Alþýðublaðið - 14.09.1974, Síða 6

Frymisstjórnun
Er nú kominn tími
til að staldra við?
Frymisbútur úr bakteriunni og
dýraf rumunni blandað
ALLAR ERFÐAEININGAR koma fram í genunum og genin stjórna framleiðslu efna, sem stefna beint inn í frumukerfið.
Genin tengjastsaman einsog perlur og mynda litninga. I frumu í manninum eru 46 litningar. I E.coli er aðeins einn og hann hringmyndaður. En E.coli og aðrar
bakteríur hafa einnig aðrar einingar, sem kallast frymi (1). Gen, sem veita mótstöðu gegn fúkkalyfjum eru yfirleitt frymisfeit.
í f rymisstjórnun er f rymi tekið f rá bakteríuf rumunni og hakkað niður í smábita með aðstoð nýf undins efnahvata. Bútarnir geta síðan tengst hver öðrum oq einniq
bútum úr öðrum frumum, jafnvel dýrafrumum (2&3)
Endurbyqqt f rymi (4), sem inniheldur ókunn gen, má síðan setja í bakteríu (5) og allt þróast á eðlilegan hátt, eða hvað?? Þaðer stóra spurningin.
Sir AAacfarlane Burnet, ástralski Nóbels-
verðlaunahafinn, sem fyrstur manna var-
aði við hættunni fyrir átta árum.
Sir John Kendrew, forseti breska vísinda-
félagsins. Hann styður það heilshugar, að
vísindamenn staldri nú við og leggi málin
nákvæmlega niður f yrir sér áður en lengra
er haldið.
Paul Berg, prófessor, elnn fremsti vís-
indamaður á sviði f rymisstjórnunar og nú
einn aðalhvatamaðurinn að því, að vís-
indamenn fresti öllum tilraunum á því
sviði.
Árla ársins 1966 birt-
ist grein i Lancet eftir
hinn þekkta ástralska
liffræðing og Nóbels-
verðlaunahafa, Sir
Macfarlane Burnett
þar sem hann hélt þvi
fram, að allt hringl við
erfðabreytingar á
bakterium og veirum,
sem starfað væri að á
rannsóknastofum um
gjörvalla veröld, væri
mikið hættuspil. Hann
varaði við yfirvofandi
hættu þess, að gerfi-
sóttkveikjur slyppi úr
haldi og þjökuðu mann-
kynið. „Það er hætta á
ferðum,” lauk Burnet
máli sinu á leikrænan
hátt, „á þvi, að vita
það, sem enginn ætti að
vita”.
Visindaheimurinn
veitti þessari nornaspá
litla athygli. Flestir
brugðust þannig við, að
þeir ypptu öxlum yfir
smávegis sérvitrings-
kenjum manns, sem
var þegar það þekktur
visindamaður, að þær
skipti engu.
Það væri hægt að
fyrirgefa Burnet, þó að
hann fyndi til sin núna.
Þekktir sameindalif-
fræðingar i Bandarikj-
unum hafa óskað eftir
fresti á slikum rann-
sóknum um heim allan
átta árum eftir að
Burnet birti álit sitt.
Þeir hafa nú hætt i bili
öllum slikum rann-
sóknum á rannsókna-
stofum sinum, þó að
áætlanir séu til um
framtiðakannanir i-
þessum efnum.
Læknaráðið i Bret-
landi hefur beðið
margar rannsóknastof-
ur um að virða þetta
„bann” (þó að verði að
viðurkenna, að Bretar
voru tiltölulega litt
komnir á veg með slik-
ar rannsóknir). Ráð-
gefandi nefnd breska
rannsóknaráðsins
(sem er þar aðalsjóður
visindarannsakanda)
hefur stofnað undir-
nefnd undir stjórn
Ashby lávarðar, skóla-
meistara við Clare
College, Cambridge, til
að meta hættu og gæði
fyrirhugaðra rann-
sókna. Gert er ráð
fyrir, að nefndin birti
skýrslu sina fyrir ára-
mót.
