem
ekki hefur tíðkast að gera kann-
anir á högum hjólreiðamanna
liggja ástæðurnar ekki svo Ijósar
fyrir. Hjólreiðafélag Reykjavíkur
var endurvakið árið 1980, sem
jók stemmninguna fyrir aukna
notkun reiðhjólsins.
Síðan gerist það um 1988, að
fyrstu fjallahjólin líta dagsins
ljós á íslandi. Á þessum sjö ár-
um, sem síðan eru Iiðin, hefur
hjólreiðakúltúrinn verið í stöð-
ugri sókn og notkun reiðhjólsins
stóraukist. Sífellt fleiri einstak-
lingar velja (fjalla-)hjólið sem
hluta af lífsstíl sínum. Fjallahjól-
in hafa svo til
eignast markað-
inn. Notkunin —
og tilheyrandi
verslun — einblínir
nú fyrst og fremst á
að komast allt, allan
ársins hring: núna
fást nagladekk,
hanskahlífar, gore-
tex föt frá hvirfli til ilja <
skíðagleraugu fyrir versta
veðrið. Með tilkomu
fjallahjólanna og tilheyr-
andi aukabúnaðar er
orðið mögulegt að nota
hjólið nánast allan árs-
ins hring. Hópur
þeirra, sem það gera,
stækkar ört.
íslenski fjallahjóla-
klúbburinn (IFHK) var stofnaður
1989 og má nú segja að hann sé
orðinn öflugasta hagsmunafélag
hjólreiðamanna. Hjólreiðafélag
Reykjavíkur hefur hins vegar
þróast yfir í að vera eins konar
íþóttafélag hjólreiðamanna.
Fjallahjólaklúbburinn hefur átt
drjúgan þátt í þeim umbótum
sem náðst hafa í hagsmunamál-
um hjólreiðamanna. Til dæmis
eru borgaryfirvöld í Reykjavík
byrjuð að taka meira tillit til hjól-
Hjólaviðgerðir.
andi umferðar, sem er stórt
skref í rétta átt, þótt enn sé mik-
ið verk óunnið til að fá tekið tillit
til hjólreiðamanna við byggingu
samgöngumannvirkja, að ekki sé
minnst á þá hugarfarsbreytingu,
sem íslenskir bílstjórar þyrftu að
ganga í gegn um til að auka ör-
yggi hjólreiðafólks í umferð-
inni.“B
Huad kostar „ahiöru" fiallahióV?
Flestir byrjendur í fjallahjóla- dygði ekki gripur sem fengist búið 18 gíra skiptingu til að kom- um í þeim verðflokki. Þau skipta fagverslunum^ Tegundarmerl
Flestir byrjendur í fjallahjóla-
hugleiðingum sem hyggjast
kaupa sér hjól standa fyrst
frammi fyrir þeirri spurningu:
Hvað kostar hjól fyrir mig, sem
dugar mér til minna þarfa?
„Það fer að miklu leyti eftir
notkunargildi, en alvöru hjól byrj-
ar á verðbilinu 25-28.000, með
öðrum orðum, „aivöru hjól“ er
farið að nálgast 30.000 krónur.
Þar með er þó ekki átt við hjól fyr-
ir mann sem ætlar að keppa á því
eða leggjast í ferðalög og hjóla
10.000 km. á ári. í slíku tilfelli
dygði ekki gripur sem fengist
ódýrar en á u.þ.b. 60.000 kr. En
það sem ber að varast er að
tryggt sé að hjólið sem er verið
að kaupa sé að megninu til úr létt-
málmi, og sé alla vega átján gíra.
Átján gíra kerfi er í raun ekkert
einfaldara en 21 gíra, því þessi
tvö kerfi eru að grunni til þau
sömu; munurinn er eingöngu sá,
að í 18 gíra kerfinu er lengra á
milli tannhjólanna, sem orsakar
aðeins meira slit, meiri þörf á
stillingum og þar af leiðandi meiri
kostnað. En auðvitað nægir hjól
©

gíra skiptingu 1
ast í venjulega styttri túra út fyrir
borgarmalbikið. En það sem ber
að varast fyrst og fremst, þegar
val á hjóli í neðri verðflokknum er
athugað, er eftirfarandi: Lítum
fyrst á málið í sögulegu sam-
hengi. Þegar fyrsta hjóla-“æðið“
varð hérna í kring um 1980 vissi
almenningur afskaplega lítið um
hjól - hjól var bara hjól. Þetta
leiddi meðal annars til þess að
söluaðilarnir fóru út í verðstríð
og buðu fólki hjól í stórum stíl af
lakari gæðaflokki. Þar af leiðandi
entist hjólhestakostur sá, sem
landsmenn fjárfestu í á þessum
tíma í svo ríkum mæli, entist ekki
lengi. Eftir hálfs árs notkun voru
þessi hjól farin að ryðga og bila
og enduðu flest í geymslum og
bílskúrum þar sem þau gleymd-
ust bara.
