Helgarpósturinn - 17.07.1997, Side 4

4
FIMMTUDAGUR17. JÚU 1997
Guðmuiidur Bjarnason
umhverfisráöherra hefurgef-
iö út yfirlýsingu um aö frek-
ari samningar um stóriöju
hérlendis veröi ekki geröir
fyrr en breytingar á sáttmála
SÞ um loftlagsbreytingar
liggja fyrir. Talsvert hefur
boriö á óánægju meö störf
Guömundar í embætti og
telja margir hann sýna stór-
iöjuframkvæmdum meiri
skilning en umhverfinu. Ein-
ar Valur Ingimundarson
umhverfisverkfræöingur,
hvaö finnst þér um þessa
yfírlýsingu ráöherra?
Innstæðulítið
„Ég tel nú reyndar að það
búi ekki mikil umhyggja fyrir
umhverfinu að baki þessari
yfirlýsingu. >að er ósköp
einfaidlega verið að reyna að
bæta ímyndina aðeins því al-
menningur í landinu virðist
bera sífellt minna traust til
umhverfisráðherra. Þessi yf-
irlýsing merkir í raun ekki
neitt því eins og Finnur Ing-
ólfsson hefur gefið til kynna
er ekkert á döfinni á næst-
unni. Menn vilja ekki hleypa
allt of mörgum verkefnum í
gang til að verðbólga og ann-
að fari ekki úr böndunum.
Þessi yfirlýsing
er því ákaflega
innstæðulítil.
Hún er bara gefin
út vegna þess að
það kostar ekk-
ert að segja þetta
eins og stendur.
Svo er annað, sem kannski
fáir vita. íslendingar, þ.m.t.
umhverfisráðherra, hafa ver-
ið að reyna, bak við tjöldin,
að fá undanþágu frá stefnu
Evrópubandalagsins um út-
blástur á koltvísýringi og
vilja fá að sleppa við að telja
stóriðjuna með í sínum
kvóta. Það sem hefur verið
deilt á undanfarið í umræð-
unni um nýtt álver og stór-
iðju hérlendis er það að út-
blástur frá nýju álveri jafn-
gildir útblæstri 20.000 bíla
og nú er stefnt að meiri stór-
iðju sem myndi margfalda
þennan skammt. Á sama
tíma erum við skuldbundin
til að draga úr útblæstri fyrir
árið 2000 þannig að hann
verði ekki meiri en hann var
fyrir 1990. Þetta hefur hing-
að til verið viljayfirlýsing en
í Kyoto er stefnt að því að
gera þetta að skuldbindingu.
Eg held því að Guðmundur
geri þetta eingöngu til þess
að flikka svolítið upp á
ímynd sína en á bak við
tjöldin sé verið að vinna að
undanþágu fyrir íslendinga
frá þessari stefnu og skuld-
bindingu annarra Evrópu-
þjóða.“
Megum við viö fleiri
verksmiðjum sé allt tekið
með í reikninginn?
„Það sem skiptir máli að
átta sig á er að ef maður
horfir til langs tíma eru
svona verksmiðjur ekki mjög
mannaflafrekar og því ekki
mikil atvinnusköpun sem af
þeim hlýst. Það er bara fyrst
þegar verið er að reisa þær,
standa í virkjunarfram-
kvæmdum o.s.frv. að mörg
störf skapast í kringum þær.
Spurningin er: Þjóna þær
langtímahagsmunum okkar
íslendinga? Viljum við aug-
lýsa ísland sem láglaunaland
þar sem orkuverð er lágt og
umhverfisvernd í núlli?
Menn verða að hugsa sig um
og taka skynsamlega ákvörð-
un um þetta.“
Hvað áttu við með „Nótt
hinna subbulegu starfs-
leyfa “?
„Ég á við það þegar Guð-
inundur Bjarnason keyrði
starfsleyfi fyrir Norðurál í
gegn í hvelli og með mikiu
minni kröfum en hjá öðrum
Norðurlandaþjóðum. Hann
kaus sömuleiðis að horfa
framhjá athugasemdum
fólks sem góða þekkingu hef-
ur á málunum. Á umhverfis-
ráðherra að starfa svona?“
í vor kom út skýrsla frá Þjóðkirkjunni um mál sem allir vita af,
færri þekkja og enginn getur sætt sig við. Sjálfsvíg ungmenna
eru skelfilegur þáttur í þjóðfélagi okkar sem virðist koma
upp á yfirborðið með allt of reglulegu millibili. Jafnvel
að sumir tala um faraldur sem stingi sér niður meðal
ungs fólks sem af einhverjum orsökum líður ekki vel.
