Alþýðublaðið - 22.03.1979, Blaðsíða 2

2
Fimmtudagur 22. mars 1979.
Mig dreymir um þjóðfé-
lag, þar sem valddreifing
er mikil. Þar á að vera at-
vinnulýðræði á stærri
vinnustöðum, þannig að
fulltrúar launafólks eigi
fulltrúa í stjórnum og taki
þátt í að móta stefnu fyrir-
tækjanna eftir ákveðnum
reg lum. Fólk á að taka þátt
i því sjálftað móta nánasta
umhverfi sitt, bæði félags-
lega, efnahagslega og
menningarlega. Félags-
lega þjónustu margvíslega
eiga ríki og sveitarfélög að
reka. Frjáls félög einstakl-
inga, stundum samkvæmt
rannalöggjöf, ef þurfa
þykir, eiga að móta samfé-
lagið í vaxandi mæli. Hag-
vöxtur og auknar þjóðar-
tekjur gera einstaklingum
í vaxandi mæli kleift, að
taka sig saman til þess að
vinna að áhugamálum,
hvort sem það er i menn-
ingarmálum, útivistar-
málum, í þróttamálum eða
öðrum málaflokkum. Hag-
vöxtur og auknar þjóðar-
tekjur leyfa okkur eða ættu
að leyfa okkur þann mun-
að, að slíkt félagslíf verði í
ríkari mæli en áður á hönd-
um þátttakenda — með
réttindum og skyldum sem
því fylgja.
Valddreifing er takmark af
sjálfu sér. Launþegar mynda
félög utan um hagsmuni slna —
og einnig til þess að sinna öðrum
þáttum mannlegs lifs.Bændur
mynda samtök til þess aö varð-
veita hagsmuni sína. Neytendur
mynda samtök til þess að varð-
veita hagsmuni sina. Margs kon-
ar sjónarmiö þarf að verja,
vernda eða sækja með samtök-
um. Allt er þetta bæöi eðlíleg og
jákvæð þróun.
Þvi valddreifðara sem sam-
félag er þvi betra er það. Þaö er
lika margsönnuð regla, að þvi
virkari sem samtök eru, þeim
mun betur gengur þeim aöþrýsta
á þjóðarheildina og fulltrúa
hennar, rikisvaldiö. Ellilffeyris-
þegar hafa ekki myndað með sér
samtök. Kannske af þeim sökum
hafa hagsmunir þeirra iöulega
verið fyrir borö bornir. En vald-
dreift samfélag er takmark af
sjáifu sér vegna þess að það er
öruggasta tryggingin gegn vald-
hroka og annarri misnotkun
valds.
Sterkt rikisvald
Mig dreymir um niðurbrot
samansafnaðs valds, hvort sem
það hvilir hjá stórfyrirtækjum,
embættismönnum eða litt eöa
ekki kosnum foringjum þrýsti-
hópa. Ég trúi þvi aö sterkt rikis-
vald eigi að setja almennar leik-
reglur, sem beri að hlýða. Þessar
leikregiur geta til dæmis verið
um auöhringalöggjöf, til þess aö
hindra að samansafnaö vald f jár-
magnseigenda veröi umhverfinu
hættulegt. Eða samsæri I við-
skiptum gangi gegn neytendum
vöru og þjónustu. Eöa löggjöf um
ráðningu og valdsvið embættis-
manna, til þess aö koma I veg
fyrir að æviráönir embættismenn
fari með völd, sem kjörnir full-
trúar ættu að fara með. Eða
rammareglur um lýðræði I
fjöldahreyfingum, til þess aö
tryggja, að fjöldaviiji sé tryggð-
ur.
Sterktrikisvald veröur að stýra
efnahagsmálum frá miöjunni,
bæöi meö almennum leikreglum,
áætlunum og öörum þeim aðgerð-
um, sem þjóðarheildinni eru
fyrir beztu. Æskilegast er, að sem
mest ráðist I frjálsum samning-
um einstaklinga og samtaka
þeirra. En blandað hagkerfi, þar
sem félagslegra sjónarmiöa gætir
verulega, er stundum flóknara en
svo. Þaö hefur um of gerzt, að I
frjálsum samningum er samið
um verðmæti, sem ekki eru til og
allir vissu að aldrei voru til. Þá
koma báðir aðilar sem grenjandi
ljón yfir rikisvaldið, og krefjast
þess að vitleysunni verði kippt i
liðinn. Og rikisvaldið á um það að
velja aö láta fyrirtæki fara á
höfuöið, framkalla atvinnuleysi
— eða rýra sameiginleg verð-
mæti, til dæmis gjaldmiðil eða
meö þvi að hleypa veröbólgu af
stað. Það hefur veriö viðtekin
venja hér.
