Alþýðublaðið - 15.12.1973, Blaðsíða 5

Freysteinn Jóhannsson. Aðsetur rit-
stjórnar, Skipholti 19. Sími 86666. Af-
greiðsla: Hverfisgötu8-10. Sími 14900.
Auglýsingar: Hverfisgötu 8-10. Sími
86660. Blaðaprent hf.
alþýðu
Alþýðublaðsútgáfan hf. Stjórnmála-
ritstjóri Sighvatur Björgvinsson.
Fréttastjóri Sigtryggur Sigtryggsson.
Ritstjórnarfulltrúi Bjarni Sigtryggs-
son. Ritstjóri og ábyrgðarmaður
VERÐBÓLGURÍKISSTJÓRN VIÐ VÖLD
Þá hefur fjárlagafrumvarpiö
verið tekið til annarrar umræðu
á alþingi. Við þær umræður
komu fram tillögur frá fjárveit-
ingarnefnd, sem flestar eru
beint eða óbeint skapaöar af
rikisstjórninni, um Utgjalda-
aukningu samtals að fjárhæð
650 m.kr. Eru þá útgjöld rikis-
sjóðs komin upp i 28 þúsund
milljónir króna, en það er 20%
hækkun frá gildandi fjárlögum.
Enn er þó eftir að slá botninn i
frumvarpið og eru all-verulegir
Utgjaldaliðir enn ókomnir. Er
ekki fjarri lagi að áæætla, að
endanleg niðurstöðutala verði
eitthvað nálægt 20 milljörðum
króna og lætur þá nærri, að fjár-
lög hafi hækkað um 50% á milli
ára.
Það dylst þvi vist engum, að
þau fjárlög, sem alþingi er nU aö
burðast við að afgreiða, eru
verðbólgufjárlög, — enda situr
verðbólgurikisstjórn að völdum.
SU rlkisstjórn hefur með öllu
misst stjórn á þróun efnahags-
mála þjóðarinnar, enda hefur
islandi aldrei verið meiri en nU,
ef striðsárin ein eru undanskil-
in. Þrátt fyrir svo góðar ytri að-
stæður, aö islendingar gætu
vart óskað sér þær betri — griö-
arlegar verðhækkanir á svo til
öllum Utflutningsafurðum okkar
— er á tslandi ástand eins og á
styrjaldartimum. Svo ákaflega
illa hefur rikisstjórnin notað
þau mörgu og góðu tækifæri,
sem stjórnendum landsins hafa
boðist til þess að láta gott af sér
leiða i efnahagsmálum þjóðar-
bUsins.
Það er heldur ekkert undar-
legt þótt svona hafi farið. Kikis-
stjórnin hefur ekkert reynt til
þess að sporna við þeirri verð-
bólguþróun. sem étið hefur jafn-
harðan allt það, sem áunnist
hefur sakir hagkvæmra ytri að-
stæöna — hUn hefur meira að
segja frekar hvatað snUningi
verðbólguhjólsins en hitt.
Eitt dæmi um þetta andvara-
leysi er t.d. sagan um það,
hvernig rikisstjórnin notaði —
eða öllu heldur notaði ekki — þá
sparnaðarheimild, sem alþingi
veitti henni i fyrra. Við af-
greiðslu fjárlaga þá var rikis-
stjórninni gefin heimild til þess
að draga Ur samþykktum Ut-
gjöldum ýmissa rikisstofnana
sem næmi 15%.
En svo gerist það, að sakir
mikilla verðhækkana á afurðum
laudsmanna erlendis og ann-
arra hagfelldra ytri aðstæðna
reynast tekjur rikissjóðs mun
meiri, en þær upphaflega voru
áætlaðar. Og þá eru öll sparnað-
aráform lögð á hilluna. 15%
sparnaöarheimildin var ekki
notuð. Hikisstjórnin taldi sig
ekki þurfa að spara. Henni á-
skotnuðust óvæntir aurar og að
sjálfsögðu vildi hUn endilega
eyða þeim.