Þetta er langt frá því að vera séríslenskt fyrirbrigði en
vandinn er til staðar og okkar að glíma við. Finnur Þór
Vilhjálmsson ræddi við Örn Bárð Jónsson, fræðslu-
stjóra Þjóðkirkjunnar, um málið og hvað kirkjan hefurtil
málanna að leggja.
Hvað fœr ungt fólk í blóma lífsins
til að kasta því frá sér á þennan nöt-
urlega hátt?
„Það er engan veginn einfalt að svara
því. Ýmsar tilgátur eru til um það en það
er alveg ljóst að fólk sem grípur til slíkra
úrræða er í einhvers konar tilvistar-
kreppu og hlýtur að eiga í miklu sálar-
stríði. Spurningin er hvað veldur því.
Eru það félagslegir þættir? Einnig gæti
þarna verið um að ræða erfðafræðilega
þætti. Það er í vaxandi mæli verið að
skoða það hvort geðsveiflur og annað
eigi sér rætur í efnaferlum í heilanum. Ég
tek það fram að ég er ekki sérfræðingur
á þessu sviði en maður hefur lesið ýmis-
legt sem rennir stoðum undir þessa
kenningu, enda hafa læknavísindin verið
mjög upptekin af þessu á seinni árum.
Það eru ekki til nein eindregin svör við
því hvað kemur fólki til að taka líf sitt og
skilja ástvini sína eftir.“
Nú voru sjálfsvíg lengi vel for-
dœmd, m.a. af kirkjunni, og nánast
tabú meðal almennings...
„Þetta hefur auðvitað verið þekkt
alla tíð en kannski lítið rætt og legið í
þagnargildi. Ég man að þegar ég var
strákur þá heyrði maður sögusagnir um
að einhver hefði fyrirfarið sér, en það
var nokkuð sem maður talaði bara ekki
um. Það var óttablandin afstaða til slíkra
mála þá. Ég man ekki eftir því í æsku að
ungt fólk fyrirfæri sér. Vafalaust kom
það fyrir, rétt eins og nú, en fólk þagði
um þess háttar hluti. Svo er þetta auð-
vitað spurning um hvernig dauðdagi er
skilgreindur hjá fólki. Ég hef jafnvel
heyrt því fleygt að sum umferðarslys
séu í raun og veru dulbúin sjálfsvíg.
Þetta las ég í blaði á Norðurlöndunum
fyrir stuttu. Stundum er einfaldlega ekki
hægt að skýra þetta á neinn annan hátt.
Hvað veldur því að bílstjórinn á smá-
bílnum sveigir alit í einu fyrir stóran
flutningabíl?“
Það fólk vill kannski hlífa fjöl-
skyldu sinni við sársaukanum sem
ella fylgdi óyggjandi sjálfsvígi?
„Já, vafalaust er það ætlunin. Það er
líka athyglisvert að skoða hina lágu
sjálfsmorðstíðni á írlandi og í fleiri kaj>
ólskum löndum. Nú er það vitað mál að
kaþólska kirkjan tekur mjög harða af-
stöðu gegn sjálfsvígum. Kannski er það
fyrirbyggjandi. Það má vel vera að af-
staða þjóðfélagsins og kirkjunnar valdi
því að fólk grípi síður til slíkra úrræða.
Hins vegar er sá möguleiki einnig til
staðar að sömu orsakir liggi til þess að
dánarorsök sé umtúlkuð eða komi ekki
fram í skýrslum. Læknir sem stendur
frammi fyrir ungri manneskju sem hefur
framið sjálfsmorð veit að fjölskyldan
myndi ekki afbera það og skilgreinir það
kannski örðuvísi. Nú er ég reyndar bara
að hugsa upphátt, en þetta er engu að
síður eitt af því sem menn hafa velt fyrir
sér. Er hörð afstaða fyrirbyggjandi eða
verður hún til þess að dánarskýrslur séu
falsaðar?“
Er helsti áhœttuhópurinn, sam-
kvœmt þessari skýrslu, enn sem fyrr
ungir karlmenn?