Á fundi i breska vis-
indafélaginu fyrir viku
sagði forsetinn, Sir
John Kendrew, sem
sjálfur er Nóbelsverð-
launahafi fyrir sam-
eindaliffræði, að hann
styddi slikan frest á öll-
um rannsóknum. Hann
lagði til að sérstök
nefnd visindamanna
yrði skipuð til að kynna
sér hættur og gæði
fyrirhugaðra rann-
sókna og siðan mæla
með þvi, hverjar mætti
gera og hvernig ör-
yggisráðstafanir yrðu
að vera.
ALDREI HEFUR
ÞAÐ GERST ÁÐUR,
að visindaheimurinn
væri svo einhuga um að
takmarka starf sitt. Til
þessa liggja tilraunir,
sem kallaðar hafa ver-
ið „Frymisstjómun”,
en i þvi felst það, að
framandi erfðaefni eru
sett i bakteriur. Þetta
hefur verið framkvæmt
milli bakteria, veima
og jafnvel ávaxta-
flugna og froska. (sjá
teikningu) Litningamir
— eða gena-bandið —
er rofið og siðan eru
sett inn önnur gen af
alls óskyldum uppruna.
Paul Berg prófessor
við Stanford háskólann
i Kaliforniu er einn af
frumherjum „Frymis-
stjórnunar.” Hann
bendir á að slikar rann-
sóknir gætu leitt okkur
i sannleikann um,
hvernig genin starfa.
Þær gætu einnig leitt
okkur inn á nýjar
brautir við framleiðslu
læknislyfja, sem hing-
að til hefur orðið að
vinna úr dýrafmmum.
Þessi hugsanlegu gæði
yrði þó að setja á voga-
skálir móti þeirri hættu
sem tilraununum getur
fylgt. í mörgum til-
raunum hefur bakteria
fengið til sin gen sem
hefur arfgengt mótefni
gegn ákveðnu lyfi.
Þetta gerist oft á nátt-
úrulegan máta, en
rannsóknir gætu orðið
til þess, að fram kæmi
t.d. bakteria, sem væri
miklu ónæmari fyrir
fúkkalyfjum, en eðli-
legt mætti teljast. Slik-
ar tilraunir væru „sér-
lega hættulegar.”
„Við getum tekið það
sem dæmi,” sagði
hann, „að streptókokk-
ar og pneumkokkar,
bakteriur, sem valda
alvarlegum veikindum
hjá mönnum eru yf-
irleitt drepnar
með pensillini. Þvi ætti
að forðast á rann-
sóknastofum að láta
þessar bakteriur fá i
sig gen, sem eru ómót-
tækileg fyrir pensillini.
„Það er lika óráðlegt
að breyta tiltölulega
skaðlausum bakterium
með þvi að veita til
þeirra efni, sem geta
valdið barnaveiki eða
kóleru. Þvi á að hætta
þessum rannsóknum
þangað til við vitum,
hver hættan er og
hvernig við getum
brugðist við henni.”
ÞAÐ HEFUR greini-
lega orðið mikil breyt-
ing á viðhorfi visinda-
manna til þjóðfélagsins
siðasta áratug. Breyt-
ingin hefur komið
smátt og smátt, en árið
1974 hafa visindamenn
nú stigið fyrsta skrefið
til að hefta störf sin og
fleira slikt gæti fylgt á
eftir.
Þrjár ástæður til
þessa eru mest áber-
andi. 1) Ný læknifræði-
siðferði- og þjóðfélags-
leg vandamál, sem
fylgja nútima liffræði.
Sifellt fleiri visinda-
menn vakna upp sem
miðpunktar
hatrammra deilna um
gervifrjógun, liffæra-
græðslu og frjóvgun
konueggs i tilrauna-
glasi.
Visindamenn vilja
lika i sivaxandi mæli
nýta visindin til þess að
þau komi að þjóðfé-
lagslegum notum i stað
rannsókna vitneskj-
unnar einnar vegna og
þar má t.d. nefna
breska félagið, sem
kallar sig Þjóðfélags-
lega-visindaf élagið.