Góður heimilisfaðir heföi
sjálfsagt geymt einhvern hluta
þessa óvænta gróða til siðari
tima — lagt liann á sjóð til
mögru áranna. En rikisstjórn-
inni datt það ekki i lifandi hug,
enda er hUn ekki góður heimilis-
faðir.
Og nU, þegar alvarlegar blik-
ur eru á lofti, sér hUn engin Ur-
ræði önnur en þau, að auka
skattheimtuna til þess að standa
undir aukinni eyðslu. Eina ann-
að ráðið, sem orðað hefur verið,
er hugmynd MagnUsar Kjart-
anssonar um að taka siðasta
varasjóðinn, sem rikisstjórnin
hefur umsjón með — Verðjöfn-
unarsjóð sjávarUtvegsins — og
nota hann til þess að greiða
styrki til annarra atvinnu-
greina, sem standa höllum fæti.
Sjóð þennan, sem er eign Ut-
vegsmanna og sjómanna, á sem
sé að gera upptækan og nota
hann sem flotholt á stjórnleysi
rikisstjórnarinnar á efnahags-
málunum.
Það er mikil ógæfa fyrir ls-
lendinga að þurfa að una stjórn
slikra manna. Það voru mistök
að fela þeim nokkru sinni forsjá
lands og þjóðar — en af mistök-
unum læra meiin oft mest.
SPARNAÐARATAK ER NAUDSYNLEGT
EN ENGIN SAMSTAÐA FÆST UM ÞAÐ Á ALÞINGI
Við aðra
umræðu fjár-
laganna, sem
fram fór nú i
vikunni, lagði
Jón Armann
Héðinsson,
Fulltrúi Alþýðuflokksins i
fjárveitinganefnd, fram sérálit,
þar sem lýst er afstöðu Alþýðu-
flokksins til fjárlagaafgreiðsl-
unnar að þessu sinni. 1 áliti þessu
segir svo:
,,A Þingskjali nr. 204 ber fjár-
veitinganefnd sameiginlega fram
tillögur til hækkunar um 650 mill-
jónir frá frumvarpi til fjárlaga,
eins og það liggur nú fyrir. Þrátt
fyrir þessa hækkun af hálfu
nefndarinnar eru óvenjumörg er-
indi enn óafgreidd, sem undirrit-
aður telur, að sterk rök mæli með
að fái jákvæða afgreiðslu. Auk
þessa má svo gera ráð fyrir, að
tillögur til hækkunar útgjalda
komi fram frá einstökum þing-
mönnum samkvæmt venju. Með
samþykkt á þessum tillögum, er
fjárveitinganefnd leggur fram,
verður útgjaldahlið fjárlaga rúm-
Iega 28 milljarðar nú, en var á
fjárlögum yfirstandandi árs 21,4
milljaröar. Fyrirsjáanleg hækk-
un er þvi um 31% frá fjárlögum
fyrir árið 1973. Þessi hækkun i
krónutölu mun þó ekki gera meir
en svo að halda i við verðbólgu-
vöxtinn, svo gifurleg óðaverð-
bólga rikir nú hér á landi. Fram-
kvæmdagetan verður þvi hvergi
nærri eins mikil og talnahækkun
fjárlaga milli áranna bendir til.
Mánudaginn 18. október 1971
flutti forsætisráðherra hæstv.