Sterkt rikisvald verður að hafa
samráð við öll meiriháttar hags-
munasamtök. Þannig veröur
lagasetning meö þeim hætti, að
hún njóti trausts. En samráð
rikisvalds viö hagsmunaaðila.
þýöir auðvitað ekki valdaafsal
rikisvalds til hagsmunaaöila.
Samráö þýðir ekki, að engin
ákvörðun verði tekin, aldrei,
nema allir hagsmunaaðilar skrifi
upp á lausnina. Slfkur skilningur
getur til þess leitt að fleyiö reki
endalaust og stjórnlaust fyrir
veðri og vindum.
Opið þjóðfélag
Mig dreymir um opið þjóðfélag,
þar sem allur almenningur hefur
allar upplýsingar, sem tiltækar
eru, um öll mál sem varða samfé-
lagið allt, og ekki þarf af öryggis-
ástæðum að halda leyndum. Það
virðist almenn leikregla, að þeim
mun meiri upplýsingar sem allur
almenningur hefur um gang þjóð-
mála eða héraðsmála, þeim mun
skynsamlegri ákvörðun tekur
hann. Hið flókna valdakerfi verð-
ur stundum svo flókið og torráöið,
að réttlæti verður aö ranglæti,
sanngirni að óbilgirni.
Rikisvaldið, I þessu tilfelli Al-
þingi, hefur þýöingarmiklu hlut-
verki aö gegna að þvi er tekur til
opnunar samfélagsins. Það á að
gera með starfi og meö lagasetn-
ingum. Þingnefndir Alþingis eiga
að gegna stöðugu eftirlitshlut-
verki meö öðrum valdastofnun-
um, til dæmis bæði embættis-
mönnum og viðskiptalifi. Þarna
eiga að vera afar mikilvægar
undirstöður lifandi lýðræðis.
Þjóðræöi
Valdakerfið I landinu hefur
skekkzt mikiö á liðnum árum og
áratugum. Samansafnaö vald i
skjóli auðs, embætta eöa litils
lýðræðis eru megineinkenni á
samfélaginu. Þessa mynd verður
aö rétta af. Það einkenni blasir
um of við, aö foringjar þrýstihópa
reyna aö setja kjörnu Alþingi
stólinn fyrir dyrnar, og hindra
lagasetningar, sem þjóðkjörnir
fulltrúar kunna að telja þjóðar-
nauðsyn, séð frá sjónarhóli
heildarinnar. óprúttnir stjórn-
málamenn hóta meirihlutanum
meö þvi, aö þeir hafi tök á þvi að
beita verkkönnum eöa verkföll-
um. Ég spái þvi, aö I framtiöinni
verði þeirri aöferð beitt, að i stað
hins flókna foringjaræðis Is-
lenzkra valdastofnana verði horf-
ið til þess ráös að spurja þjóðina
beint og milliliöalaust. En hitt eru
ekki siður mikilvæg verkefni,
mikilvægari ef eitthvað er en þó
náskyld, að koma I veg fyrir vald
I skjóli auðs og embætta samspil
fjármagns og rikisvalds. Allt eru
þetta greinar á sama meiði.
Mig dreymir um þjóöfélag, þar
sem valddreifing er mikil. Samt
verður að vera sterkt ríkisvald,
sem setur almennar leikreglur,
bæði til þess aö gera skyldur sinar
við þá sem minna mega sin og
uppfylla félagslegt réttlæti, og
siðferðilegar jöfnunarskyldur, og
eins til þess að tryggja, að rekstur
þjóðarfyrirtækisins sé I jafnvægi
og efnahagslegu sjálfstæði sé ekki
stefnt i voða.
En innan þessa ramma höfum
við öll tækifæri til þess að skapa
manneskjulegt og menningarlegt
samfélag frjálsra einstaklinga.
Þetta er hægt og þetta skal okkur
takast.
I
S Undirrituð/aður óskar eftir að gerast áskrifandi
S að Alþýðublaðinu og Helgarpóstinum
S Nafn:________________________________________________
Heimilisfong:_____________________________________________
i □ eins mánaðar áskrift
kr. 3,000,00
LJþriggja mánaða áskrift
kr. 8,000,00
n sex mánaða áskrift
kr. 15,000,00
J Þriggja og sex mánaða áskrift
| miðast við fyrirframgreiðslu
Utanáskrift:
AIþýðublaðið og Helgarpósturinn
Síðumúla 11 Reykjavík