ÞJÓÐIIU MISJ5T1 ÁHUG-
AIUIU A HJOLREIDUM
Af þessu drógu söluaðil-
arnir þann lærdóm, að
þegar fjallahjólin birtust
og lofuðu góðu um
söluhorfur á íslandi,
bundust þeir samtök-
um um að bjóða ekki
upp á hjól undir
vissum lájgmarks-
gæðum. A þeim
tíma trúði því enn
varla nokkur, að
það myndu finnast
kaupendur að reið-
hjólum sem kostuðu
50-60.000 kr., sem þó
raunin hefur orðið á. Það
sélst fjöldinn allur af fjallahjól-
í þeim verðflölclci. Þau skipta
raunar nokkrum þúsundum
núna, sem þegar eru á götunum.
Það sem ber að varast sérstak-
lega núna eru hjól sem síður
henta íslenskri veðráttu. Þegar
farið er að flytja inn hjól með
handbremsum að aftan og fram-
an og stálgjörðum, þá er hætt-
unni boðið heim. Hemlunarvirkn-
in í rigningu er nánast engin. Það
má spyrja hvaða sérfræðing í
heiminum að því. Prófanir sýna,
að meira að segja í löndum sem
búa við mun hagstæðara (heit-
ara og þurrara) loftslag, eru reið-
hjól svona búin hreinlega hættu-
Ieg sökum skorts á hemlunar-
hæfni í bleytu. Annað mikiivægt
atriði fyrir íslenskar aðstæður er
að allar legur séu þéttar. Á ódýr-
ustu hjólunum eru stálnöf með
opnum legum, sem drulla og
bleyta eiga greiðan aðgang að.
Þetta ber sérstaklega að varast.
Ég leyfi mér meira að segja að
fullyrða, að á öllum þeim hjólum,
sem boðin eru ný á undir 20.000-
kallinum, að þau séu hreinlega
ekki nothæf við íslenskar að-
stæður. Á sólríku sumri, þar sem
ekki kemur dropi úr lofti á meðan
á viðrun hjólhestsins stendur,
gæti slíkt hjól sloppið. En sá sem
ekki varar sig á þessu, lendir í því
að þurfa að borga viðgerðar-
kostnað upp á 7-8000 kr. strax
fyrsta árið. Fyrir utan það að all-
ur búnaður hjólsins er það hrár,
að hann bæði virkar ekki eins vel
og á ögn dýrari hjólum og hættir
til að ryðga.
Það er líka munur á þeim hfól-
um, sem seld eru í reiðhjóla-
fagverslunum. Tegundarmerki
léttmálmsblöndunnar, sem not-
uð er í flest þeirra, er viss trygg-
ing. Merkið er stansað í stellið.
Sumir framleiðendur hafa ekki
nema lítinn hluta hjólsins byggð-
an úr áli, t.d. bara hnakkpípuna.
Þetta sést hins vegar ef grannt er
skoðað. Athuga ber, að kaupa
ekki köttinn í sekknum.
Þegar fólk er í hjólkaupahug-
leiðingun á það ekki að hika við
að spyrja að öllu sem því dettur í
hug í sambandi við þetta. Hvað
er í drifkerfinu, hvaða álgjarðir
eru notaðar, o.s.frv. - er þetta
eitthvað sem hægt er að treysta,
hefur verslunin reynslu af þess-
um hlutum, því álgjarðir eru líka
misjafnar. Kaupandinn á að gera
þá kröfu til sölumannsins að
hann viti nákvæmlega hvað hann
sé að selja og ekki síst að fá á
hreint hvort ekki fylgi ókeypis
upphersluþjónusta, því ef hún
ekki er innifalin, sem ætti að vera
sjálfsagt en fylgir samt ekki alltaf
- bara hún kostar þá í hvert sinn
1500-1600 kr.
Það er mjög vafasamur sparn-
aður að kaupa hjól, sem er
herslumuninum ódýrari en hjól
með áreiðanlegum búnaði, því
munurinn er fljótur að verða að
engu í hærri rekstrarkostnaði
ódýrara hjólsins, auk þess sem
öryggið er nátengt gæðunum.
Áð endingu má benda á til
dæmis um það, hvað „alvöru
hjól“ er góð fjárfesting, að eitt
slíkt handa kröfuhörðum, stálp-
uðum strák kostar varla meira en
varadekkið í jeppann hjá pabb-
ánum...“ ■
1. Stýri
2. Stýrisstoð
3. Gaffall
4. Stýrislegur
5. Höldur
G. HJÓL:
1. Dekk
2. Slanga
3. Slönguventill
4. Gjarðarhringur
5. Teinar
6. Nöf
7. Öxull