rikisstjórnar fyrstu stefnuræðu
rikisstjórnar sinnar hér á Alþingi
og boðaði gerbreytta stefnu i þjóð
félags- og efnahagsmálum. Nú
átti að taka á vandanum með
festu og nýjum úrræðum, og ekki
skyldi beitt gamalkunnum ráðum
frá viðreisnartimabilinu. Ollum
er nú mætavel ljóst, hvernig til
NEFNDARÁLIT
JÓNS ÁRMANNS
UM FJÁRLÖGIN
hefur tekist i þessum efnum. Al-
menningur er samdóma um það,
að frá striðsárum hefur önnur
eins óðaverðbólga ekki rikt hér á
landi, og það sem verra er, að
ekki eru þess nein merki, að lát sé
á henni á næstunni. Augljóst er,
að innan sjálfrar rikisstjórnar-
innar er ekki samstaða um átak
til þess að draga af krafti úr verð-
þenslunni. Undanfarna mánuði
hefur þess gætt i sivaxandi mæli,
að almenningur telur sér best
borgið með eins mikilli eyðslu og
kostur er að koma i lóg. Allir
keppast við að fjárfesta, og rikir
nú meiri spenna á vinnumark-
aðnum en verið hefur um fjölda
ára. Þessi spenna, sem forsætis-
ráðherra hefur þó oft varað við,
kyndir rösklega undir verðbólgu-
bálinu, og efnahagsvandinn er
sem eins konar vitahringur. En
rikisstjórnin ræður ekki við að
stjórna. Þvi var heitið i málefna-
samningi rikisstjórnarinnar, að
hún skyldi leitast við að tryggja,
að hækkun verðlags hér verði
ekki meiri en i helstu nágranna-
og viðskiptalöndum okkar. Þetta
fyrirheit hefur gersamlega mis-
tekist að standa við.
Til þess að reyna að leysa úr
efnahagsvanda, sem atvinnulifið
var komið i undir áramótin sl.
felldi rikisstjórnin gengi íslensku
krónunnar um 10,7% hinn 17. des.
1972. Þessi gengisfelling var hin
mestu mistök, og áhrif frá henni
ýttu undir enn meiri spákaup-
mennsku vegna mikils óróleika á
erlendum gengismarkaði og
vegna þess, hversu staða dollar-
ans var lengi fram eftir árinu ó-
trygg.
Til þess að vega á móti óhag-
stæðum áhrifum frá gengisfell-
ingunni hækkaði svo rikisstjórnin
gengið á islensku krónunni gagn-
vart dollar i vor. Sú ráðstöfun
kom afar illa við marga og eink-
um þó mjög misjafnt niöur á ein-
staka framleiðendur, svo að nam
jafnvel mörgum milljónum, eftir
þvi, hvernig stóð á skilum fyrir
seldar afurðir.
Nú á siðustu vikum hefur staða
dollarans farið batnandi gagn-
vart Evrópugjaldeyri, og hefur
Islenska krónan fylgt honum.
Þessi hreyfing hefur sem betur
fer dregið mikið úr erlendum
verðhækkunum hér innanlands. A
hinn bóginn kemur þetta sér illa
fyrir iðnaðinn, þar sem sú at-
vinnugrein hafði gert sölusamn-
inga til langs tima, og þá var
gengí krónunnar gagnvart dollar
96 krónur i dollar. Þessi gengis-
hreyfingar hafa þvi bitnað illa á
iðnaðinum, og eru sumar greinar
hans i verulegum þrengingum um
þesSar mundir, einkum þær, er
flytja út.
Staða sjávarútvegsins er hins
vegar miklum mun betri en verið
hefur undanfarin ár. Verðlag hef-
ur reynst 10-15% hærra en reikn-
að var með að yrði á árinu. Af-
koma þessa árs er þvi hagstæð.
Innstæða I verðjöfnunarsjóði hjá
sjávarútveginum mun nú nema
nálægt 2 milljörðum. Sú furðu-
lega hugmynd hefur skotið upp
kollinum innan rfkisstjórnarinn-
ar, að nú væri unnt að ,,hirða”
verðjöfnunarsjóðinn og afhenda
hann til annarra greina atvinnu-
lifsins, sem væru i vanda staddar.
Þetta má aldrei verða. Sjóðurinn
er eingöngu myndaður af fjár-
magni, sem atvinnugreinar
sjávarútvegsins hafa lagt til hlið-
ar til þess að mæta verðbreyting-
um á afurðum sinum, og er hrein
eign þeirra, er við framleiðslu
sjávarafurða starfa. öðrum
greinum atvinnulifsins er auðvit-
að innan handar að leggja nokkra
kvöð á sjálfar sig til þess að mæta
verðsveiflum innan sinna vé-
banda og draga þannig úr óhag-
stæðum áhrifum verðbreyting-
anna á reksturinn.
