Alþýðublaðið - 05.03.1978, Síða 1

alþýðu-
blaöið
Mlðnaðarhöfðingjarnir eitra fyrir okkur fæduna, en sálarllf
þeirra er langtum eitraðra en líkamir okkar.”
Tomoko, frumburður foreldr-
anna Yoshiko og Yoshiko Ueraura
i Minimata, er látin. Hún náði 21
árs aldri og var 234. förnarlambið
vegna kvikasilfurmengunarinnar
í litla þorpinu i Suður-Japan.
A dánarbeði var hún prýdd með
tilbúnum roða i kinnum og klædd
fögrum og dýrum silkislopp. Yfir
brjósti lágu kransar af marglit-
um pappirsfuglum og blómum,
sem i Japan voru tákn hamingju.
Banamein hennar varð að lokum
litilfjörleg ofkæling, sem engu
máli hefði skipt fullhraustan
ungling.
Friður og ró hvildi yfir andlit-
inu, og það leit út sem hún svæfi,
sagði móðir hennar, þar sem hún
sat við dánarbeð dóttur sinnar i
hópi syrgjandi ástvina og samúð-
arfullra granna og vina.
öll fjölskyldan átti Tomoko lif
sitt og heilbrigði að launa, þvi hún
hafði á fósturskeiðinu hreinsað
likama móður sinnar af kvikasilf-
urseitruninni, en þar með hafði
hún hlotið i vöggugjöf slikt magn
af eitrinu, að áður var óþekkt.
Kalla má, að fá eða engin lýs-
ingarorð nái yfir þann óhroða
sem dundi yfir Minimata eftir
1953. Þangað er að leita örlaga-
valds Tomoko litlu.
Allur heimurinn hefur átt kost á
að sjá myndir af henni og dauða-
merktum likama hennar undir
lokin, þegar hún á 21 árs aldri
hafði náð likamshæðinni 112 cm
og 14 kg likamsþyngd!
Minningargreinar um Tomoko
birtust i flestum stórblöðum Jap-
ans og þar var þess rækilega get-
ið, að i raun og veru hefði hún lát-
ið lifið, til þess að önnur eins
ósköp og hún hafði orðið að þola,
dyndu ekki yfir þjóðina óheft.
Þannig hefur hún — i lifi og dauða
— orðið nokkurskonar þjóðhetja,
sem lét lifið, svo aðrir mættu
halda þvi heilu.
Tomoko fæddist 1956, einmitt
þegar hinn „dularfulli” faraldur
geisaði sem ákafast i Minimata.
Fólk varð fársjúkt — bæði yngra
og eldra — alveg fyrirvaralaust
og sjúkdómurinn tók á sig margs-
konar myndir. Hann orkaði á
suma sem hrein vitskerðing, aðra
þannig að þeir misstu algerlega
jafnvægi og enn aðrir þjáðust af
kvalafyllstu verkjum og krampa-
flogum.
Sæla hinna ungu foreldra,
Yoshio og Yoshiko Uemura, yfir
frumburði sinúm varð skamm-
vinn. Litla stúlkan grét dag og
nótt og þroskaðist alls ekki eins
og venjulegt barn. Tveggja ára
gömul gat hún ekki enn lyft höfði.
Jafnvel þó margir bæjarbúar
hefðu óljósan grun um að hér væri
á ferðinni kvikasilfurseitrun,
gátu menn ekki áttað sig á þvl, að
Tomoko gæti verið sýkt af sliku.
Hún hafði vissulega aldrei látið
fisk inn fyrir sinar varir! „Þetta
er lömunarveiki”, sögðu lækn-
arnir, stutt og laggott.
Það tók heil sex ár, að fólk fengi
að vita, hvað hér var á ferðum.
Rannsóknarmenn i stórborginni,
Kumamoto, uppgötvuðu, að fjöldi
barna hafði tekið eitrið I sig i
móðurkviði og það hafði meira og
minna eyðilagt heilafrumur
þeirra.
Nú fengu iðnaðarherrarnir kipp
og Uemura fjölskyldan fékk
tilboð um bætur i eitt skipti fyrir
öll. Framboðnar voru 20-30 þús-
Örlög Tomoko Uemura
dómi Tomoko. Foreldrarnir voru
skuldum vafin við ættingja og
venzlafólk þótt heimilisfaðirinn
legði nótt við dag alla daga árs-
ins, til að afla nauðþurfta.
Aldrei kom til mála, að senda
Tomoko litlu á sjúkrahús. „Hið
eina, sem unnt er að veita henni,
er ástúð og umhyggju og hvorugs
þess verður hún aðnjótandi á
sjúkrahúsi”, sagði hin sorg-
mædda móðir hennar. Um félags-
lega hjálp var ekki að ræða, enda
litið á allt slikt, sem hneisu i bæn-
um.
„Viö gátum varla' vænzt rétt-
lætis”, sagði faðirinn, „þvi hér
vorum við að striða móti straumi
aldar”. Þetta var á þeim tima,
sem Japanir voru að færast sem
ákafast i herðarnar um frekari
iðnvæðingu og þó einkum i efna-
iðnaði. Allir kepptust við að lofa
og prisa stóraukinn hagvöxt og
töldu það hina einu réttu stefnu,
hvað sem öðru liði. Hvi skyldu
litilsverðir fiskikarlar og kerling-
ar eiga að geta sett fætur fyrir
þjóðarnauðsyn og þjóðarsóma!
Það voru 27 fjölskyldur, sem
höfðu — misjafnlega þó — orðið
anna. Og þessi hreyfing breiddist
út eins og eldur i sinu um allt
land. Nú fékk fólk fyrst að vita,
hvað á seyði var, og hvað gæti
verið i vændum.
