Alþýðublaðið - 13.03.1973, Qupperneq 6

ABEINS MEÐ HLIDSJON AF GRUNDVALLARATRHHIM
JAFNAÐARSTEFNUNNAR ER NÚ HÆGT AD LEYSA
HIN MANNLEGU VANDAMAL NÚTÍMA SAMFÉLAGS
Að loknum fundi, sem Olof Palme átti með íslenzk-
um blaðamönnum s.l. laugardag, veitti hann stjóm-
málaritstjóra Alþýðublaðsinsstutt einkaviðtal í húsa-
kynnum forsætisráðuneytisins. Þar svaraði Palme
spurningum um norræna samvinnu, áhuga sænsks al-
mennings á alþjóðamálum, framtíð lýðræðisjafn-
aðarstefnunnar og afrek sænskra jafnaðarmanna í
uppbyggingu fyrirmyndarþjóðfélags í Svíþjóð. Fer
viðtalið hér á eftir.
— A fundi Noröurlandaráfts
hér f Reykjavfk áriö 1970 var
gerö alvarleg tilraun til þess aö
koma á fót markaös- og efna-
hagssamstarfi á milli Noröur-
landa meö stofnun NORDEK.
Sú tilraun fér út um þúfur, eins
og viö vitum Telur þú þaö rétt
vera nú, þrem árum siöar,
þegar litiö er til baka til þessa
atburöar, aö þarna hafi fariö út
um þúfur siöasta alvariega til-
raunin til þess aö knýta Noröur-
lönd saman i efnahagsmálum
áöur en EBE gæti haft þau
sundrandi áhrif á norrænt sam-
starf og samstööu á þessum
sviðum, sem oröin eru?
— Ég held það ekki. Það voru
að visu mikil vonbrigði fyrir
mig og aðra, að NORDEK-áætl-
unin skyldi fara út um þúfur.
Hún var t.d. aðalviðfangsefni
mitt á fyrsta misseri minu sem
forsætisráðherra, og mér þótti
það mjög miður, að NORDEK
skyldi ekki ná fram að ganga.
En maður þarf ávallt að byrja
upp á nýtt. Nú er það mjög þýð-
ingarmikið, að við náum allir
góðum samningum við Efna-
hagsbandalag Evrópu og fáum
þannig aðgang að stóru mark-
aðssvæði. Það er einnig mjög
mikilvægt, að við nýtum öll
tækifæri til þess að efla sam-
vinnu okkar, þ.e.a.s. Norður-
landrhjóðanna, I efnahags- og
markaðsmálum. Ég tel, að
samþykktir þær, sem gerðar
voru á nýafstöðnu þingi Norður-
landaráðs i Osló, feli i sér góð
fyrirheit og þá einnig á sviði
efnahags-og félagsmála og at-
vinnumála og við verðum sífellt
að halda áfram aö treysta og
efla samvinnu okkar á þessum
sviðum — byggja ofan á þær
undirstööur, sem þegar hafa
verið reistar.
Við skulum einnig minnast
þess, aö á ýmsum sviðum hafa
Norðurlandaþjóðirnar nú þegar
náð til muna lengra I samvinnu
sin á milli en hefur orðið innan
EBE.
— En ef NORDEK-áætlunin
heföi náö fram aö ganga heldur
þú þá, aö þaö heföi getaö gerzt,
aö eitt Noröurlanda heföi gengiö
inn I hiö viötæka og bindandi
samstarf innan EBE á sama
tima og hin Noröurlöndin fjögur
heföu valiö aö vera fyrir utan?
Meö öörum oröum ef NORDEK
heföi veriö til núna heföu Norö-
lönd þá ekki oröiö aö fyigja öil
sömu stefnu I málefnum EBE?
— Þessar kringumstæður
urðu ekki. Það er þvi mjög erfitt
að segja til um, hvað hefði gerzt
— hvort eitt landanna hefði talið
sér hagstætt að ganga langra i
samskiptum sinum við EBE en
ain og hvort sú hefði orðin raun-
in. Hugsanlegt er að einhvers
konar samningar hefðu verið
gerðir á milli Nordek og EBE,
en það er mjög erfitt aö segja
nokkuð um þetta þvl þannig
urðu kringumstæðurnar ekki.
— Nú er það vel kunnugt, aö
Sviar hafa látiö sig miklu varöa
aöbúö og kjör fólks I fjarlægum
löndum. Mikiö er rætt. og rit-
aö um slik mál I Sviþjóö og á-
hugi Svia á málum t.d. Ibúa
Indó-Kina og S.-Ameriku er al-
kunnur. Hver er ástæöan fyrir
þessu?