Þótt afkoma sjávarútvegsins
hafi verið óvenjugóð á þessu ári,
eru miklar blikur nú framundan
vegna geysilegra hækkana á oli-
um og veiðarfærum. Þessar
hækkanir hafa verið metnar allt
að 2000 millj. á ársgrundvelli.
Sum veiðarfæri hafa hækkað frá
þvi i vor sl. um 60-70%, og auk
þess er kominn til mjög alvarleg-
ur skortur á öllum veiðarfærum
úr næloni, eða netum og nótum.
Þetta getur haft mjög alvarlegar
afleiðingar á árinu 1975, en þá
mun fyrst alvarlega koma i ljós
skortur á þessum veiðarfærum. 1
dag hafa nokkur lönd sem næst
lokað fyrir útflutning til Islands á
netum og nótarefni úr nælon-
þræöi. Einstaka aðilar geta enn
fengið pantanir afgreiddar, en þá
aðeins með þvi að staðgreiða þær
og á mjög hækkuðu verði. Al-
kunnur rekstrarfjárskortur hér á
landi hjá útveginum kemur i veg
fyrir, að menn geti hagnýtt sér
þessa fáu möguleika til veiðar-
færakaupa.
Það hefur komið fram i umræð-
um á Alþingi, að afkoma togara-
flotans mun vera erfið og bein út-
gjöld umfram tekjur á ársgrund-
velli eru um 3-6 milljónir á skip.
Talið er, að aflaverðmæti hinna
minni skuttogara sé frá 50—65
milljónir. Þegar núverandi rikis-
stjórn tók við völdum, rikti það
kerfi við verðlagningu, að' fisk-
kaupandi varð að greiða auka-
lega til útgerðarinnar 11%, en
þetta var fljótt afnumið, og nú lit-
ur út fyrir, að miklir rekstar-
örðugleikar séu að þrengja strax
að hinum nýju skuttogurum. Úr
þessu verður að bæta sem allra
fyrst. Ekki kemur til greina, að
þessi skip verði bundiri glæný við
bryggju vegna þess, að enginn
möguleiki sé að standa i skilum
með gjöld þeirra. Eins og áður er
sagt, er verðlag afurða óvenju-
hátt og þvi ekki að vænta þess, að
það geti hækkað, svo að það lagi
vandann. Hann er heimatilbúinn
og verður að leysast á innlendum
vettvangi.
Frá hendi launþegahópa liggja
nú fyrir kröfur um mikla hækkun
launa. Ekki er tekið tillit til þeirra
1 gerð fjárlagafrumvarpsins.
Eins og útlit er nú, má þvi vænta
þess, að fjárlagafrum varpið
verði afgreitt, án þess að nokkuð
sé vitað, hvað hækkun launa veg-
ur á útgjaldahlið fjárlaga. Það er
Ijóst, að mikil hækkun hefur átt
sér stað á öllum þáttum yfir-
standandi fjárlaga. Alls mun vera
talið, að tekjur rikissjóðs á þessu
ári verði fast að 2000 milljónum
hærri en fjárlög gera ráð fyrir.
Einnig munu útgjöld hækka veru-
lega. Þrátt fyrir það er augljóst,
að afkoma rikissjóðs á yfirstand-
andi ári verður óvenjugóð. Aukn-
ing á útflutningi er talin nema um
50%. Aukning á innflutningi er
talin nema um 50-55%. Grund-
völlur tollstofns var metinn við
fjárlagagerðina með 27% aukn-
ingu, en verður, að þvi er best
verður séð i dag, allt að 37%
hærri. Þetta gefur rikissjóöi hinar
auknu tekjur. Þegar svona árar
og eins þegar geysileg spenna
rikir á öllum sviðum, væri full á-
stæöa og þörf fyrir að leggja
myndarlega til hliðar hjá rikis-
sjóði til hinna mögru ár. En þvi
miður fer ekki mikið fyrir þvi.
