Alþýðublaðið - 17.10.1972, Page 6

Haustlækkun
Nú er tækifæri til að skreppa til sólar-
landa til að njóta sumarveðurs, sem
margir söknuðu hér þetta árið
sími 25100 beint samband við farskrár-
deild
LOFTLEIDIfí
STEFNUSKRA - SEM ER
ALMENNINGI TILHEILLA
í litlu húsi við Hverfis-
götu 21 B í Hafnarfirði hafa
lengi búið hjónin Jón
Helgason smiður og Halla
Magnúsdóttir, mætir
borgarar sins bæjarfélags,
vinsæl og vel látin. Þau eru
bæði prýðilega greind og
vel hagmælt, margminnug
og fróð í tali. I Jólablaði
Alþýðublaðs Hafnarfjarðar
hafa birzt efni frá þeirra
hendi: Ljóð frá Jóni, þar á
meðal gamansam legir
kviðlingar, en frásagnir frá
Höllu. Þessi hjón eiga gull-
brúðk'aup i dag, og af því
tilefni hefur Alþýðublaðið
látið mann til þess
að eiga við þau stutt spjall.
Blaðamaðurinn ræddi við
þau í stofu þeirra, lítilli, en
hlýlegri, þar sem likan af
Kálfastrandarkirk ju á
Vatnsleysuströnd stendur á
kommóðu ásamt fleiru, en
á skáp er meðal annars
líkan af Góðtemplara-
húsinu í Hafnarfirði, gert
af Magnúsi kennara, syni
þeirra hjóna, og á svefn-
bekk liggja margir gull-
fallegir púðar, sem bera
hagleik og vandvirkni hús-
freyjunnar fagurt vitni.
Hvar ert þú upp runninn, Jón?
Ég er fæddur á Vatns-
léysuströnd, i Litlabæ i Kálfa-
tjarnarhverfi, 27. júni 1895. Þar
bjuggu foreldrar minir, Helgi
Sigvaldason og Ragnhildur
Magnúsdóttir, i 37 ár, og þar átti
ég heima til 26 ára aldurs, eða þar
til ég fluttist með þeim til Hafnar-
fjarðar haustið 1921. Ég er þvi
búinn að vera hér i bænum i
meira en hálfa öld. Það voru ekki
stór húsakynnin i Litlabæ, þar
sem ég fæddist, yngstur okkar
fjögurra systkina. Ég man það,
að hnjákollarnir gátu numið
saman hjá þeim, sem sátu gegnt
hver öðrum á rúmunum. En nú
geta að minnsta kosti 10 eða 20
lærleggjalengdir verið milli sæta
i húsunum.
Var ætt þin af Ströndinni?
Móðir min var fædd i Vest-
mannaeyjum, en var ættuð úr
Fljotshlið. Hún missti móður sina
ung og ólst upp hjá vandalausu
fólki i Hliðinni, i Hliðarendakoti.
Þá var Þorsteinn Erlingsson að
alast þar upp, þau voru á svipuð-
um aldri. Hún var ein þeirra, sem
þessi alþekkta hending hans
tekurtil: „Krakkar léku saman”.
En þú, llaila. hvar ert þú upp-
runnin?
Ég er miklu hafnfirzkari en
Jón. Þó er ég fædd að Merkigerði
á Akranesi 18. febrúar 1894. Áður
höfðu foreldrar minir, Magnús
Hallsson og Jónina Jónsdóttir,
búið i Götu i Garðahverfi, og þar
fæddist Sigurbjörg systir min. En
þau höfðu kynnzt hér i Hafnar-
firði. Foreldrar föður mins,
Hallur og Þorbjörg, höfðu búið
uppi i Mosfellssveit, og faðir minn
fæddist á Æsustöðum i Mosfells-
dal. en siðustu ár sin áttu þau
heima i Hafnarfirði, i litlum bæ
sunnarlega á Hamrinum, sem þá
var kallaður Hallskot, en siðar
Litlakot. En foreldrar móður
minnar, Jón og Helga, bjuggu á
Glammastöðum i Svinadal. Þau
voru aðeins þrjú ár i hjónabandi,
þvi aö þá drukknaði Jón afi minn.
Skipið, sem hann var á, fórst i
lendingu við Akranes með allri
áhöfn. Þá var amma min vanfær,
gekk með þriðja barnið og það
var móðir min. Hún var skirð
Jónina eftir föður sinum. Amma
min var svo árum saman i vistum
með móður mina með sér. Þær
máttu margt reyna.
