Alþýðublaðið - 05.10.1974, Blaðsíða 7

Viðspyrjum
5 þekktar konur:
Hvernig ná konur jafnrétti?
Alþýðublaðið lagði þessa spurningu fyrir
fimm konur, sem með starfi sínu á almennum
Vigdis Finnbogadóttir, leikhússtjóri:
Að halda vöku okkar allar sem ein
vinnumarkaði þjóðfélagsins hafa unnið sig til
jafnréttis. Það skal tekið fram, að séra Auður Eir,
fyrsti kvenprestur landsins, óskaði eftir því að
þurfa ekki að svara.
Vilborg Haröardóttir/ Alþýöublaöiö bað VíI- og varö hún viö þeirri
blaðamaöur/ hefur mjög borgu að skrifa pistil um beiðni með þessari grein.
skrifað um jafnréttismal. jafnréttismál á islandi
Svava Jakobsdóttir, al-
þingismaður:
...vegna þess að
þú sért kona...
Engin ein kona getur bariö sér
á brjóst og sagt „ég hef öölast
jafnrétti”. Jafnrétti er ekki
einkamál. Það er félagsmál og
næst ekki nema meö einbeittu,
samstilltu átaki. Stærstu áfang-
arnir i jafnréttismálum hafa
náöst á þeim timum, er konur
hafa sterka vitund um eigið
gildi og kjark til aö gagnrýna
rikjandi þjóðskipulag eða þjóð-
félagshætti. Um þaö gilda nokk-
urn veginn sömu lögmál og i
verkalýðsbaráttunni.
Kona, sem hefur náö þvi jafn-
rétti aö geta barist fyrir jafn-
rétti, en lætur það undir höfuö
leggjast, hún á þaö á hættu aö
vera ekki lengur kona — aðeins
undantekning.
Ef ég á aö gefa ungum stúlk-
um heilræði, þá yröi þaö þetta:
Sé reynt að telja þér trú um að
þú getir ekki eitthvað vegna
þess að þú sért kona, þá trúöu
þvi ekki.
Meö þvi aö halda vöku okkar
sem þjóöfélagsþegnar, allar
sem ein, og vænta þess ekki, aö
nokkur annar en viö sjálfar
komi sjálfsögðu menningarmáli
— jafnrétti kynjanna — i höfn.
Auður Auðuns/ fyrrv. dómsmálaráðherra:
Aðrir gera það ekki fyrir þig
Meö þvi að berjast fyrir þvi. Maður getur ekki búist viö, aö
aörir geri það fyrir mann.
Kristín Halldórsdóttir,
ritstjóri Vikunnar:
Við verðum að
uppraeta rótgróna
fyrirlitningu
karlmanna ó
heimilisstörfum
Min kynslóö hefur oröið aö
berjast fyrir jafnréttinu meö
kjafti og klóm, hreint út sagt, og
við erum langt frá þvi að hafa
náð þvi. Ef til vill höfum viö
byrjað á öfugum enda. Það er
nefnilega ekki nóg, að konur
troði sér inn á þau starfssvið,
sem karlmenn hafa til þessa til-
einkað sér. Konur hafa ekki náð
jafnrétti fyrr en þær hafa fengið
karlmennina til þess að deila
með sér þeim störfum, sem
hingað til hafa verið stimpluð
sem kvennastörf, og á ég þá
fyrst og fremst við blessuð
heimilisstörfin.
Ég þekki fullt af karlmönn-
um, sem segja: „Konan min má
alveg vinna úti ef hún vill, ,en
hún verður þá að fá einhverja
aðra konu til að vinna húsverkin
fyrir sig, ég snerti ekki á þeim”.
Þessi afstaða sýnir einmitt
mæta vel misrétti kynjanna.
Við verðum að uppræta rót-
gróna fyrirlitningu karlmanna á
heimilisstörfum. Við verðum að
fá það viðurkennt, að konan er
ekki endilega réttborin til
heimilisstarfa og karlmannin-
um á ekki að liðast að geta bara
valið úr þeim það, sem honum
finnst skást að gera.
Meðan það telst til tiðinda, að
Einar Agústsson skuli fást til að
grilla fyrir konuna sina og
Gunnar Thoroddsen skuli vera
liðtækur við kaffiuppáhellingar,
þá er ennþá langt i jafnréttið.