Fyrir nokkrum árum
héldu ungir, banda-
riskir visindamenn
blaðamannafund, þeg-
ar þeim hafði tekist að
einangra hreint gen:
Ekki til að skýra,
hvernig það hefur verið
gert, heldur til að lýsa
ótta sinum um, hvemig
illviljuð stjórnvöld
gætu notað sér árangur
rannsóknanna.
Almenningsálitið
skiptir mestu máli. Æ
fleiri em á móti vis-
indarannsóknum. Litið
er á kjarnorkuvélar
sem slysahættu, ekki
ódýrt rafmagn:
jurtaeitur sem hern-
aðarvopn en ekki tæki
til að auka fæðu mann-
kynsins.
VÍSINDAMENN
GETA NÚ ÞEGAR
gert sér nokkuð ljósa
grein fyrir afleiðingum
rannsókna á sviði
frymisstjórnunar. En
það telja þeir ekki nóg.
Þvi á nú að fresta al-
mennum tilraunum á
þessu sviði. Á nokkrum
sérstökum rannsókna-
stofum verður þeim þó
haldið áfram. Þar
verða gerðar tilraunir
á dýrum og með niður-
stöður þessara sérstak-
lega leyfðu rannsókna
að vegarnesti munu
visindamenn safnast
saman til alþjóðlegrar
ráðstefnu á næsta ári.
Ef ekkert alvarlegt
kemur upp á i rann-
sóknunum fyrir ráð-
stefnuna, má búast við,
að þar verði settar
reglur um framkvæmd
rannsókna á sviði
frymiskönnunar. Þeg-
ar undirbúningsrann-
sóknimar hafa verið
kmfnar til mergjar og
reglumar settar, má
gera ráð fyrir þvi, að
„friðurinn verði úti” og
að teknar verði upp
rannsóknir að nýju i
öðrum rannsóknastof-
um. Ef allt gengur að
óskum, getur þetta orð-
ið á næsta ári og
reynslan sýni þá,
hverjar varúðarráð-
stafanir em nauðsyn-
legar.
Fordæmi er til fyrir
slikum framgangi
mála. Áður en tungl-
farar Bandarikja-
manna lentu fyrst á
tunglinu, var reiknað
með, að þar gætu verið
til frumstæðar lifverur
þó skilyrði séu ekki lif-
vænleg á tunglinu. Vis-
indamenn álitu, að
ef eitthvað gæti lifað á
tunglinu, væri ómögu-
legt að segja fyrir um,
hvernig þvi vegnaði i
frjórri jörð okkar
hnattar og jafnvel gætu
afleiðingar slikra lif-
vera i okkar heimi orð-
ið óskaplegar og allt að
þvi hættulegar.
Þess vegna lét geim-
ferðastofnun Banda-
rikjanna byggja
,, Tunglmóttöku ’ ’ fyrir
milljónir dala. Þar var
hættulaust hægt að
taka á móti tunglförun-
um og þeim lifverum,
sem þeir kynnu að bera
með sér. Nákvæmar
rannsóknur leiddu i
ljós, að ekkert var að
óttast.
NÚ MÁ SEGJA, að
visindamenn hafi sett
rannsóknir sinar á
sviði „Frymisstjórn-
unar” i eins konar
„Tunglmóttöku” með-
an beðið er úrskurðar
um afleiðingarnar af
frekari rannsóknum.
Við ættum að geta
treyst þvi, að „frestur-
inn” verði virtur. Ein-
hverjir visindamenn
láta sér ef til vill fátt
um finnast og halda
ótrauðir áfram i von-
inni um stóra sigurinn.
En aðhaldið, sem vis-
indamennirnir veita
hver öðrum ætti að
tryggja friðinn meðan
nauðsynlegt er.
En hvort sem frest-
urinn verður 80, 90 eða
100% árangursrikur, er
það vist, að hannn mun
alla vega marka um-
talsverð timamót i
sögu visindanna.
e
Laugardagur 14. september 1974.
Laugardagur 14. september 1974.