Sumir segja aö skýringin liggi
mikils til I þvi, aö sænskir
stjórnmálamenn, og þá e.t.v
ekki hvaö sizt sænskir jafnaðar-
menn reki mikinn
áróöur fyrir slikum hugsunar-
hætti einfaidlega til þess aö fá
fóik til aö gleyma vandamálun-
um heima fyrir. Aörir segja, aö
skýringarinnar sé aö leita I þvi,
aö Sviþjóö, hiö gamla stórveldi i
Noröurálfu, sé I raun og veru
„Mestan sigur okkar
tel ég vera að við
höfum ávallt getað
endurnýjað okkur
- við höfum gert
okkur það Ijóst, að
ekki er hægt að lifa
á gömlum sigrum
heldur verður ávallt
að leita lausnar á
vandamálum dagsins
í dag - Þetta
krefst stöðugrar
endurnýjunar, og að
það skuli hafa tekizt
tel ég mesta sigur
jafnaðarmanna í
Svi'þjóð'’
;kki búiö aösætta sigviöaö vera
ekki lengur i tölu stórvelda I
heiminum og noti þvi aöferöir
eins og hér um ræöir til þess aö
halda fram sinum hlut, — veröa
i augum umheimsins ,,stór-
veldi” á Ideólógisku sviöi fyrst
annars sé ekki kostur. M.ö.o. aö
samstaöa Svíþjóöar meö undir-
okuöum þjóöum og þjóöabrot-
um gegn kúgun og valdbeitingu
stórveida sé I rauninni ekki til
marks um samhygð Svia meö
hinum smáu heldur miklu frek-
ar þörf fyrir aö setja sig upp á
móti stórveldum meö höröum
orðum áróðri og aögeröum til
þess aö veröa meö þvi móti stór-
veldi sjálfur. Nú, nú... þriöju
hópurinn segir skýringuna á á-
huga Svia fyrir málefnum fjar-
iægra þjóöa einfaldlega vera ó-
venjulega sterka mannúöar og
samúöarkennd meöal almenn-
ings I Sviþjóö. Hefur þú nokkra
slíka einfaldaða, klæöskera-
saumaöa skýringu á þess-
um alkunna áhuga Svia á mál-
efnum annarra og þá ekki hvaö
sizt þeirra, sem byggja fjarlæg-
ar slóöir?
— Ég held að merkja megi si-
aukna samhygð, sanna sam-
hygð, meðal sænsks almennings
og þá sérstaklega ungu kynslóð-
arinnar I garð framandi þjóða
og þjóðarbrota. Hún brauzt
fyrst fram með áberandi hætti
um og eftir 1950, en þá létu Svi-
ar og sænskir einstaklingar
mjög til sin taka um alþjóðamál
— Hammarskjöld var fram-
kvæmdastjóri S.Þ. o.s.frv. Þá
byrjuðum við að fá áhuga á að
styðja þróunarlönd og ibúa
þeirra, og i beinu framhaldi af
þvi þótti okkur næsta eðlilegt að
taka afstöðu til alþjóðlegra
deilumála á stjórnmálasviðinu.
Ég hef t.d. sjálfur persónulega
hugleitt og fjallað um Vietnam-
málið allar götur frá árinu 1952.
En þetta er ekki eina skýring-
in. önnur skýring er einnig til.
Ég skal vera hreinskilinn og
segja, að við að nokkru leyti sé-
um að berjast fyrir eiginhags-
munamálum okkar. 1 heiminum
i dag eru stórveldin óheyrilega
valdamikil og fá sífellt meiri
völd, efnahagsleg, hernaðarleg
o.s.frv. Þau eiga sér ótrúlega, já
óskiljanlega mikil itök, auð og
völd.
Það er jákvætt ef hægt er að
minnka spennuna á milli stór-
veldanna. Það afstýrir hættunni
á heimsstyrjöld. En jafnframt,
þá liggja þarna hættur fyrir
smáþjóðir, og Sviar eru smá-
þjóð og stórveldi höfum við ekki
verið I 300 ár — Island er einnig
litið land á sama hátt og við.
Það er þýöingarmikið fyrir
smáþjóðirnar aö geta haldið
fram sínum rétti til þess að vera
til og lifa sinu eigin lifi I þessum
heimi stórveldanna. Þegar við
tökum afstöðu með smáþjóð,
sem á i vök að verjast — og
venjulega eru stórveldin þar
skammt undan, blönduð 1 átökin
a6 meira eða minna leyti — þá
erum við þvi ekki aðeins að
styðja þessa einu þjóð út af fyrir
sig, að láta I ljós okkar skoðun i
þessu eina, afmarkaða máli,
heldur erum við að fylgja fram
„Hvaða sigurspá
getur verið sterkari
fyrir lýðræðis-
jafnaferstefnuna en
sú, að jafnvel
andstöðuflokkarnir
bera slíka virðingu
fyrir henni, að þeir
telja sér ógerning að
berjast án þess að
fá einhver atriði
hennar til láns”
þeirri heildarstefnu, þvi grund-
vallarbaráttumáli, að smáþjóð-
ir eigi tilverurétt óháðan hags-
munum stórveldis og þar með
erum við að berjast fyrir okkar
eigin hag um leið, þvi Svíþjóð er
eitt af þessum smáu ríkjum,
sem hafa átt og eiga I vök að
verjast.