Hvenær fluttistu svo til Ilafnar-
fjarðar?
Foreldrar minir fluttust fljótlega
frá Akranesi i Garðahverfið og
bjuggu þá i Köldukinn. Þar man
ég fyrst eftir mér. Það var i jarð-
skjálftunum miklu 1896, og þá
hef ég ekki verið nema tveggja
ára. Ég var hrædd i jarðskjálfta-
kippunum, liklega mest af þvi að
ég sá hræðsluna á fullorðna
fólkinu. Einu sinni var það, þegar
mestu jarðskjálftarnir voru, að
kona af næsta bæ kom til okkar.
Mamma baðhanaaðvera hjá mér,
meðan hún skryppi að brunninum
eftir vatni. Konan vildi vera mér
ósköp góð, en ég hafði litið vanizt
öðrum konum en móður minni og
varð miklu hræddari við þessa
konu en við jarðskjálftann.
Foreldrar minir fluttust að
Skerseyri og voru þar i fimm ár.
Þá fluttust þau hingað til Hafnar-
fjarðar og byggðu sér litinn bæ,
sem talinn var Gunnarssund 9.
Tók ekki Magnús Hallsson faðir
þinn talsvcrðan þátt i félagsmál-
um?
Hann var einn af stofnendpm
verkamannafélagsins Hlifar 1907
og starfaði i þeim félagsskap,
meðan honum entist heilsa. En
hann var ekki heilsuhraustur, og
siðustu 14 árin, sem hann lifði, lá
hann i rúminu. Þá var hann rit-
stjóri að handskrifuðu blaði, sem
Hlif gaf út og lesið var upp á fund-
um. Hann skrifaði það i rúminu.
Hann dó 1923, en móðir min 1942.
Þau störfuðu lika bæði i Góð-
templarareglunni, voru i
Morgunstjörnunni.
Ég hef heyrt, að faðir þinn hafi
vcrið ágætur skrifari?
Það var gott að lesa skriftina
hans.(Og Halla sýnir mér hálfrar
aldar gamalt skjal, brúðkaups-
ljóð, sem Magnús hafði ort til
þeirra Jóns og skrifað sjálfur
skýrri og fagurri rithönd.)
—Hann var kallaður fjölhæfur
maður. Hann hafði lært söðla-
smiði, en stundaði þá atvinnu litið
eða ekkert. Og skriftina hafði
hann mikið æft með þvi að skrifa i
sand eða snjó. Svo fékkst hann
lika við að leika. Hann lék Grasa-
Guddu i Skuggasveini. Þaö var
aldamótaveturinn , þá var mér
lofað inn i Hafnarfjörð til þess að
sjá leikinn i Góðtemplarahúsinu.
Ég átti erfitt með að skilja, að
þessi skrýtna kerling á sviðinu
væri hann pabbi minn. En ferðin
öll var stórkostlegt ævintýri i
minum huga.
Þá hcfur þú varla vitaö, Jón,aö
Hafnarfjörður var til?
Ég skal ekkert um það segja.
En ég var orðinn eitthvað niu ára,
þegar ég kom fyrst til Hafnar-
fjarðar. Og mér er minnisstætt,
hvað mér fannst mikið til um að
sjá Fjörðinn af Hvaleyrarholtinu,
þessi mörgu, fallegu hús með
rauðmáluðum þökum.
Áttir þú viö mikinn bókakost aö
búa, Jón, þcgar þú varst aö alast
upp?
Það var nú ekki mikið framan
af. En svo kom Lestrarfélagið, og
þar fengum við bækur. Það var
oft lesið upphátt á kvöldin. Guð-
laugur heitinn bróður minn las
oft, og svo tók ég við. Það voru
mest skáldsögur, sem lesið var.
Ég man, hvað mér þótti gaman
að Brasiliuförunum.
Og hvernig var þetta hjá þér,
Halla?
Bókakosturinn var nú frekar
litill, en mér þótti snemma
gaman að lesa, var alveg vitlaus i
skáldsögur. Einu sinni var ég i
glaða sólskini að lesa Kapitólu frá
þvi að búið var að breiða fiskinn
og þar til fariö var aö taka
saman, og ég varð frá i augunum,
svo að ég varð að fara til Bjarna
læknis. Hann sagði mér að vera
með sólgleraugu, en þau fengust
ekki nær en i Reykjavik og
þangað var löng leið fótgangandi.
En þá lánaði Bjarni læknir mér
sólgleraugun sin, þangað til hægt
væri að ná i gleraugu að innan.