„Já, það virðist vera. Við vitum ekki
hvað veldur því. Hugsanlega er eitthvað
að í okkar samfélagi sem hindrar unga
menn, a.m.k. suma þeirra, í að þroskast
eðlilega og skapar þeim ekki nógu góð
lífsskilyrði. Það er eins með þetta og
annað varðandi þetta mál að við vitum
fátt með nokkurri vissu og nauðsynlegt
er að rannsaka þetta nánar. Það er lítið
hægt að fullyrða svo maður verður að
tala varlega um þetta.“
Þetta þekkist samt upp alla aldurs-
flokka, ekki satt?
„Jú, vissulega, en sérstaklega virðist
tíðnin vera há meðal unglinga og ungra
karla.“
Hvernig er best að haga forvörnum
og fá fólk til að velja aðra leið út úr
vandanum?
„Ég held að það sé ákaflega mikilvægt
yfirhöfuð að kenna ungum sem öldnum,
og þá sérstaklega ungu fólki, að það
skiptast á skin og skúrir í lífinu. Við lend-
um öll í ógöngum þegar allt virðist vera
svart en þá þarf fólk að muna að slíkt
tekur enda. Það birtir alltaf upp. Eldra
fólk þekkir það auðvitað betur, það hef-
ur reynslu af mörgum vandamálum sem
virtust óyfirstíganleg en leystust samt
öll. Yngra fólk býr ekki yfir þessari
reynslu og er þess vegna oft óöruggara
með sjálft sig. Hættan er sú að það sjái
ekki út úr erfiðleikunum, hafi ekki næga
lífsreynslu til þess.“
Hvar kemur kirkjan inn í myndina?
„Hin trúarlega mótun og það sem
kirkjan getur boðað fólki er að það er til
lausn. Það er vakað yfir okkur. Kristin
trú segir okkur að jafnvel þótt lífið og
mennirnir bregðist okkur þá bregst Guð
okkur ekki. Við eigum aðgang að honum
í bæninni og kirkjan er samfélag sem
reynir að halda utan um sitt fólk. Svo er í
vaxandi mæli farið að benda á úrræði
eins og neyðarlínur, fólki bent á að það
getur hringt í sérfræðinga eða einfald-
lega talað við vini á svona stundum. Það
er nauðsynlegt að kenna ungu fólki að
grípa ekki til örþrifaráða heldur hringja í
prestinn, Rauða krossinn eða vini og
vandamenn og tala um hlutina. Það er
svo mikilvægt að geta tjáð sig. Að þora
að segja öðrum: „Mér líður illa, það er
allt í steik hjá mér.“ Það er engin skömm.
Kannski er það einmitt málið að við karl-
arnir eigum mun erfiðara með að gera
það. Við erum feimnari við að viður-
kenna að eitthvað sé að hjá okkur. Að
þora að segja vini sínum allt af létta um
líðan sína er í sjálfu sér stórsigur og
skref í átt að lækningu."
Hver er afstaða kirkjunnar til
sjálfsvíga?
„Kirkjan hefur svo sem ekki birt neina
skýra afstöðu. Hún nálgast þetta með
umræðu og þess vegna kemur þessi
skýrsla út. Það er leið samræðunnar og
tjáskiptanna. Fyrst og fremst mætir hún
þessu á sviði sálgæslu fyrir þá sem eiga
um sárt að binda. Prestar standa reglu-
lega frammi fyrir því að jarða ungt fólk
sem hefur tekið líf sitt. Þeir gera það
náttúrulega með umburðarlyndi og kær-
leik gagnvart þeim sem eftir lifa. Ég held
að kirkjan gegni mjög mikilvægu hlut-
verki þar, við að hugga og hjálpa að-
standendum.“
Var ekki lengi vel sannfœring kirkj-
unnar að sá sem tœki líf sitt fyrir-
gerði sál sinni, mœtti ekki fá legstað í
vígðri jörð o.s.frv.?
