Alþýðublaðið - 08.12.1976, Side 7

blaðid Miðvikudagur 8. desember 197?___
Frjálsir fjölmiðlar í 200 ár
ÚTLÖND 7
Allt frelsi verður að vera borið
uppi af ábyrgðartilfinningu
1111111111111
Nafnkunnur
bandarískur
blaða- og
útvarpsmaður,
Vermont C.
Royster ræðir
hér spurn-
inguna: Er hið
bandaríska
frelsi fjölmiðla
af hinu illa -
eða hinu góða?
„Ef við eigum að ræða um
bandariskt frelsi fjölmiðla siðast-
liðin 200 ár, verðum við i upphafi
að gera okkur ljóst i hverju það
birtistoghefurbirztþennan tima.
Þegar ég nefni t.d. blaðaútgáfu,
á ég ekki við aðeins stórblöðin
eins og New York Times, Wall
street journal og Washington
Post, ekki einu sinni, þó bætt sé
við þeim 1700 dagblöðum smærri
ogstærri, sem einnig eru gefin út
i Bandarikjunum.
Ég á heldur ekki einungis við
útbreiddu timaritin eins og Time,
Newsweek, Harpers, Atlantic og
The New Yorker.
Auðvitað er þetta allt hluti af
blaðaútgáfunni — stór hluti, en
samt á engan hátt öll blaðaút-
gáfan. Þegar ég tala um blaðaút-
gáfuna, á ég við allar þær
þúsundir vikublaða og prentaða
fréttamiðla einnig. Hér er um að
ræða svo umfangsmikla og
breytilega útgáfu, að vart verður
með tölum talið. Og efni þeirra er
vitanlega jafn margbreytt. Svo
eitthvað sé nefnt má aðeins
hjóma ofan af með þvi að minna á
annað eins og heittrúarblöð,
guðleysingjablöð, áróðursblöð
fyrirréttisvertingja,málgögn Ku
Klux Klan, hægri blöð, vinstri
blöð, ihaldsblöð hreinræktuð, eða
uppreisnarblöð.
Ég vil ennfremur árétta, að
sérhver Bandarikjamaður getur
gefið út og birt hvað sem honum
þóknast, án þess að spyrja einn né
neinn um leyfi þar til.
Bandariskir fjölmiðlar geta
ljóstrað upp leyndarmálum úr
skjalasöfnum stjórnvalda og út-
varpað þeim yfir heimsbyggðina.
Þeir geta ráðizt að leyndar-
málum nefnda, jafnvel hæsta-
réttar, rikisstjóra og forsetans
sjálfs.
Þeir geta borið fram illgirnis-
slúður i háum haugum um hvort
sem er kjörin stjórnvöld, eða
menn, sem hafa vakið á sér
athygli einhverra hluta vegna, á
hvern þann hátt, sem þeim sýnist.
1 raun og veru geta bandarisku
fjölmiðlarnir tjáð sig um þaö sem
þeim dettur i hug og um hvaða
efni sem er, þar með talið að öll
okkarstjórnvöldséu gjörspillt, og
meira að segja að stjórnarskráin
frá 1776 sé óhæf og ætti að setja
aðra þegar i stað.
Þetta jafngildir þvi að fjöl-
miðlarnir geta leyft sér — og hafa
gert sumir hverjir — að hvetja til
uppreisnar!
Þetta frelsi fjölmiðlanna er
einsdæmi i veröldinni. 1 fjölda
rikja er einungis leyft að birta
það, sem geðfellur stjórnvöldum
og hefur gengið i gegnum
hreinsunareld strangrar rit-
skoðunar. Aðrir viðurkenna sumt
af þvi, sem Bandarikjamönnum
leyfist. En i engu öðru landi er
neitt slikt svigrúm, án áhættu á
tafarlausri refsingu.
Nú er eðlilegt að spyrja. Er
slikt frjálsræði gott eða illt? Er
annað eins frjálsræði hættulegt
fyrir stjórnvöld eða þjóðfélagið i
heild? Ætti að takmarka það eða
ef til vill afnema? Eða ber hlutað-
eigendum öllum að þola það og
samþykkja?