Elin Pálmadóttir, blaöa-
maður:
Að lóta sömu
verðmæti í té
Með þvi að krefjast sömu að-
stæðna á öllum sviðum og
leggja fram nákvæmlega það
sama sem karlar til þjóðfélags-
ins og starfanna, sem þær sækj-
ast eftir. Þar verður að keppa á
jafnréttisgrundvelli. Æskilegt
væri kannski að þær, sem eru i
fararbroddi og fyrstarkoma inn
i hefðbundin „karlasamfélög”
eöa „karlastörf”, leggi Ivið
meira fram, meðan konur eru
að sanna þar sinn tilverurétt.
Það gæti bæði flýtt fyrir þvi að
eyða fordómum og verið for-
dæmi fyrir þær, sem á eftir
koma, og falla ekki i þá freistni
aö létta sér róðurinn i krafti
þess að þær séu konur (og halda
þar með við fordómunum).
Konur og karlar þurfa viða i
þjóðfélaginu að sanna hæfi-
leika sina og getu og enn þarf
konan oft að sýna slika hæfni
svo óumdeilanlega, að ekki
verði á móti mælt, vilji hún hafa
sömu möguleika. Þær sem
fyrstar fara eiga þvi mikilvægu
hlutverki að gegna. Þær skapa
fordæmið.
Til að geta staðið karlmönn-
um jafnfætis i samkeppninni,
þurfa konur að sjálfsögðu að
hljóta jafnmikla menntun og
samskonar menntun. Nú kjósa
margar konur fremur en karlar
að taka einn til tvo áratugi af
sinu 76 ára meðallifsskeiöi til að
ala upp börn. Siðar eiga karlar
e.t.v. eftir að óska þess lika að
skiptast á við konur um að fórna
vinnu um skeið fyrir uppeldi
barna sinna. En hvað um það.
Nú er augljóst að fleiri konur
kjósa að gera þetta á unga aldri.
Þvi eru möguleikar til fullorð-
innamenntunar konum kannski
enn mikilvægari en körlum.
Skólakerfið þarf að sveigja i þá
átt, að einstaklingur geti aflað
sér fræðslu og menntunar hve-
nær sem er á ævinni, og þegar
hann kýs eða er reiðubúinn.
Konum er mjög mikilvægt að
lokast ekki frá námi á ákveðnu
aldursskeiði, en eiga kost á að
bæta við sig, þegar þeim best
hentar á ævinni. Og sem betur
fer er þetta að færast i það horf
og möguleikarnir að opnast.
En jöfn samkeppnisaðstaða
og jafnrétti hlýtur að hvila á
jöfnum hæfileikum, menntun og
vilja til að láta sömu verðmæti i
té.
,,Pabbi er sterkur, mamma góð
Pabbi i er gáfaður, mamma góð
Pabbi i er ríkur, mamma góð"
Þrátt fyrir jafnrétti kynjanna
i lagabókstafnum, er langt frá
þvi i raun i þjóðlifinu, og sama
hvert litið er, allsstaðar er troð-
ið á konum eftir megni.
Tökum tam. atvinnulifið.
Eftir áratuga baráttu náðist
loks fram launajafnrétti að lög-
um með tilstyrk mannréttinda-
nefndar Sameinuðu þjóðanna,
en hvernig varð svo fram-
kvæmdin? Jú, atvinnurekendur
fengu svokallaðan aðlögunar-
tima, launajafnréttið skyldi
koma i áföngum. Og aðlögunar-
timann kunnu þeir sannarlega
að hagnýta sér, bæði hér og i
öðrum löndum. Gripið var
dauðahaldi i túlkunina „sömu
laun fyrir sömu vinnu” i staðinn
fyrir „jöfn laun fyrir jafnarð-
bær störf” einsog i yfirlýsingu
SÞ, og til að komast hjá að
borga konum og körlum
„sömu” laun var bara passað
að þau ynnu ekki „sömu” störf.
Störfin voru sumsé kyngreind
og haldið er fast i þá kyngrein-
ingu einsog sjá má á hverjum
einasta vinnustað i landinu og i
atvinnuauglýsingum blaðanna.