„Jú það var mjög hörð afstaða á sínum
tíma en lúterska kirkjan tekur ekki svo
harða afstöðu nú á tímum. Hún höfðar
fyrst og fremst til miskunnar Guðs. Við
vitum náttúrulega ekkert hvað bærist
með ungum manni sem sviptir sig lífi,
hvaða sálarangist er þar að baki. Það
eina sem maður getur gert sem prestur
er að fela hinn látna Guði á vald og biðja
fyrir honum en reyna svo að hugga þá
sem eftir Iifa. Það er ekki okkar að dæma
í svona tilfellum.“
Ungt og gamalt
Flest álítum viö framtíöina óskrifaö blaö og aö erfitt sé aö segja fyrir um hvaö hún beri í skauti. Öll eigum viö okkur þó drauma sem viö vonum aö
rætist einhvern veginn, hversu ósennilegir sem þeir eru. Börn virðast oft ekki sjá muninn á þessum draumum og framtíðinni. Þeir eru framtíöin. Ef
þau ætla sér eitthvað þá skal svo vera. En hvernig fer? Veröa þessir draumar aö veruleika og ef ekki, hvaö verður úr? HP spyr annars vegar börn um
„hvaö þau ætli að veröa þegar þau veröa stór?" og hins vegar eldra fólk hvað þaö hafi óskað sér í æsku og hvort draumar þess hafi ræst.
„Ég ætla að verða flugfreyja af því mamma mín flýgur með vængjunum," sagði
Sólveig Ásta Bergsdóttir, 3 ára.
Hvað gerir mamma þín þegar hún er í vinnunni?
„Hún gefur fólkinu flugvélamat, kjúkling og salat og kannski eitthvað meira. Hún
er í flugfreyjufötum og mjög sæt. Ég ætla að verða jafnsæt og mamma.“
Hvert flýgur mamma þín?
„Út um allt. Til Baltimore og margra annarra staða."
Veistu hvar Baltimore er?
„Já, kannski í Boltalandi.“
Ertu ekkert hrœdd við að fljúga
svona langt?
„Nei, því Baltimore er ekki í út-
löndum. Ég hef farið í flugvél áður.
Ég flaug til systur minnar í sveitina.
í Stórholt. Það er langt langt frá
Reykjavík en samt ekki í útlöndum
heldur á íslandi. Mamma var flug-
freyja þá og hún er líka að fljúga
núna.“
Saknarðu henn
ar?
„Nei, eða jú kannski pínulítið.“
„Ég ætlaði nú að læra tvennt — handavinnu og hjúkrun,“ sagði Þorbjörg Val-
gerður Jónsdóttir, 86 ára. „Aðallega langaði mig í hjúkrun því henni hafði ég mest-
an áhuga á, en ég var líka hneigð fyrir handavinnu og hafði jafnvel áhuga á að verða
handavinnukennari.“
Afhverju langaði þigþetta?
„Af því ég fékk hvatningu frá ljósu minni, eða ljósmóður minni. Ég kalla hana allt-
af ljósu mína. Hún sagði við mig þegar ég var í barnaskóla: „Þegar þú verður sautj-
án ára geturðu farið í Ljósmæðraskólann. Ég hef áhuga á að þú takir við af
mér.“ En því svaraði ég: „Nei, það dettur mér nú ekki í hug. Að vera á svona af-
skekktum stað þar sem stundum er ekki einu sinni hægt að ná í lækni!“ Ég
fæddist nefnilega á Skógi á Rauðasandi árið 1911 og það var ansi langt frá al-
faraleið. Ég vildi frekar verða hjúkrunarkona, en það átti nú ekki fyrir mér að
liggja. Ég veiktist og varð að hætta við þegar ég var 19 ára. Það grófu úr mér
hálskirtlar og ég átti erfitt með að tala skýrt og greinilega. Við vitum öll sem
höfum verið á sjúkrahúsi að fólk þarf nú að geta talað hátt og skýrt. Þá gafst
ég upp þrátt fyrir að þetta væri bara ársnám í þá daga.“
Hvað með handavinnuna?
„Það kom hálfgert ergelsi yfir mig með sjálfa mig og allt í kring um mig. Ég
varð leið og ónóg mér. Þá ákvað ég að gefa þetta allt upp á bát-
inn og ýta því eins langt í burtu og ég gæti. Ég hugsaði ekkert
um að læra framar nema af bókum og þvíumlíku og það hef ég
gert.“