Þú hefur senmma byrjaö aö
vinna i fiski?
Ég byrjaði 10 ára. Og ég var
hreykin af kaupinu, hvað það var
mikið, 10 aurar um timann, en þá
fengu fullorðnu konurnar ekki
nema 12 og hálfan eyri. Ég var
svo i fiskvinnu alltaf öðru hvoru
þangað til ég varð sextug. Þá
hafði ég ekki heilsu til þess
lengur. Ég var i fiskvinnu á
Langeyrarmölum, þegar ég
kynntist manninum minum. Við
vorum gefin saman 14. október
1922. Það er einhver mesti
hamingjudagurinn i minu lifi.
Stundaðir þú ntikið sjó, Jón, á
fyrri árum?
Ég byrjaði á róðrargutli smá-
strákur eins og allir á Ströndinni.
Á vertið reri ég fyrst veturinn
eftir að ég var fermdur, reri úr
Bakkavör með Ingimundi
Guömundssyni. Túnin liggja
saman á Bakka og Litlibæ, þar
sem ég átti heima, og Ingimundur
er enn á lifi i Litlabæ, á
tiræðisaldri. Svo fór ég á þýzkan
togara á vertiðinni 1914. Hann
lagði aflann upp i móðurskip, sem
lá á Hafnarfirði. Svo kom striðið,
og þýzku togararnir hurfu héðan
sem skjótast, nema hvað einn
varð hér innlyksa, og móður-
skipið, stór barkur, lá hér eftir og
rak seinast upp. Eg var alltaf sjó-
veikur og hætti þvi við sjóinn og
var ósköp sár út af þvi, vegna
þess að mér féll sjómennskan vel
að öðru leyti. Þó reri ég frá
Hánefsstöðum i Seyðisfirði eystra
i þrjú sumur (1914, 1915, og 1916).
Vilhjálmur á Hánefsstöðum átti
útgerðina, við vorum þrir
Strandaringar saman á bátnum,
Erlendur á Kálfatjörn formaður,
og vorum ráðnir upp á hálft kaup
hálfan hlut. Annars hef ég lengst
ævinnar stundað fiskvinnu og
smiðadútl, og fjögur sumur sam-
tals vorum við Halla i kaupa-
vinnu.
Þiö hafiö tekiö þátt i verkalýös-
hreyfingunni?
Við gengum bæði i Hlif á sinum
tima. Og þegar verkakvenna-
félagið Framtiðin var stofnað,
gekk Halla i það, tók þátt í störf-
um þess og var um skeið i stjórn.
Ég var aldrei verulega virkur
félagi i Hlif. En okkur Höllu hefur
ætið báðum verið það Ijóst, að
samtök verkalýðsins eru honum
lifsnauðsyn, en á hinn bóginn eru
þau vald, sem beita verður af viti
og forsjá.
Þiö hafiö fylgt Alþýöuflokknum
aö málum?
Já, við höfum gert það alla tið.
Okkur hefur fundizt, að stefnu-
skrá hans og afstaða til mála væri
almenningi i landinu til mestra
heilla af þvi, sem um hefur verið
að velja. Reyndar hefur mér
stundum fundizt, sérstaklega
þegar flokkurinn hefur verið i
stjórnarandstöðu, að orð hans og
tillögur væru ógætilegri en svo, að
undir þeim yrði staðið, ef
flokkurinn kæmist i stjórn. En
þetta er sjálfsagt segin saga um
flokka i stjórnarandstöðu.
Þú segir, að foreldrar þinir hafi
starfað i Keglunni, Halía. Varst
þú þá i barnastúku?
Nei, ég var það ekki, en Sigur-
Framhald á bls. 4
VIÐTAL VIÐ GULLBRUÐHJONIN HOLLU MAGNUSDOTTUR OG JON HELGASON
Pillan hefur áhrif á hörundið, hún hefur áhrif á fituefni í
blóðinu og þyngdina. En margt bendir til þess að pillunni
Það á sér stað endrum
og eins að pillan valdi auk-
inni þyngd, á stundum ein-
ungis i bili vegna vökva-
söfnunar, en sem einnig
getur verið svo að um
munar og til langframa.
Það er ef til vill að kenna
hormónaskortinum og er
þá eF til vill hliðstætt
þyngdaraukningunni um
og eftir tiðahvörfin — á
sama hátt og breytingin
sem verður á fituefnunum
i blóðinu minnir á sams -
konar breytingu I sam-
bandi við tiöahvörfin.