Réttarhöldin urðu aðeins litill
hluti af umfangi málsins og voru
þau þó langdregin. Iðnaðarfurst-
arnir ætluðu að beita bæði fé og
fyrir höfn, til þess að draga allt á
langinn i von um að fólk gæfist
upp, fyrst og fremst vegna féleys-
is.
Ýmsar aðferðir voru nýttar,
meðal annars málskot til inn-
lendra og erlendra sérfræðinga.
En hið fátæka fólk létekki bugast.
Efnt var til fjöldafunda, þar sem
hin sjúku börn og aðrir einstakl-
ingar var sýnt og liðan þeirra og
lifsmöguleikum lýst. Tomoko litla
var — án þess að gera sér grein
fyrir — þátttakandi i fjölda slikra
funda, i faðmi móður sinnar, sem
barðist ókvalrátt. Hún varð brátt
landsþekkt tákn þess voða, sem
stafaði af purkunarlausum að-
gerðum iðnjöfranna og þeir gerðu
kuldalegt gys að baráttu fátækl-
inganna. „Þetta er fjárkúgun”,
sögðu þeir.
jafnvel velflestra landsins
barna”.
Samheldni fátæklinganna var
aödáanleg og frá baráttu þeirra
er margs að minnast, sem gæti
verið öörum leiðarljós, jafnvel i
minni þrengingum.
Ákveðið hafði verið, að Tomoko
færi til Stokkhólms 1972 ásamt
móður sinni, á umhverfisvernd-
arráðstefnu sameinuðu þjóðanna.
Af þvi varð þó ekki, þvi á siðustu
stundu hætti móðir hennar við
förina, vegna þess að hún óttaðist
að Tomoko þyldi ekki flugferðina.
Grannkona hennar og vinkona fór
i hennar stað og gögn þau, sem
hún flutti með sér um Tomoko
voru hinum háu herrum á ráð-
stefnunni ósvikin hrollvekja.
Ari siðar féll svo dómurinn i
Kumamoto. Þar voru iðnjöfrarnir
dæmdir til að greiða hinum sjúku
allt að 70 milljónum króna, hverj-
um. „Við höfðum náö takmarki
okkar”, sagði frú Uemura, „en
okkur fannst samt ekki að um
neinn eiginlegan sigur væri að
ræða. Allur auður veraldarinnar
gat ekki greitt fyrir lif og heilsu
Tomoko, og viö fundum, að þrátt
til að reisa sér bústað sem gæti
veitt hinni sjúku dóttur allt, sem i
mannlegu valdi stæði. Vafamál
er, að Tomoko litla hafi nokkru
sinni gert sér grein fyrir þvi
breytta ástandi. Til siðasta dags
hennar var það ást og umhyggja
móðurinnar, hið eina, sem virtist
létta þjáningarnar. Þess hafði
hún notið frá upphafi og þess-
vegna treindist lif hennar — ef lif
skyldi kalla — svo lengi, sem raun
varð á.
Við gröf hennar fórust skáld-
konunni, Michiko Ishimure, sem
sjálf þjáist af kvikasilfurseitrun,
en er talin i hópi fremstu rithöf-
unda Japans, þannig orð:
„Iðnjöfrarnir eru sjálfir sýktari
en fórnarlömb þeirra. Þrátt fyrir
óskerta ytri sjón, sjá þeir ekki
alla þá eymd sem þeir hafa vald-
ið. óbiluð heyrn þeirra nemur
samt ekki kvein þeirra, sem þjást
af þeirra aðgerðum. Þeir forðast
að reyna aö skilja glæpi sina og
þagga niður alla samvizku. Þeir
eitra fyrir okkur fæðuna, en sál-
arlif þeirra er lengtum eitraðra
en likamir fórnarlambanna”!
und krónur, „enda verði ekki
meira minnst á málið”! fylgdi
með. Þetta átti að bæta fyrir alla
þá eitrun, sem verksmiðja þeirra
hafði beinlinis verið völd að og
sýkt allan fisk i nágrenni
Minimata! En Uemura fjölskyld-
an hafnaði boðinu, þrátt fyrir
sára fátækt, sem ekki hvað sizt
stafaði af þvi, að hún leitaði rán-
dýrrar læknishjálpar við sjúk-
fyrir barðinu á eitruninni, sem
lögðu málin fyrir dómstóla. Þetta
var gert i trássi við almennings-
álit og jafnvel við hótanir um
„alvarlegar afleiðingar” af þessu
skrefi frá iðnaðarfurstum og
handbendum þeirra.
Hin svokallaða „Minimata-
hreyfing”, sem upphófst 1968
varð brátt einskonar uppreisn
gegn hagvaxtarspeki iðnjöfr-
„Fjöldamorðingjarnir létu sér
ekki nægja”, sagði frú Uemura,
„að ásaka okkur um að við hætt-
um lifi og heilsu barna okkar með
fiflalátum, heldur létu þeir sér
sæma að standa fyrir árásum
glæpalýðs á heimili okkar. Okkur
var misþyrmt á ýmsa vegu. En
okkar skoðun var, að ef við létum
ekki sverfa til stáls, værum við að
bregðast framtið barna okkar —
fyrir dóminn var afstaða stjórn-
valda og iðnjöfra óbreytt! Þeir
keyptu okkur af höndum sér, til
þess að öðlast „húsfriö”, en ekki
af þvi að þeir létu sér skiljast sitt
glæpsamlega athæfi. Þessvegna
er baráttan alls ekki til lykta
leidd og verður ekki fyrr en hætt-
unni er bægt frá komandi
kynslóðum”.
Uemura fjölskyldan notaði féð