A skrifstofunum er karlinn full-
trúi, konan ritari, i búðinni er
hann verslunarstjóri, hún af-
greiðslustúlka, i skólanum
erhann skólastjóri, hún kennari,
i frystihúsinu hann vélamaður,
hún i snyrtingu og pökkun.
Þetta er auðvitað mynd i gróf-
um dráttum og undantekningar
til, sem betur fer, en þær eru
ekki sérlega margar.
Alika mynd, nema enn gróf-
ari, gefur að lita á stjórnmála-
sviðinu. Þar eru konur örlitið
brot heildarinnar, svona rétt til
að punta uppá og friða sam-
visku karlmanna.
Nú segir áreiðanlega einhver:
Iss, konur geta sjálfum sér um
kennt, þær hafa kosningarétt og
kjörgengi, þær hafa jafnrétti i
lögum, þær hafa jafnan rétt til
náms, til starfa og til þátttöku i
þjóðlifinu yfirleitt. Þær kæra sig
bara ekki um eða nenna ekki að
nota þennan rétt.
Það eru auðvitað karlmenn,
sem tala svona (-fnokkrar
heilaþvegnar konur). En gáum
að. Hversvegna nota konur ekki
þennan „rétt” sinn i karl-
mannaþjóðfélaginu? Astæðurn-
ar eru margvislegar, en fyrst og
fremst þær, að konur eru ekki
aldar upp til að gegna sömu
hlutverkum og karlar. Strax á
unga aldri er börnum beint inná
ákveðnar brautir, með við-
fangsefnum, með leikfangavali,
með námsbókum, með starfs-
valsráðgjöf, með uppeldinu
yfirleitt: Ekki væla einsog
stelpa! Þú skitur þig bara út
einsog versti strákur!
Umhverfisáhrifin eru lika
sterkur þáttur. Það er oftast
mamma sem vinnur húsverkin,
pabbi vinnur úti. Og vinni
mamma úti, annast hún samt
húsverkin, hún eldar, hún þjón-
ar, hún huggar. Pabbi er sterk-
ur, mamma er góð. Pabbi er
gáfaður, mamma er góð. Pabbi
er rikur, mamma er góð....
Mamma er góð. Hvort sem
hún er það eða ekki. Hún skal.
Og stelpan/stúlkan/konan á að
vera góö. Þvi hlutverki er
þröngvað uppá okkur. Helst á
hún lika að vera sæt, sexi, geð-
góð, iðin, flink i höndunum og
klár i kollinum — þó ekki um of
(„Ég hef tekið stúdentspróf, en
enginn sér það á mér”) — vera
karlmanninum til skemmtunar,
þjónustu og yndisauka. En fyrst
og siðast góð. Þegar börn eru
„góð” er oft átt við að þau séu
hlýðin. Sama gildir um konuna,
góð = auðsveip, hún tekur þvi
sem höndum ber með brosi á
vör og kvartar ekki. Góð kona
fer ekki að rifast við atvinnu-
rekanda sinn yfir þvi að hafa
ekki sama kaup og strákurinn
sem situr hinumegin viö skrif-
borðið. Góö kona heimtar ekki
af eiginmanni sinum að hann
deili með henni heimilisverkun-
um. Góð kona er lika góð móðir,
sem fórnar sér fyrir börnin sin,
en hendir þeim ekki á barna-
heimili.
Tómas frændi i kofanum var
góður, mjög góður. En hann hélt
áfram aö vera þræll allt sitt lif.
Hann þjónaði kúgurunum. Nú
vilja svertingjarnir ekki lengur
vera góöir, þeir vilja vera
frjálsir, þeir vilja njóta al-
mennra mannréttinda. Þeir eru
voðalega vondir, alger úrþvætti,
segir afturhaldið.
Nokkrar vondar konur ' eru
lika farnar að rifast. Mas. svo
hátt, að karlar heyra. Kvenna-
hópurinn sem rifst verður æ
stærri. Mas. svo stór, að karlar
skelfast. En þrátt fyrir alla for-
dóma og úreltar hefðir hefur al-
menningsálitið breyst dálitið
með breyttum þjóðfélagshátt-
um og þessvegna þora karl-
mennirnir ekki að ganga beint
til verks og lemja konurnar nið-
ur. önnur ráðerureynd: Þessar
konur sem láta svona eru ljótar,
hafa ekki sjans hjá karlmönn-
um, eru ófullnægðar i kynlifinu
hafa verið yfirgefnar af eigin-
mönnum sinum, eru lesbiskar,
eru ókvenlegar, segja þeir. Eða
þá: Það er margt rétt i þessu
hjá ykkur, en þið eruð algerlega
húmorlausar.