Að þessu leytinu til er barátta
okkar og framlag til alþjóða-
mála eiginhagsmunabarátta.
Um leið og við heimtum rétt
handa t.d. Víetnömum að fá að
lifa I friði I sinu eigin llfi þá er-
um við að heimta samskonar
rétt fyrir okkur sjálf.
— Þú sagöir i ræöu þinni á
árshátlö Alþýöuflokksfélags
Reykjavlkur, aö þaö væri ekki
rétt, sem margir fullyrtu, aö
sósialisminn I heiminum væri
nú aö hopa á hæli — og nefndir
sem dæmi kosningasigra jafn-
aöarmanna og sóslalista I
Frakklandi, Beiglu, Nýja-Sjá-
landi, Astraliu og vlöar. Nú ert
þú þekktur sem mjög vel iesinn I
sósiölskum fræöum, sem rnjög
hugsjónarikur jafnaöarmaöur.
Þú hefur áreiðanlega oröiö var
viö þaö engu siöur en aörir, aö
meö aukinni efnalegri velferö 1
rikjum Vesturlanda — fleiri og
fleiri eiga nú meira og meira —
þá er ihaldssamra sjónarmiöa
fariö aö gæta víöa þar sem þau
voru lltiö eða ekki þekkt áöur —
jafnvel meðal verkalýösstétt-
anna. Margir segja, aö til þess
aö haida fylgi slnu hafi jafn-
aðarmannaflokkar þurft aö
koma til móts viö þessi sjónar-
miö meö þvf að slaka á sinum
sósialisma. Ef þetta er rétt, þá
þarf sigur sósialsks flokks ekki
endilega að vera sigur fyrir
sósialismann og er þaö ekki
framgangur hins slöarnefnda,
sem mestu málinu skiptir?
— Þetta er rétt athugað. Þó
er málið ekki alveg svona ein-
falt.
Ég hef sjálfur verið með i
leiknum á 6. og 7. áratugnum og
hef átt þess kost aö fylgjast vel
með atburðum þessara tíma-
skeiða. A þessum árum tel ég,
að pólitlkin hafi þróazt til auk-
innar róttækni og þá ekki hvað
sizt undir það síðasta — á ég þá
”Það er þýðingar
mikið fyrir smáþjóð
irnar að geta haldið
fram sínum rétti til
þess að vera til og lifa
sínu eigin lífi í
þessum heimi
stórveldanna”
að sjálfsögðu fyrst og fremst viö
Sviþjóð, en einnig við önnur lönd
með svipaðar kringumstæður.
Þar með er ekki endilega vist,
að flokkarnir hafi orðið róttæk-
ari en áður var, heldur sjálf hin
stjórnmálalegu viðhorf.
Þetta hefur fyrst og fremst
orðið i tengslum við lausn vissra
raunhæfra vandamála I hinu
nútimalega iðnaðarsamfélagi.
Þessa hefur gætt varðandi stöðu
mannsins I atvinnulifinu og á
vinnumarkaðinum, varðandi
umhverfismál og vistfræðilega
aðbúð, — verkafólkið hefur orð-
ið að sæta sifellt auknu álagi á
vinnustaðnum, hætta hefur ver-
ið á breikkandi bili milli hópa og
einstaklinga I samfélaginu. Allt
þetta hefur orðið til þess, að
kröfur um lausnir, sem mótaðar
séu i anda kenninga lýðræðis-
jafnaðarstefnunnar um sam-
hygð, mannúð, jafnrétti og sam-
stöðu, hafa i sirikara mæli kom-
ið fram frá almenningi, þvi öll-
um hefur orðiö það ljósara og
ljósara, að óhaminn markaðs-
búskapur getur ekki leyst þessi
vandamál.
A 6. áratugnum sá ég þessa
hættu á auknum
konservatlvisma, sem þú minn-
ist á. Hann sé ég ekki lengur.
Þvert á móti virðist mér sem
grundvallaratriði jafnaöar-
stefnunnar eigi nú ótrúlega góða
möguleika til framgangs vegna
þess, að sífellt fleirum er ljóst,
að aðeins með hliðsjón af þeim
er nú hægt að leysa hin mann-
legu vandamál nútíma samfé-
lags.
Það er þetta, sem ég á við
þegar ég segi, að sigurvonir
sósialismans séu miklar. Þar
fyrir þarf þaö ekki endilega að
merkja, að sósíalskir flokkar
geti ekki orðið fyrir áfalli. Hin
stjórnmálalega þróun I heild
sinni er i átt til lýðræðis-
sósialisma að mestu án tillits til
flokkaltaka og flokkafylgis.