Það kemur semsé
ósjaldan fyrir að pillu-
notkunin veldur aukinni
þyngd.
Þetta á sér oft stað i
sambandi við notkun ann-
arra lyfja, og á þá á stund-
um rætur sinar að rekja til
aukinnar matarlystar.
En þetta getur verið ein-
ungis timabundið ásig-
komulag, og stafar stund-
um af vökvasöfnun i
likamanum. Þyngdartil-
finningin i fótunum, sem
notkun pillunnar getur
haft i för með sér. getur til
dæmis verið sprottin af
vökvasöfnun og þá oftast
nær i fótunum.
Slikt lagast venjulega i
notkunarhléinu. En það
getur einnig átt sér stað að
þy ngdaraukningin sé
langvarandi og stafi þá af
aukinni matarlyst.
Þetta á sér oft stað
þegar notuð eru lyf sem
innihalda viss efni — og
ber þá að skipta um lyf.
En bæði þyngdaraukn-
ing og aukin matarlyst
reynist og samfara öðrum
tegundum af pillunni. Og
kannski á það sér auð-
skiljanlegar orsakir.
Einnig tiðahvarfasér-
kcnni.
Við könnumst einnig við
þyngdaraukninguna sem
tiðahvarfa-sérkenni.
Samkvæmt niðurstöðum
H. H. Lauritzen við há-
skólann i Ulm bætir um
það bil helmingur allra
kvenna við sig þyngd
um tiðahvörfin, og hvað
fimmtu hverja konu snert-
ir, þá er sú þyngdaraukn-
ing allmikil.
Liklegt er að það stafi af
östrogenskortinum, þegar
eggjakerfið hættir
hormónaframleiðslu sinni.
Það er að minnsta kosti
staðreynd varðandi mik-
inn hluta af þeim stúlkum,
sem eggjastokkarnir eru
fjarlægðir úr á meðan
þær eru enn ungar, það á
þó ekki við nema fjórðu
hverja af þeim, að þyngd-
in aukist að mun.
Nema þá að þeim sé
gefið östrogen...
Enn er mér kunnugt um
það að enn sé vitað með
vissu hvort þyngd kvenna
verður haldið innan eðli-
legra takmarka með þvi
að gefa þeim östrogen upp
úr tiðahvörfunum. En það
verður að teljast mjög
sennilegt.
Og það er lika mjög
sennilegt að það sé
öströgenskorturinn sem
veldur óeðlilegri þyngdar-
aukningu sumra kvenna.
sem nota pilluna.
Ýmist veldur filapensum
cða eyðir þeim..
Pillan hefur lika áhrif á
hörundið. Og enn kemur
það á daginn á áhrifin eru
hin ólikustu eftir konum.
og þaö minnir okkur um
leið á það hve litið við
vitum i rauninni enn um
þessa hluti.
Það á sér stað að konur
fá filapensa og fitumeng-
aða húð þegar þær byrja
að nota pilluna.
En hið gagnstæða
kemur lika fyrir. Og pillan
hefur beinlinis verið notuð
sem lyf við filapensum og
fitumenguðu höruhdi. Með
ágætum árangri.
Fjórar stúlkur af fimm
—- á aldrinum 15-20 ára -
læknuðust gersamlega af
nefndum kvillum fyrir
notkun pillunnar — og
þeirri fimmtu batnaði
talsvert. Og af 30 konum á
aldrinum 20-40, sem látnar
voru nota pilluna i 10 mán-
uði. sem lyf gegn fila-
pensum, læknuðust 12 ger-
samlega og 15 fengu auk
þess nokkurn bata.
fylgi |
En mótsögnin — að
konur skuli lika geta
fengið filapensa og fitu-
mengaða húð, þegar þær
fara að nota pilluna, sann-
ar okkur einungis hve ólik-
ar afleiðingar það getur
haft, þegar við förum að
raska hormónajafnvæginu
á svo hranalegan hátt.
Fyrtni, taugauppnám
«g þreyta.
Það eru og aðrar auka-
verkanir, sem pillunotk-
unin virðist eiga sam-
eiginlegar við tiðahvörfin.
Til dæmis fyrtni, tauga-
uppnám, þreytu og höfuð-
verk.
Allt eru þetta sérkenni,
sem auðveldlega má
kenna ýmsu öðru um, og
þvi er það oft og tiðum að
ekki er á þau minnst. Frá
minu sjónarmiði eru þau
þó ekki siður alvarleg en
ýmsar aðrar aukaverk-
anir, þar eð þau ráða svo
miklu um hversdagslega
liðan.