Þessum spurningum verður
hver og einn að svara fyrir sig út
frá li'fsskoðun sinni og þvi, hvað
menn telja þjóðfélaginu til góðs
eða ills. Sjálfur vil ég láta mina
skoðun i ljós, hvað sem aðrir
gera.
Ég hlýt að játa fyrst af öllu, að
fjöldi Bandarikjamanna er
þeirrar skoðunar, að hið óhefta
frelsi fjölmiðlanna sé og geti ver-
ið famfélaginu hættulegt, þar sem
það geti á þann hátt, sem áður er
lýst, náð til allra, hárra og lágra.
Röksemdir þeirra eru eitthvað
á þessa leið. Annarsvegar sé
frelsi fjölmiðlanna, til þess að
koma á framfæri og túlka hug-
sjónir, bráðnauðsynlegt, svo póli-
tiskt frelsi nærist og viðhaldist.
A hinn bóginn geti það skaðað
samfélagið að höfða um of til
æsinga og fáfræði fólksins.
Siðferðilegur réttur fjöl-
miðlanna eigi ekki að vera og geti
ekki verið skilyrðislaus.
Þegar þessi réttur sé tekinn i
þjónustu lyginnar, vændis-
viðbragða til að selja skoðanir
sinar og óheiðarlegir tilburðir til
að sá hatri og grunsemdum fyrir-
finnist, sé alltof langt gengið.
Ennfremur það, að vernda fjöl-
miðlana sé ekki sama og að
vernda þjóðfélagið, nið, meiðy M,
klám, hvatning til uppreisna og
birting pólitiskra og hernaðar-
legra leyndarmála þjóni engum
góðum tilgangi, heldur grafi
undan þjóðfélaginu.
Þvi séu gagnaðgerðir stjórn-
valda við þessu eðlilegar og rétt-
lætanlegar.
Þannig verði að takmarka
frelsi fjölmiðlanna, til þess að
birta aðeins hið sómasamlega og
hættulausa!
Þetta er raun--erulega hrein
endursögn á skoðunum hinnar
virðulegu nefndar háskólans i
Chicagó,sem tók sér fyrir hendur
að gaumgæfa frelsi fjölmiðlanna.
Þessir nefndarmenn voru eng-
an veginn fjandmenn frelsisins.
Þeir voru ekki starblindir ihalds-
menn, og ekki reyrðir i pólitisk
flokksbönd.
Allt voru þetta hugsandi menn,
sem voru áhyggjufullir vegna
þess, að hið óhefta frelsi gæti allt
eins komið frelsinu á kné.
Sannleikurinn er nú samtsá, að
þessi virðuiega hefnd náði þvi
aldrei að fjalla um grundvallar-
atriðin.
Það þýðir, að þeir birtu engar
skoðanir á þvi, hvað ætti að gera
til að takmarka frelsi fjölmiðl-
anna — enn siður, hver ætti að
dæma um, hvað birta skyldi og
hvað ekki. Ættu stjórnvöld að
dæma? Eða einhver dómstóll?
Ætti það að vera nefnd ritstjóra
og blaðamanna, eða eitthvert
einkaframtak?
Ættu forsvarsmenn fjölmiðla
að fá leyfi áður en þeir birtu rit-
smiðar eða ræður? Væri hægt að
dæma þá i sektir eða fangelsi ef
stjórnvöldum likaði ekki útgáfan,
eða einhverjum dómstóli?
Hvað ætti að vera saknæmt, og
hver ætti að ákveða það? Vitan-
lega eru allt þetta spurningar,
sem verður að svara, ef hefta á
frelsi fjölmiðla.
1 mörgum löndum liggja þessi
svör fyrir. Stjórnvöldin ákveða!
Og það sem stjórnvöldum þykir
háskasamlegt, er ekki birt — ein-
faldlega. Þetta er sennilega
bezta svarið. En það er vissu-
lega ekki samstiga sk-ilningi
Bandarikjamanna á hugtakinu
frelsi!
Skilningur Bandarikjamanna
og ofinn í alla þeirra sögu er sá,
að bjargvættur borgaranna sé
einmittfrelsi til að andæfa stjórn-
völdunum, ef þeim býður svo við
að horfa. Fullt leyfi til að krefja
þau um að starfa fyrir opnum
tjöldum og að þvi aðeins sé
stjórnarfarið lifvænt að fólkið viti
á hverjum tima hvað er að gerast
á æðri stöðum.