Hvar er t.d. konservativismi 4.
eða5.,áratugarins núna? Hverjir
eru þeir flokkar, sem nú telja
sig vera málsvara hans? Hvaða
sigurspá getur verið sterkari
fyrir lýðræöisjafnaðarstefnuna
en sú, sem sjá má i þvi, að jafn-
vel andstöðuflokkarnir bera
siika virðingu fyrir henni, að
þeir telja sér ógerning að berj-
ast án þess að fá einhver atriði
hennar til láns?
— Aö lokum, Olof Palme.
Jafnaöarmenn á Noröurlöndum
og þá ekki hvaö slzt þeir af yngri
kynslóðinni, llta til sænskra
jafnaöarmanna sem fyrirmynd-
ar um margt. Hvaö telur þú aí
Framhald á bls. 3
EINKAVIÐTAL ALÞÝÐUBLAÐSINS VIÐ OLOF PALME ER HANN HEIMSOTTI ISLAND
Álaugardaginn hélt Olof Palmefund með fréttamönnum.Þarbarmargtá góma og sagði forsætisráðherra Svía þám.a. þetta:
— Aö einu leyti er heimsókn mln hingaö pólitisk þar eö vinur minn Gylfi
Þ. Glslason hefur um margra ára skeiö gert mér boö um aö koma til
árshátlöar Alþýöuflokksmanna I Reykjavlk. t ár gat ég þegið boöiö.
Þaö er aöalástæöan fyrir heimsókn minni. Þar aö auki var þetta kær-
komiö tækifæri fyrir mig til þess aö fræöast um náttúruhamfarirnar I
Vestmannaeyjum, sem veriö hafa mjög til umræöu I Svlþjóö, þar sem
fólk er fullt samúöar. — ( u.m heimsóknina til Islands og ástæður
hennar).
— Viö höfum ávallt átt samskipti viö Islenzka Alþýöuflokkinn og haft
nána samvinnu viö hann um ýmis mál sem bróöurflokk. Þaö er ekki
mitt mál aö gefa yfirlýsingar um Islenzkar aöstæöur. En þaö er Ijóst,
aö þaö var klofningur hér á islandi sem ekki varö hjá okkur, og þaö er
eölilegt aö vonast til þess, aö þeim klofningi geti lokiö. En þaö er ekki
mitt mál um aö fjalla. — (Svar við spurningu um, hvort Verkamanna-
flokkurinn i Sviþjóð gæti litið á Alþýðuflokkinn sem bróðurflokk).
— Þvl miður gat konan mln ekki
komiö þvf viö aö heimsækja leik-
velli, barnaheimili o.þ.h., sem
hún hefur yfirleitt gert þá sjaldan
hún hefur fylgt mér til útlanda.
Til þess höfðum viö ekki tlma....
En viö sáum leikvöll barnanna I
Vestmannaeyjum. Og viö vonum,
aö börnin geti snúiö aftur þangaö
sem fyrst. — (Um fyrstu komu
frú Palme til íslands).
— Þaöer gömui og góö regla hjá okkur Svlum, aö gefa ekki yfirlýsing-
ar um stefnu hinna norrænu grannþjóöa okkar I öryggismálum. ....Vií
höfum óllkar skoöanir á öryggismálum á Noröurlöndum. Þrjár þjóöir
eru I NATO, viö erum hlutlausir og einnig Finnar...Jafn hliöa stuðla
Noröurlönd sem heild aö tryggingu friöar I Evrópu, þau hafa verið friö
samlegasti hluti Evrópu á eftirstrlösárunum...Fyrir okkur Svla hefur
þaö ávallt veriö höfuöatriði aö standa vörö um stööugleikann f öryggis
málum noröursins og það gerum viö bezt meö þvl aö leyfa grönnum
okkar að velja sér þá öryggispólitik, sem þeir sjálfir vilja.
— Þaö er vel hægt aö segja, aö borgaraflokkarnir I stjórnarandstöö-
unni hafi lengi haft forystuna ef dæma má eftir skoðanakönnunum,
sem auövitaö er alltaf torvelt aö treysta á, — en þær gefa þessa mynd.
Nú er þaö einnig ljóst, aö viö erum aö sækja okkur, aö þvl er kannanir
herma. Stjórnarandstaöan hefur þvl aö þvl er viröist ennþá forskot, en
viö nálgumst. Þetta veröa mjög spennandi kosningar, sem á engan hátt
hafa enn veriö ráönar til lykta. — (Um sænsku kosningarnar, sem I
hönd fara).
0
Þriðjudagur 13. marz 1973
Þriðjudagur 13. marz 1973