Húmor karla er vonda
tengdamamman, afbrýðisama
eiginkonan, heimska sex-
bomban, fallega skrifstofu-
stúlkan, sem ekkert kann til
verka, svo tekin séu nokkur al-
geng dæmi. Er þetta fyndið?
Ég held við höfum efni á að
vera húmorlausar, ókvenlegar
og ófriðar að áliti karlmanna.
Og við höfum efni á að hafa allt
annað mat á þessum hlutum en
þeir. Við erum enginn minni-
hlutahópur, sem þarf að sætta
sig við ákvarðanir meirihlut-
ans. Við erum helmingur mann-
kynsins og vel það. Vilji hinn
helmingurinn ekki taka tillit til
okkar og okkar þarfa i ákvörð-
unum fyrir heildina, verðum við
sjálfar að ákveða, við verðum
að ráða fyrir okkur. Viö verðum
að gera uppreisn, sennilega
byltingu.
Nógu lengi hefur liffræðilegt
hlutverk okkar i viðhaldi mann-
kynsins verið notað gegn okkur.
Ef nokkuð væri, ættum við eig-
inlega að njóta sérstakra hlunn-
inda og umbunar fyrir það verk
að ganga með og fæða börn, þótt
við krefjumst aðeins jafnréttis.
En nú er okkur mismunað bæði i
atvinnulifinu og á heimilunum
einmitt vegna þessa. Séum við
verkakonur missum við vinnu
og þarmeð laun i langan tima ef
við verðum barnshafandi, séum
við á öðrum vinnustöðum kem-
ur ekki til mála að treysta okkur
fyrir nokkurri ábyrgðarstöðu
vegna þess möguleika að við
gætum orðið barnshafandi eða
vegna þess að við eigum börn,
sem gætu orðið veik. Til að forð-
ast samkeppni kvenna á vinnu-
stöðunum og viðhalda þægileg-
heitunum viö að hafa þræl til að
þjóna sér heimafyrir er móð-
urhlutverkið lofsungið, konum
fyrirmunað að ákveða sjálfar
hvenær og hvort þær vilja eign-
ast börn og dagheimilisbygg-
ingar jafnframt vanræktar af
þeim sem ráða, — og þeir sem
ráða eru karlkyns.
Það er löngu kominn timi til
að konur risi gegn kúgunaröfl-
unum og berjist fyrir breyttu
þjóðfélagi. Það er nefnilega
engin von til að frelsi og jafn-
rétti náist i þvi þjóðfélagi sem
við búum við og karlmenn hafa
mótað að sinum geðþótta. Jafn-
rétti einsog við sjáum það fyrir
okkur getur ekki verið fólgið i að
konur og karlar i sömu stétt
njóti sömu réttinda og launa á
kostnað annarra stétta, einsog
margir karlar og sumar konur
virðast álita, að við stefnum að.
Rétt einsog konur hafa verka-
menn kosningarétt, kjörgengi
og jafnréttisaðstöðu að lögum.
Samt eru laun þeirra og aðstaða
öll önnur en þeirra sem ráöa at-
vinnutækjunum og framleiðslu-
gróðanum. Efnahagsleg staða
verkamannsins markar honum
sinn bás f þjóðfélaginu. Hið
sama gildir um konuna. Undir-
okun hennar er lika efnahags-
legs eðlis. En þar við bætist
kynferðisleg kúgun og til að
sigrast á henni er ekki nóg að
berjast við kúgarana, það þarf
einnig að snúa baráttunni að
sjálfum sér, vekja sjálfsvit-
undina og slást við bælandi
uppeldis- og umhverfisáhrif og
gamla fordóma og hefðir, vera
stolt af þvi að vera kona.
Svo getum við orðið góðar á
eðlilegan máta. Kannski getum
við öll orðið góð á endanum.
Vilborg Harðardóttir
0
Laugardagur 5. október 1974.
Laugardagur 5. október 1974.