Eigi að siður voru ýmsar niður-
stöður þessarar áminnztu nefnd-
ar sem ég getekkiáfellzt, þó ég sé
talsmaður frjálsra fjölmiðla.
Það er vitanlega rétt, að enginn
getur verið frjáls, sem ógnað er,
hvort sem heldur gert er með
vopnavaldi eða orðum. Það er
réttlætingin fyrir meiðyrðalög-
gjöf okkar.
Almennur borgari getur heldur
ekki metið réttilega ástand þjóð-
félagsins, ef hann er mataður á
falsi og lygum.
Lygaáróður getur verið
nákvæmlega jafn hættulegur og
hvatning til eiturlyfjaneyzlu.
Loks er það rétt, að frjálsræði
borgaranna er háð ástandi sam-
félagsins, sem krefur um heil-
brigða stjórnarhætti, ef vel á að
fara.
Ef fjölmiðlarnir i raun og veru
grafa undan trausti fólksins á
stjórn sinni að ástæðúlausu er
hætta á ferðum, og v'ið höfum
greinilega séð hvað gerist ef fólk-
ið glatar traustinu á heiðarleika
stjórnvalda — ófyrirsynju.
Stjórnleysi, sem af þvi getur leitt,
verður samfélagsböl.
Svo má virðast, sem við séum
hér í slæmri klipu, að samhæfa
freisi fjölmiðlanna við þarfir al-
menns frelsis og þar með sam-
félagsins.
Eins og ég gat um i upphafi er
svar Bandarikjamanna við þessu
einstakt.
Við hófum okkar vegferð með
þeirri sannfæringu, að stjórn-
málalegt frelsi væri óhugsandi,
nema sérhver borgari hefði leyfi
til að segja skoðun sina og birta
hana óheft. Og þetta frjálsræði i
ræðu og riti viðurkennir engar
rökrænar hömlur.
Ef f rjálst er að birta hvaða hug-
myndir sem vera skal, leiðir það
af sjálfu sér, að umræður um og
rökstuðningur fyrir þeim verður
að lúta sama lögmáli.
Ef stjórnvöldum er skylt að
starfa fyrir opnum tjöldum,
hvernig geta þá stjórnendur falið
leyndarmál fyrir fólkinu? Og ef
stjórnvöld vilja ekki gefa upplýs-
ingar af frjálsum vilja, er þá ekki
rétt að knýja þau til þess? Þetta
leiðir hvað af öðru.
Þannig hefur þetta gengið i
Bandarikjunum að minnsta kosti
og okkar sýnilegi árangur er, að
fjölmiðlarnir, sem hafa raun-
verulega engar takmarkanir,
þegar frá eru taldir styrjaldar-
timar, eru vald, sem ekki verður
svo auðveldlega skert.
Þá komum við aftur að því. Er
þetta frjálsræði gott eða illt?
Fyrstvilég segja þetta: Sjálfur
er ég engan veginn sammála þvi,
Framhald á bls. 10.
Jón frá
Ljárskógum
Guðmundur
G. Hagalín
LJOÐ JÓNS
FRÁ LJÁRSKÓGUM
Skáldið sem bæði orti sig og söng sig inn i hjörtu íslend-
inga, þó að æviár hans yrðu ekki mörg. Steinþór Gests-
son, einn af félögum Jóns i MA-kvartettinum, hefur gert
þetta úrval.
EKKI FÆDDUR í GÆR
sjálfsævisaga Guðmundar G. Hagalins. Gerist á Seyðis-
firði og i Reykjavik á árunum 1920-25. Saga verðandi
skálds sem er að gefa út sinar fyrstu bækur. Sjóður frá-
bærra mannlýsinga — frægra manna og ekki frægra.
James
Dickey
leikið vió
danAaim
LEIKIÐ VIÐ DAUÐANN
eftir James Dickey. Æsispennandi bók, seiðmögnuð og
raunsæ. Hefst eins og skátaleiðangur, endar eftir magn-
aða baráttu um lif og dauða bæði við menn og
máttarvöld.
( í
Almenna Bókaíélagiö
Austurstræti 1S, Bolholti 6