Bæði geta þær konur
sjálfar, sem nota pilluna,
svo og þeirra nánustu og
aðrir i kring um þær liðið
alvarlega fyrir fyrtni
þeirra og erfiða geðsmuni.
Þó getur það bitnað
hvað mest á öllum við-
komandi þegar þunglyndi
og dapurleiki er pillunotk-
uninni samfara. Einkum
ber þeim konum, sem áður
hafa fengið þunglyndis-
köst eða aðkenningu af
þeim, að fara mjög gæti-
lega, það er ekki óalgengt
að þær fái alvarleg og
langvarandi þunglyndis-
köst eftir að hafa notað
pilluna i að eins skamman
tima.
Gctur einnig hjálpað...
Þarna erþó ekki átt við
þunglyndi, sem ásótt getur
konur undir tiðir.
Að visu getur pillan átt
nokkra sök á þeim, en hún
getur einnig dregið til
muna úr þeim. Það eru
margar konur, sem átt
hafa við þungbæra van-
liðan að striða siðustu
dagana fyrir tiðir, en sem
eiga nú pillunni það að
þakka að þær lita allt
öðrum augum og bros-
mildari á lifið einnig þá.
Og það er einmitt þessi
staðreynd, sem verður
hvað þyngst á metunum
þegar verja skal með-
höndlun sem hefur i för
með sér alvarlegan hor-
móna skort, gagnvart
þeim sem vilja vita allar
aukaverkanir og áhættu,
áður en þær taka sina
ákvörðun.
1 þvi sambandi er það
uppörvandi aö minnast á
krabbameinshættuna.
Maöur hefur frá upphafi
varað mjög við henni —
þar eð ekki var unnt að
vita neitt um slikt fyrir
fram.
En það litur út fyrir að
pillan dragi úr hættunni á
legkrabbameini — hafi
hún nokkur áhrif, hvað
það snertir.
Annað, ef um krabbamein
i brjósti er að ræöa
Hins vegar eru konur,
sem ganga meö — eða
hafa gengið með —
krabbamein i brjósti var-
aðar við að nota pilluna.
Þær eiga ekki að nota
hana.
Ekkert bendir til að
pillan geti valdið krabba-
meini i brjósti. En það er
ekki neinum vafa bundið
að hún hefur mjög nei-
kvæð áhrif á það.
Það ber þvi að láta at-
huga brjóstin gaumgæfi-
lega áður en byrjað er að
nota pilluna.
En krabbameinshættan
á ekki að hafa nein áhrif á
konur i sambandi við notk-
un pillunnar.
öðru máli gegnir aftur á
móti varðandi aukaverk-
un eina, sem er ósýnileg
en ef til vill varhugaverð-
ust af þeim öllum.
Venjulegar tegundir af
pillunni auka magnið af
triglyceriader i blóðinu i
sambandi við fitumagn
þess, og það eykur hætt-
una á kölkun og kölkunar-
sjúkdómum.
Allir eru á éinu máli um
að aukið fitumagn i blóð-
inu sé hættulegra en nokk-
uð annað þegar um er að
ræða þá kölkunarsjúk-
dóma, sem stöðugt verða
alvarlegri ógnun og þegar
drepa um helminginn af
okkur....
Hærri en hjá karl-
mönnum.
Það er sizt að undra þótt
þetta aukna fitumagn i
blóðinu geri einnig vart
við sig hjá konum undir og
eftir tiðahvörfin.
Að loknum tiðahvörfum
verður lika talan mun
hætti hjá konunum.
Fyrir fimmtugsaldur
látast miklum mun fleiri
karlar en konur af blóð-
tappa i hjarta, sem nú er
orðin algengasta dánar-
orsökin.
En þetta gerbreytist
kring um sjötugsaldurinn.
En kölkunin er lika hæg-
fara — hvað við kemur
breytingum i æðaveggj-
unum.
Breytingarnar varðandi
fitumagn blóðsins hefur
áreiðanlega afdrifarik
áhrif hvað bæði kynin
snertir.
t fyrsta lagi virðist
blóðið strax fá aukna
hneigð til aö mynda blóö-
tappa. Það mega kallast
skjót viðbrögð.
1 anna stað taka breyt-
ingar i æðaveggjunum
áreiðanlega lika að búa
þar um sig. Hægfara
breytingar.
Að öllum likindum svo
hægfara, að sú tima-
sprengja er ekki enn
sprungin.
O
Þriöjudagur. 17. október 1972
Þriöjudagur. 17. október 1972
o