Það er gleðilegt að sjá miklar
framkvæmdir um allt land. En
það flokkast undir stjórnleysi að
ráða ekki við framkvæmdahrað-
ann og stuðla að of mikilli spennu,
er kyndir látlaust undir rikjandi
óðaverðbólgu. Hvar er nú hinn
gildi þáttur Framkvæmdastofn-
unar rikisins i skipulögðum
vinnubrögðum?
Þegar frumvarp til fjárlaga
fyrir árið 1974-var samið, var
miðað við kaupgjald eins og það
var i september sl. Nú mun vera i
undirbúningi að endurmeta þenn-
an grundvöll og miða þá við kaup-
gjald eins og það er nú i desem-
ber. Til samræmingar verður
einnig að meta tekjuhlið frum-
varpsins. Þar er gert ráð fyrir, að
2 stig i söluskatti verði innheimt i
viðbót eða hann hækkaður úr 11%
i 13%. 1 athugasemdum við frv., á
bls.146, segir svo, að endurskoðun
á lögum um tekjuöflun rikisins sé
nú það vel á veg komin, að gert sé
ráð fyrir, að ný lög verði sett á
þessu þingi. Nú hefur það hins
vegar skeð, að rikisstjórnin hefur
missteinn stuðningsmann sinn og
hefur ekki lengur meirihluta i
neðri deild. Hún getur þvi ekki
komiðfram breytingum, sem hún
metur nauðsynlegar til tekjuöfl-
unar. Þessi staðreynd eykur enn
á óvissuna i efnahagsmálunum.
Báðir stjórnarnandstöðuflokk-
arnir hafa lagt fram tillögur um
úrbætur i skattamálum. Þær eru
þó verulega misjafnar. Við i Al-
þýðuflokknum leggjum til, að
hlutfall beinna skatta verði mjög
minnkað i tekjuöflun rikissjóðs og
hver einstaklingur verði sjálf-
stæður skattþegn. En til þess að
mæta augljósu tekjutapi fyrir
rikissjóð með slikri breytingu er
lagt til, að söluskattur verði
hækkaður og sérstakur sjóður
myndaður til aðstoðar láglauna-
fólki. Sjálfstæðismenn leggja til
mikla minnkun á beinum skött-
um, og reikna má með, að tekju-
tap rikissjóðs nemi um eða yfir 4
milljörðum króna við það. Hins
vegar eru ekki settar fram neinar
tillögur um niðurskurð er óraun-
hæft, ef ekki fylgja tillögur til
lækkunar útgjalda samtimis eða
þá visbending um tekjuöflun á
móti skattbreytingunni.
Enginn vafi er á þvi, að allur al-
menningur er nú svo mikið skatt-
lagður, að ekki verður lengra
gengið i þeim efnum. Þess vegna
verður að fara með meiri gát i
innheimtu skatta á komandi ár-
um en verið hefur. Með breytingu
yfir i hærra hlutfall i óbeinum
sköttum er það i frjálsu vali, hvað
hver vill eyða umfram venjulegar
nauðsynjar. Verðbólgan hefur
pint menn út I mikla fjárfestingu
undanfarin þrjú ár. Byggingar-
vistalan var 1. mars 1970 439 stig,
en 1. þ.m. var hún 913 stig. A
þessum þremur árum og átta
mánuðum hefur byggingarvisi-
talan þvi hækkað um 474 stig eða
um 108%, þar af um 272 stig siðan
i árslok 1971 eða um 50%. Þessi
þróun er svo geigvænleg, að til
róttækra aðgerða verður að gripa
til þess að hamla hér vel á móti.
Við afgreiðslu fjárlaga nú sem i
fyrra munum við fulltrúar Al-
þýðuflokksins ekki koma með til-
lögur til hækkunar fjárlaga.
Verðþenslan er slik, að miklu
fremur er nauðsyn að gera átak
til niðurskurðar. En um það er
ekki samstaða á Alþingi.
Alþingi, 11. des. 1973
Jón Arm. Héðinsson”.
9
Laugardagur 15. desember 1973